راپۆرت
ئەمەریكا چۆن پلانی لەكارخستنی مالیكی هەڵوەشاندەوە؟
مەودا میدیا - سلێمانی |
مەودا میدیا- بارام سوبحی
كۆندۆلیزا رایس كە لە (26/1/2005) تا (20/1/2009) وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا بووە، لە بیرەوەرییەكانیدا بەناونیشانی (No Higher Honor) واتە: هیچ شەرەفمەندییەك لەوە بەرزتر نییە كە لە ساڵی (2011)دا بڵاویكردەوە، باس لەوە دەكات كە چۆن ئیدارەی ئەمەریكا رێگەی نەداوە تاڵەبانی و هاوكارەكانی، لە رێگەی پەرلەمانەوە متمانە لە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەو دەمەی عیراق وەربگرنەوە.
لە بیرەوەرییەكانیدا رووداوەكە بەم جۆرە دەگێڕێتەوە:
لە كۆتاییەكانی ساڵی (2007)دا نوری مالیكی لە نێوەندی سەركردەكاندا خەریكبوو دووچاری كودەتایەك ببێتەوە، هەرچەندە لە چەند مانگی رابردوودا، پێشبینی ئەو دیمەنەم نەدەكرد. وەلێ مالیكی بەشێوازی لوتبەرزانەی سەركردایەتی و بە ناكارامەیی لە بەدیهێانی دەستكەوتەكاندا، هیچ دۆستێكی بۆ خۆی نەهێشتبووەوە. وادیاربوو كۆبوونەوەی نهێنی ئەنجام دابێت و كەسانی دیكەی پەیوەست بە كارەكەی بانگهێشت نەكردبێت، لە هەندێك كاتی دیكەشدا داوای ئەنجامدانی كۆبوونەوەی سەركردەكانی دەكرد، بەڵام رەتیدەكردەوە خۆی ئامادەبێت.
بۆب گەیتس، وەزیری بەرگری سەردانێكی بەغدای كرد، كاتێ گەڕایەوە هەواڵی بە سەرۆك جۆرج بوش دا كە جەلال تاڵەبانی و هەردوو جێگرەكەی تارق هاشمی و عادل عەبدولمەهدی پیلانێكیان بۆ روخاندنی مالیكی داناوە، دیارە بەپێی دەستوور. بیرۆكەیان بریتی بوو لەوەی لە پەرلەماندا دەنگ بدرێت لەسەر متمانە بەخشینەوە بە سەرۆك وەزیران، ئەوان بڕوایان وابوو ئەگەر روون بێتەوە ویلایەتە یەكگرتووەكان متمانەی بە مالیكی نەماوە، ئەوا مالیكی دەنگدانەكە دەدۆڕێنێت. یاخود بە دیدی ئەوان، واباشتربوو ئێمە مالیكی ناچار بكەین دەست لەكار بكێشێتەوە. بۆب بە سەرۆكی وت نیگەرانییەك دنەم دەدات، لەوانەیە مالیكی بەشێوەیەكی بەهێز و وەكو پێویستە ئەم بیرۆكەیە لەناو نەبات. وتیشی "واگومان دەبەم ئێمە ئەومان دەوێت، ئەوان وا دەزانن ئێمە بە مانەوەی مالیكی خۆشحاڵ نین".
بڕیارمدا لە هەفتەی داهاتوودا سەردانی بەغدا بكەم، ئەوەش لەمیانی گەشتێكمدا بوو بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە تیایدا باسوخواس لەسەر كۆنگرەی ئەناپۆلیس دەكەم. لەم چوارچێوەیەدا سەرۆك پێیوتم "پێویستە تێیانبگەیەنیت كە ئێمە لەگەڵ روخاندنی مالیكیدا نین". منیش وەڵاممدایەوە "پەیامەكەت دەگەیەنم".
هەر كە گەیشتمە بەغدا یەكسەر چووم بۆ دیداری مالیكی، تەنیا هەردووكمان بووین (لەگەڵ مستەفا سەید، ئەو وەرگێڕەی متمانەم پێی هەبوو). زۆر چاوەڕوانم نەكرد تاوەكو بچمە ناو باسەكەوە. پێموت "بەڕێز سەرۆك وەزیران، تۆ لەگەڵ سەركردەكانی دیكەدا، بەدەست چەندین كێشەی راستەقینەوە گرفتاریت. من ئێستا هاتووم تاوەكو هەواڵت پێبدەم كە ویلایەتە یەكگرتوەكان نایەوێت حكومەتەكەت بڕوخێت. ئێمە لەگەڵ ئەو بەرەیەدا نین كە داوای گۆڕینی سەرۆك وەزیران دەكەن. لەسەر رووخساری نیشانەی خۆشحاڵی دەركەوت. پاشان خۆڕاگرانە پێموت، بەڵام تۆ كاری ترسناكت ئەنجامداوە. تۆ لەسەر كەناری شكستی، ئێمە لەگەڵ ئەم رەوتەشدا نین".
نەمدەزانی چاوەڕوانی چیم دەكرد لێیەوە بیبیستم، بەڵام بەدڵنیاییەوە چاوەڕوانی ئەوە نەبووم كە بیستم، وتی "چەند هەفتەیەكە چاوەڕوانم ئەم قسەیە ببیستم، من خۆشحاڵم كە تۆ هاتوویت. زۆر سوپاست دەكەم. دوای ئەوەی مستەفا قسەكانی بۆ وەرگێڕام، بڕوام بەو قسانە نەبوو كە گوێم لێبوو. لە ناخی خۆمدا پرسیم: ئایا ئەوەی بیست كە پێموت تۆ كارێكی ترسناكت ئەنجامداوە؟ داوام لە وەرگێڕەكە كرد ئەو قسانەی كە بیستم بۆم دووبارە بكاتەوە. بەپێكەنینەوە وتی: بەڵێ، بەڵێ، من زۆر خۆشحاڵم كە باست لەوە كرد. پەشۆكام، بەڵام بڕیارمدا هەنگاوێك بنێم".
لەوكاتەدا پێشنیازم بۆ كرد كۆمەڵە هەنگاوێك بهاوێت، لەوانە زنجیرە كۆبوونەوەیەكی رێكخراو لەگەڵ سەركردەكانی دیكەدا، پێموت: رێگە بدە بۆ دەرچوون لەم پاشاگەردانییە بەرنامەیەك دابنێن.
لە وەڵامدا وتی "زۆرباشە، بیرۆكەیەكی گونجاوە. داواملێكرد كە سێجاران هەنگاوەكانم بۆ بڵێتەوە. گوێڕایەڵانە ئەو كارەی كرد. سوودم لەم چانسەم وەرگرت و پێموت: بەڕێز سەرۆك وەزیران، داواكارییەكی دیكەشم هەیە، ئێستا كۆبوونەوەیەكم لەگەڵ سەرۆك تاڵەبانی و ئەوانیتردا هەیە، ئایا لەگەڵمدا دێیت؟ لە وەڵامدا وتی: نەخێر، من دواتر چاوم پێیان دەكەوێت".
بەڵام من پێموت: نەخێر، دەبێت ئێستا لەگەڵ مندا بێیت. پێكەوە رۆیشتین، من سواری سەیارەكەم بووم، ئەویش لە ئۆتۆمبێلێكی دیكەدا بەدوامدا هات بۆ ماڵی تاڵەبانی، سەرۆكی عیراق بە دیمەنەكە كارانگاز بوو، بە دەستەواژەی "برا" سەرۆك وەزیرانی بەخێریهێنا و باوەشی پێداكرد. باسم لەو وردەكارییانە كرد كە لەسەر جێبەجێكردنی رێككەوتبووین، پاشان مالیكی رۆیشت. دەستبەجێ تاڵەبانی تێگەیشت كە ئەمەریكا بە كودەتای دەستووری قایل نییە. كاتێك لەسەر نانی نیوەڕۆ چاومان بەیەك كەوت، ئەوانیتر سكاڵایان لە كارەكانی مالیكی دەكرد، بەڵام پیلانگێڕییەكە كۆتایهات.
بژاردەی پشتیوانیكردن لە مالیكی بژاردەیەكی دانایانە بوو، ئەم راستیەش لە ئازاری (2008)دا روون بوویەوە، كاتێك سەرۆك وەزیران سەركێشی كرد لە جەختكردنەوە لە سەركردایەتییەكەی. دواجار هێزە ئەمنییە عیراقییەكان دەستیانكرد بە راوەدونانی توندئاژۆ شیعەكانی لایەنگری موقتەدا سەدر لە باشووری وڵات، بەتایبەتی لە شاری بەسرەی سێیەم گەورە شاری عیراق. دیڤ پترایۆس پلانێكی تۆكمەی لەگەڵ وەزارەتی بەرگری داڕشتبوو، عیراقییەكانی لە هێڵی پێشەوە دانابوو، پشتیان بە پاڵپشتی ئەمەریكا دەبەست. هەموو شتەكان بە باشی و بەوردی بەڕێوەدەچوون.
بەشێوەیەكی كتوپڕو بەبێ ئاگاداری دیڤ، عیراقییەكان خشتە زەمەنییەكەیان خێراتر كرد، سوپای عیراق ئینزارێكی دەركرد كە ماوەكەی چەند رۆژێكی كەم بوو، لە (24/ئازار)دا بە هاوڕێیەتی خودی مالیكی كە لەڕووی مەیدانییەوە سەرپەرشتی پرۆسەكەی دەكرد، بەرەو باشوور كشان.
لەو رۆژەدا كۆبوونەوەیەكی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەنجامدرا، وەكو جارەكانی دیكە دیڤ و رایان كرۆكەری باڵێوزمان لە بەغدا لە رێگەی كۆنگرەیەكی تەلەڤزیۆنییەوە بەشدارییان كرد. ئەم دوو كەسە رەنگیان زەرد هەڵگەڕابوو، وتیان: ئەوان رۆیشتن و كاری خۆیان دەكەن، پلانەكەمان شكستی هێنا، ئێستا ئێمە چی بكەین؟". ژەنەراڵ و باڵێوز هەریەكە و قسەی خۆیان كرد و رەخنە و سەركۆنەی مالیكیان كرد و بەوە تۆمەتباریان كرد كە كەسێكی بە هەڵپە و هەڵەشەیە و كارامە نییە. پاشان هەر یەكێك لە ئێمە قسەی خۆمان كرد و هەمان شتمان دوپاتكردەوە. هەموومان دەستمانكرد بە بیركردنەوە لە رێگەیەك، تاوەكو مالیكی لە ئاستێكدا رابگرین.
سەرۆك هیچ شتێكی نەوت، پاشان وتی "پێموایە مالیكی جەخت لە سەركردەیی خۆی دەكاتەوە. لەوانەیە خودی خۆم ئەو شێوازە پەیڕەو نەكەم، بەڵام مالیكی سەرۆك وەزیرانی وڵاتی خۆیەتی و لەوانەیە بزانێت كە دەبێت چی بكات؟". ئەلحەقی جۆرج دەبلیو بۆش راستی وت. بەهرەی سیاسی ئەم پیاوەی والێكرد بڵێت مالیكی پێویستی بەوەیە جەخت لە ئازایەتی و توانای كۆنترۆڵكردنی وڵاتەكەی بكاتەوە، ئێستاش ئەوە دەكات.
سەركێشییەكەی بەسرە سەركەوتنێكی بروسكە ئاسای بەدەستهێنا. سوپای عیراق سەركەوتوانە چووە ناو شارەكەوە، بەندەری گرنگی ئوم قەسری كۆنترۆڵ كردەوە، پاش ئەوەی سوپای مەهدی كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرا دەستبەرداری پێگەكانیان بوون. لە بارودۆخە جیاوازەكاندا عیراقییەكان كارەكان بەشێوازی خۆیان دەكەن، نەوەكو بەو شێوازەی ئێمە دەمانەوێت.
خ.غ
كۆندۆلیزا رایس كە لە (26/1/2005) تا (20/1/2009) وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا بووە، لە بیرەوەرییەكانیدا بەناونیشانی (No Higher Honor) واتە: هیچ شەرەفمەندییەك لەوە بەرزتر نییە كە لە ساڵی (2011)دا بڵاویكردەوە، باس لەوە دەكات كە چۆن ئیدارەی ئەمەریكا رێگەی نەداوە تاڵەبانی و هاوكارەكانی، لە رێگەی پەرلەمانەوە متمانە لە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەو دەمەی عیراق وەربگرنەوە.
لە بیرەوەرییەكانیدا رووداوەكە بەم جۆرە دەگێڕێتەوە:
لە كۆتاییەكانی ساڵی (2007)دا نوری مالیكی لە نێوەندی سەركردەكاندا خەریكبوو دووچاری كودەتایەك ببێتەوە، هەرچەندە لە چەند مانگی رابردوودا، پێشبینی ئەو دیمەنەم نەدەكرد. وەلێ مالیكی بەشێوازی لوتبەرزانەی سەركردایەتی و بە ناكارامەیی لە بەدیهێانی دەستكەوتەكاندا، هیچ دۆستێكی بۆ خۆی نەهێشتبووەوە. وادیاربوو كۆبوونەوەی نهێنی ئەنجام دابێت و كەسانی دیكەی پەیوەست بە كارەكەی بانگهێشت نەكردبێت، لە هەندێك كاتی دیكەشدا داوای ئەنجامدانی كۆبوونەوەی سەركردەكانی دەكرد، بەڵام رەتیدەكردەوە خۆی ئامادەبێت.
بۆب گەیتس، وەزیری بەرگری سەردانێكی بەغدای كرد، كاتێ گەڕایەوە هەواڵی بە سەرۆك جۆرج بوش دا كە جەلال تاڵەبانی و هەردوو جێگرەكەی تارق هاشمی و عادل عەبدولمەهدی پیلانێكیان بۆ روخاندنی مالیكی داناوە، دیارە بەپێی دەستوور. بیرۆكەیان بریتی بوو لەوەی لە پەرلەماندا دەنگ بدرێت لەسەر متمانە بەخشینەوە بە سەرۆك وەزیران، ئەوان بڕوایان وابوو ئەگەر روون بێتەوە ویلایەتە یەكگرتووەكان متمانەی بە مالیكی نەماوە، ئەوا مالیكی دەنگدانەكە دەدۆڕێنێت. یاخود بە دیدی ئەوان، واباشتربوو ئێمە مالیكی ناچار بكەین دەست لەكار بكێشێتەوە. بۆب بە سەرۆكی وت نیگەرانییەك دنەم دەدات، لەوانەیە مالیكی بەشێوەیەكی بەهێز و وەكو پێویستە ئەم بیرۆكەیە لەناو نەبات. وتیشی "واگومان دەبەم ئێمە ئەومان دەوێت، ئەوان وا دەزانن ئێمە بە مانەوەی مالیكی خۆشحاڵ نین".
بڕیارمدا لە هەفتەی داهاتوودا سەردانی بەغدا بكەم، ئەوەش لەمیانی گەشتێكمدا بوو بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە تیایدا باسوخواس لەسەر كۆنگرەی ئەناپۆلیس دەكەم. لەم چوارچێوەیەدا سەرۆك پێیوتم "پێویستە تێیانبگەیەنیت كە ئێمە لەگەڵ روخاندنی مالیكیدا نین". منیش وەڵاممدایەوە "پەیامەكەت دەگەیەنم".
هەر كە گەیشتمە بەغدا یەكسەر چووم بۆ دیداری مالیكی، تەنیا هەردووكمان بووین (لەگەڵ مستەفا سەید، ئەو وەرگێڕەی متمانەم پێی هەبوو). زۆر چاوەڕوانم نەكرد تاوەكو بچمە ناو باسەكەوە. پێموت "بەڕێز سەرۆك وەزیران، تۆ لەگەڵ سەركردەكانی دیكەدا، بەدەست چەندین كێشەی راستەقینەوە گرفتاریت. من ئێستا هاتووم تاوەكو هەواڵت پێبدەم كە ویلایەتە یەكگرتوەكان نایەوێت حكومەتەكەت بڕوخێت. ئێمە لەگەڵ ئەو بەرەیەدا نین كە داوای گۆڕینی سەرۆك وەزیران دەكەن. لەسەر رووخساری نیشانەی خۆشحاڵی دەركەوت. پاشان خۆڕاگرانە پێموت، بەڵام تۆ كاری ترسناكت ئەنجامداوە. تۆ لەسەر كەناری شكستی، ئێمە لەگەڵ ئەم رەوتەشدا نین".
نەمدەزانی چاوەڕوانی چیم دەكرد لێیەوە بیبیستم، بەڵام بەدڵنیاییەوە چاوەڕوانی ئەوە نەبووم كە بیستم، وتی "چەند هەفتەیەكە چاوەڕوانم ئەم قسەیە ببیستم، من خۆشحاڵم كە تۆ هاتوویت. زۆر سوپاست دەكەم. دوای ئەوەی مستەفا قسەكانی بۆ وەرگێڕام، بڕوام بەو قسانە نەبوو كە گوێم لێبوو. لە ناخی خۆمدا پرسیم: ئایا ئەوەی بیست كە پێموت تۆ كارێكی ترسناكت ئەنجامداوە؟ داوام لە وەرگێڕەكە كرد ئەو قسانەی كە بیستم بۆم دووبارە بكاتەوە. بەپێكەنینەوە وتی: بەڵێ، بەڵێ، من زۆر خۆشحاڵم كە باست لەوە كرد. پەشۆكام، بەڵام بڕیارمدا هەنگاوێك بنێم".
لەوكاتەدا پێشنیازم بۆ كرد كۆمەڵە هەنگاوێك بهاوێت، لەوانە زنجیرە كۆبوونەوەیەكی رێكخراو لەگەڵ سەركردەكانی دیكەدا، پێموت: رێگە بدە بۆ دەرچوون لەم پاشاگەردانییە بەرنامەیەك دابنێن.
لە وەڵامدا وتی "زۆرباشە، بیرۆكەیەكی گونجاوە. داواملێكرد كە سێجاران هەنگاوەكانم بۆ بڵێتەوە. گوێڕایەڵانە ئەو كارەی كرد. سوودم لەم چانسەم وەرگرت و پێموت: بەڕێز سەرۆك وەزیران، داواكارییەكی دیكەشم هەیە، ئێستا كۆبوونەوەیەكم لەگەڵ سەرۆك تاڵەبانی و ئەوانیتردا هەیە، ئایا لەگەڵمدا دێیت؟ لە وەڵامدا وتی: نەخێر، من دواتر چاوم پێیان دەكەوێت".
بەڵام من پێموت: نەخێر، دەبێت ئێستا لەگەڵ مندا بێیت. پێكەوە رۆیشتین، من سواری سەیارەكەم بووم، ئەویش لە ئۆتۆمبێلێكی دیكەدا بەدوامدا هات بۆ ماڵی تاڵەبانی، سەرۆكی عیراق بە دیمەنەكە كارانگاز بوو، بە دەستەواژەی "برا" سەرۆك وەزیرانی بەخێریهێنا و باوەشی پێداكرد. باسم لەو وردەكارییانە كرد كە لەسەر جێبەجێكردنی رێككەوتبووین، پاشان مالیكی رۆیشت. دەستبەجێ تاڵەبانی تێگەیشت كە ئەمەریكا بە كودەتای دەستووری قایل نییە. كاتێك لەسەر نانی نیوەڕۆ چاومان بەیەك كەوت، ئەوانیتر سكاڵایان لە كارەكانی مالیكی دەكرد، بەڵام پیلانگێڕییەكە كۆتایهات.
بژاردەی پشتیوانیكردن لە مالیكی بژاردەیەكی دانایانە بوو، ئەم راستیەش لە ئازاری (2008)دا روون بوویەوە، كاتێك سەرۆك وەزیران سەركێشی كرد لە جەختكردنەوە لە سەركردایەتییەكەی. دواجار هێزە ئەمنییە عیراقییەكان دەستیانكرد بە راوەدونانی توندئاژۆ شیعەكانی لایەنگری موقتەدا سەدر لە باشووری وڵات، بەتایبەتی لە شاری بەسرەی سێیەم گەورە شاری عیراق. دیڤ پترایۆس پلانێكی تۆكمەی لەگەڵ وەزارەتی بەرگری داڕشتبوو، عیراقییەكانی لە هێڵی پێشەوە دانابوو، پشتیان بە پاڵپشتی ئەمەریكا دەبەست. هەموو شتەكان بە باشی و بەوردی بەڕێوەدەچوون.
بەشێوەیەكی كتوپڕو بەبێ ئاگاداری دیڤ، عیراقییەكان خشتە زەمەنییەكەیان خێراتر كرد، سوپای عیراق ئینزارێكی دەركرد كە ماوەكەی چەند رۆژێكی كەم بوو، لە (24/ئازار)دا بە هاوڕێیەتی خودی مالیكی كە لەڕووی مەیدانییەوە سەرپەرشتی پرۆسەكەی دەكرد، بەرەو باشوور كشان.
لەو رۆژەدا كۆبوونەوەیەكی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەنجامدرا، وەكو جارەكانی دیكە دیڤ و رایان كرۆكەری باڵێوزمان لە بەغدا لە رێگەی كۆنگرەیەكی تەلەڤزیۆنییەوە بەشدارییان كرد. ئەم دوو كەسە رەنگیان زەرد هەڵگەڕابوو، وتیان: ئەوان رۆیشتن و كاری خۆیان دەكەن، پلانەكەمان شكستی هێنا، ئێستا ئێمە چی بكەین؟". ژەنەراڵ و باڵێوز هەریەكە و قسەی خۆیان كرد و رەخنە و سەركۆنەی مالیكیان كرد و بەوە تۆمەتباریان كرد كە كەسێكی بە هەڵپە و هەڵەشەیە و كارامە نییە. پاشان هەر یەكێك لە ئێمە قسەی خۆمان كرد و هەمان شتمان دوپاتكردەوە. هەموومان دەستمانكرد بە بیركردنەوە لە رێگەیەك، تاوەكو مالیكی لە ئاستێكدا رابگرین.
سەرۆك هیچ شتێكی نەوت، پاشان وتی "پێموایە مالیكی جەخت لە سەركردەیی خۆی دەكاتەوە. لەوانەیە خودی خۆم ئەو شێوازە پەیڕەو نەكەم، بەڵام مالیكی سەرۆك وەزیرانی وڵاتی خۆیەتی و لەوانەیە بزانێت كە دەبێت چی بكات؟". ئەلحەقی جۆرج دەبلیو بۆش راستی وت. بەهرەی سیاسی ئەم پیاوەی والێكرد بڵێت مالیكی پێویستی بەوەیە جەخت لە ئازایەتی و توانای كۆنترۆڵكردنی وڵاتەكەی بكاتەوە، ئێستاش ئەوە دەكات.
سەركێشییەكەی بەسرە سەركەوتنێكی بروسكە ئاسای بەدەستهێنا. سوپای عیراق سەركەوتوانە چووە ناو شارەكەوە، بەندەری گرنگی ئوم قەسری كۆنترۆڵ كردەوە، پاش ئەوەی سوپای مەهدی كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرا دەستبەرداری پێگەكانیان بوون. لە بارودۆخە جیاوازەكاندا عیراقییەكان كارەكان بەشێوازی خۆیان دەكەن، نەوەكو بەو شێوازەی ئێمە دەمانەوێت.
خ.غ
بیروڕا
