راپۆرت
ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو؛ سیاسەتمەدارە گۆڕهەڵکەنەکەی ئیستانبووڵ
مەودا میدیا - سلێمانی |
مەودا میدیا- خەڵەف غەفور
چاوەڕوانکراو بوو، نزیک یان دوور، دەسەڵاتی سیاسیی پاوانکراو لە تورکیا رێوشوێنی تووند بەرانبەر ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو، سەرۆکی گەورە شارەوانیی ئیستانبووڵ بگرێتەبەر، پرۆسەکە ئامادەکاریی زۆری بۆ کرابوو، تەنها شتێک نەتوانرا بکرێت ئەوە بوو؛ ئایا شەقام لە تورکیا چۆن دەڕوانێتە پرۆسەکە و کاردانەوەیان چۆن دەبێت، بەڵام لای رەجەب تەیب ئەردۆغان ریسککردن کات و زەمینەی بۆ نییە و ئەوەی لە خەیاڵیدا بێت دەیانکاتە کردار.
"دەریای رەش و پرۆژەی سپی"
ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو ساڵی 1970 لە شاری ترابزۆنی باکووری تورکیا لەدایکبووە، چیرۆکی ئەو لە خانەوادەیەکەوە دەستپێدەکات کە بەشداریی سیاسییان هەبووە و باوکی یەکێک لە سەرکردەکانی پارتی نیشتمانی دایک بووە، نزیکیی باوکی لە تورکۆت ئۆزال، سەرۆک کۆماری کۆچکردووی تورکیا وایکردووە ئەو خێزانە لایەنگیریی بەرەی چاکسازیی بن، ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو کاریگەر بووە بە شێوازی سیاسەتکردنی باوکی و لەماوەی چەندین ساڵی کارکردنیدا هەوڵیداوە "داکۆکیکاری چینی هەژاران بێت".
ساڵی 2008 دەبێتە ئەندامی پارتی گەلی کۆماری- جەهەپە، راستە پارتەکەی هەڵوێستی روونی بۆ چارەسەرکردنی دۆزی کورد نەبووە، بەڵکو لەسەر دەستی جەهەپە و لە رێگەی دەستووری تورکیاوە نکۆڵی لە بوونی کورد و دۆزەکەی کراوە، بەڵام ئەوە باسێکی دیکەیە و دەکرێت لە دەرفەتی جیاوازتردا قسەی لەبارەوە بکەین.
ئیستانبووڵی سپی، یەکەمین وێستگەی دەرکەوتنی ئیمام ئۆغڵو دەبێت، ململانێ لەسەر ئەوەی کێ ئیستانبووڵ دەباتەوە، کە دواتریش سەرکەوتن دەبێت بە دەرفەتی گەورە بۆ ئیمام ئۆغڵو، هاوکات دەشبێتە سەرەتای شەڕێکی راگەیەنراو لەنێوان ئەو و ئەردۆغان و دوو جارانی یەک لەدوای یەک، ریسی ئەردۆغان لەو شارەدا دەکرێتەوە بە خوری.
رووخانی قەڵاکەی ئەردۆغان
ساڵی 2019، هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لە تورکیا بەڕێوەچوو، رەجەب ئەیب ئەردۆغان بووەتە سەرۆک کۆماری تورکیا، جەهەپە هەوڵەکانی خستوونەتە گەڕ بۆ بردنەوەی ئیستانبووڵ، بە بڕیاری ئەردۆغان، بن عەلی یڵدرم، سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا دەکرێتە بەربژێری پارتی داد و گەشەپێدان- ئەکەپە بۆ سەرۆکی گەورە شارەوانیی ئیستانبووڵ، کشانەوەی لە سەرۆکی پەرلەمانەوە بۆ سەرۆکی شارەوانی ئاماژەی ترسێکی گەورەی ئەکەپە و ئەردۆغان بوو لە ئیمام ئۆغڵو و جەهەپە، ترسێک کە لە جێگەی خۆیدا بوو.
دەرئەنجامی هەڵبژاردن بەم شێوەیە بوو: ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو بە زیاتر لە 14 هەزار دەنگ هەڵبژاردنەکەی بردەوە، ئەردۆغان دەرئەنجامەکەی رەتکردەوە و بڕیاریدا هەڵبژاردن دووبارە بکرێتەوە، لە دووبارەبوونەوەیشیدا ئیمام ئۆغڵو بە نزیکەی 800 هەزار دەنگ لە بن عەلی یڵدرمی بردەوە، ئەردۆغان پیاڵە ژەهرەکەی خواردەوە و شکستەکەی قبووڵکرد.
هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لە رۆژی 31ی ئاداری 2024 کرایەوە، بۆ دووەمین جار، ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو بەسەر بەربژێری ئەکەپەدا سەرکەوتەوە و ئیتر "قەڵاکەی ئەردۆغان" بەتەواوی کەوتە دەست جەهەپە و هێزی ئەردۆغان دای لە کزی.
"شەڕی پێشوەختەی سەرۆکایەتی"
پارتی گەلی کۆماری لەسەر ئاستی هەڵبژاردنی شارەوانییەکان، پەرلەمان و سەرۆک کۆماریدا بەهێزتر دەرکەوت، ئەنقەرە و ئیستانبووڵی بۆ دووجاری دووەم لەسەر یەک بردەوە، گەورە شارەوانیی دیکەیشی خستە سەر دەستکەوتی سەرکەوتنەکانی، لە پەرلەمان کورسییەکانی زیادیکرد، لە هەڵبژاردنی راستەوخۆی سەرۆک کۆماریشدا، گەڕی یەکەم شکستی بە ئەردۆغان هێنا، یەکەمجار بوو ئەردۆغان پێش ئاشکراکردنی دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان "وتاری باڵکۆن"ی لەنێو باڵەخانەی سەرەکی پارتەکەیەوە پێشکەش نەکرد.
خراپی بارودۆخی سیاسی، ئەمنی و ئابووریی تورکیا، بووە هاندەری سەرەکیی جەهەپەیە باس و داوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەی سەرۆک کۆمار بکات، بەپێی دەستوور ئەردۆغان رێگەپێدراو نییە لە هەڵبژاردنی 2028 خۆی بەربژێر بکاتەوە، بەڵام خەونەکانی سوڵتان زۆر لە دەستوور "گەورەترن"، بۆیە بەدوای دەرفەت و دەرچەی دیکەدا دەگەڕێت؛ هەموارکردنەوەی دەستوور یان چوونە نێو هەڵبژاردنی پێشوەختەوە بە مەرجی بوونی دەستبەریی سەرکەوتنەوەی.
لەگەڵ ئەوەی هێشتا سێ ساڵی ماوە بۆ هەڵبژاردنەوەی سەرۆک کۆمار، بەڵام هەوڵەکانی جەهەپە بە دوو ئاراستە دەستیانپێکردووە:
یەکەم: ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە و پێکهێنانی هاوپەیمانێتییەکی فراوان بۆ خستنی ئەردۆغان و ئەکەپە.
دووەم: دیاریکردنی بەربژێکی دڵمەندی ناوخۆی جەهەپە و ئازا و خزمەتگوزار، ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو تائێستا باسکراوترینە بۆ ئەو ململانێ قورسە لەگەڵ هاوپەیمانێتیی جمهوری نێوان ئەکەپە و پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی- مەهەپە بە سەرۆکایەتیی دەوڵەت باخچەلی.
"ئیمام ئۆغڵو؛ سەرۆک کۆماری داهاتوومان"
تۆمەتەکانی دەستگیرکردنی ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو بۆ دەستگیرکردنی، هیچی دیکە نین جگە لە هەوڵدان بۆ دوورخستنەوەی لە کێبڕکێی بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆک کۆماری و دەرفەت رەخساندن بۆ رەجەب تەیب ئەردۆغان کەوا جارێکی دیکە ببێتەوە سەرۆک کۆماری تورکیا یان تا لە ژیاندا بێت سەرۆک کۆمار بێت.
ئۆزگور ئۆزەل، سەرۆکی گشتیی جەهەپە لە کاردانەوەی دەستگیرکردنی ئەکرەم ئیمام ئۆغڵودا وتی "لە بەرانبەر هەوڵی کودەتایەکداین لە دژی سەرۆک کۆماری داهاتوومان".
ئۆزەل وتیشی "میلـلەتەکەمان دەوڵەتەکەی خۆی خۆشدەوێت، بەڵام ئەگەر لەلایەن کەسێکەوە دەوڵەت لە دژی میلـلەت بووەستێندرێتەوە، میلـلەت رێگەی پێنادات. دەسەڵاتی راستەقینە میلـلەتە و لە کۆتاییدا میلـلەت سەردەکەوێت. دیسان بەو شێوەیە دەبێت. ئێمە خۆمان رادەست ناکەین، لە کۆتاییدا ئەوە روودەدات کە میلـلەت دەیڵێت و تورکیا سەردەکەوێت".
سەدەی تورکیا و گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر
پرۆژەی "سەدەی تورکیا" لەلایەن ئەردۆغانەوە خاوەندارێتی لێ دەکرێت، بەڵام بەشێوەیەکی شاش دەخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە؛ گەڕانەوەیە بۆ سەردەمی کودەتاکان، بەڵام هاوشێوەی کودەتاکەی ساڵی 1997ی سەر نەجمەدین ئەربەکان، رێبەری رەوتی ئیسلامی سیاسی لە تورکیا و مامۆستاکەی ئەردۆغان، کەوا دواتر دەرفەتی رەخساند بۆ ئەردۆغان 22 ساڵە بووەتە بڕیار بەدەستی تاک و تەنهای تورکیا.
ئەردۆغان بە دروستکردنی گێژاو، دەیەوێت زەمینەسازی بکات بۆ بەردەوامبوونی لە نەخشەڕێژکردنی ئەو تورکیایەی خۆی دەیەوێت، بەڵام ئاماژەکان وا نیشان نادەن، هەم ئەردۆغان هێزی جارانی نییە و هەم جەهەپەش هێندە بێ هێز نییە وەکو دەم پارتی مامەڵەی لەگەڵ بکرێت.
ئەردۆغان ترسی لەو گۆڕە هەیە ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو لە ئیستانبووڵ بۆی هەڵکەندووە، ئەو نایەوێت بە شکستەوە لەو شارە بنێژرێت کە لە ساڵی 1994 بووە سەرۆکی شارەوانییەکەی و بە جوانترین و باشترین شێوە ئاوەدانی کردەوە، بەڵکو دەیەوێت کاتێک دەمرێت سەرۆک بێت و لە مستەفا کەمال ئەتاتورک، دامەزرێنەری تورکیای هاوچەرخ زیاتر ناوبانگی هەبێت و خاوەن سەرکەوتن بێت.
چاوەڕوانکراو بوو، نزیک یان دوور، دەسەڵاتی سیاسیی پاوانکراو لە تورکیا رێوشوێنی تووند بەرانبەر ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو، سەرۆکی گەورە شارەوانیی ئیستانبووڵ بگرێتەبەر، پرۆسەکە ئامادەکاریی زۆری بۆ کرابوو، تەنها شتێک نەتوانرا بکرێت ئەوە بوو؛ ئایا شەقام لە تورکیا چۆن دەڕوانێتە پرۆسەکە و کاردانەوەیان چۆن دەبێت، بەڵام لای رەجەب تەیب ئەردۆغان ریسککردن کات و زەمینەی بۆ نییە و ئەوەی لە خەیاڵیدا بێت دەیانکاتە کردار.
"دەریای رەش و پرۆژەی سپی"
ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو ساڵی 1970 لە شاری ترابزۆنی باکووری تورکیا لەدایکبووە، چیرۆکی ئەو لە خانەوادەیەکەوە دەستپێدەکات کە بەشداریی سیاسییان هەبووە و باوکی یەکێک لە سەرکردەکانی پارتی نیشتمانی دایک بووە، نزیکیی باوکی لە تورکۆت ئۆزال، سەرۆک کۆماری کۆچکردووی تورکیا وایکردووە ئەو خێزانە لایەنگیریی بەرەی چاکسازیی بن، ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو کاریگەر بووە بە شێوازی سیاسەتکردنی باوکی و لەماوەی چەندین ساڵی کارکردنیدا هەوڵیداوە "داکۆکیکاری چینی هەژاران بێت".
ساڵی 2008 دەبێتە ئەندامی پارتی گەلی کۆماری- جەهەپە، راستە پارتەکەی هەڵوێستی روونی بۆ چارەسەرکردنی دۆزی کورد نەبووە، بەڵکو لەسەر دەستی جەهەپە و لە رێگەی دەستووری تورکیاوە نکۆڵی لە بوونی کورد و دۆزەکەی کراوە، بەڵام ئەوە باسێکی دیکەیە و دەکرێت لە دەرفەتی جیاوازتردا قسەی لەبارەوە بکەین.
ئیستانبووڵی سپی، یەکەمین وێستگەی دەرکەوتنی ئیمام ئۆغڵو دەبێت، ململانێ لەسەر ئەوەی کێ ئیستانبووڵ دەباتەوە، کە دواتریش سەرکەوتن دەبێت بە دەرفەتی گەورە بۆ ئیمام ئۆغڵو، هاوکات دەشبێتە سەرەتای شەڕێکی راگەیەنراو لەنێوان ئەو و ئەردۆغان و دوو جارانی یەک لەدوای یەک، ریسی ئەردۆغان لەو شارەدا دەکرێتەوە بە خوری.
رووخانی قەڵاکەی ئەردۆغان
ساڵی 2019، هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لە تورکیا بەڕێوەچوو، رەجەب ئەیب ئەردۆغان بووەتە سەرۆک کۆماری تورکیا، جەهەپە هەوڵەکانی خستوونەتە گەڕ بۆ بردنەوەی ئیستانبووڵ، بە بڕیاری ئەردۆغان، بن عەلی یڵدرم، سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا دەکرێتە بەربژێری پارتی داد و گەشەپێدان- ئەکەپە بۆ سەرۆکی گەورە شارەوانیی ئیستانبووڵ، کشانەوەی لە سەرۆکی پەرلەمانەوە بۆ سەرۆکی شارەوانی ئاماژەی ترسێکی گەورەی ئەکەپە و ئەردۆغان بوو لە ئیمام ئۆغڵو و جەهەپە، ترسێک کە لە جێگەی خۆیدا بوو.
دەرئەنجامی هەڵبژاردن بەم شێوەیە بوو: ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو بە زیاتر لە 14 هەزار دەنگ هەڵبژاردنەکەی بردەوە، ئەردۆغان دەرئەنجامەکەی رەتکردەوە و بڕیاریدا هەڵبژاردن دووبارە بکرێتەوە، لە دووبارەبوونەوەیشیدا ئیمام ئۆغڵو بە نزیکەی 800 هەزار دەنگ لە بن عەلی یڵدرمی بردەوە، ئەردۆغان پیاڵە ژەهرەکەی خواردەوە و شکستەکەی قبووڵکرد.
هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لە رۆژی 31ی ئاداری 2024 کرایەوە، بۆ دووەمین جار، ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو بەسەر بەربژێری ئەکەپەدا سەرکەوتەوە و ئیتر "قەڵاکەی ئەردۆغان" بەتەواوی کەوتە دەست جەهەپە و هێزی ئەردۆغان دای لە کزی.
"شەڕی پێشوەختەی سەرۆکایەتی"
پارتی گەلی کۆماری لەسەر ئاستی هەڵبژاردنی شارەوانییەکان، پەرلەمان و سەرۆک کۆماریدا بەهێزتر دەرکەوت، ئەنقەرە و ئیستانبووڵی بۆ دووجاری دووەم لەسەر یەک بردەوە، گەورە شارەوانیی دیکەیشی خستە سەر دەستکەوتی سەرکەوتنەکانی، لە پەرلەمان کورسییەکانی زیادیکرد، لە هەڵبژاردنی راستەوخۆی سەرۆک کۆماریشدا، گەڕی یەکەم شکستی بە ئەردۆغان هێنا، یەکەمجار بوو ئەردۆغان پێش ئاشکراکردنی دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان "وتاری باڵکۆن"ی لەنێو باڵەخانەی سەرەکی پارتەکەیەوە پێشکەش نەکرد.
خراپی بارودۆخی سیاسی، ئەمنی و ئابووریی تورکیا، بووە هاندەری سەرەکیی جەهەپەیە باس و داوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەی سەرۆک کۆمار بکات، بەپێی دەستوور ئەردۆغان رێگەپێدراو نییە لە هەڵبژاردنی 2028 خۆی بەربژێر بکاتەوە، بەڵام خەونەکانی سوڵتان زۆر لە دەستوور "گەورەترن"، بۆیە بەدوای دەرفەت و دەرچەی دیکەدا دەگەڕێت؛ هەموارکردنەوەی دەستوور یان چوونە نێو هەڵبژاردنی پێشوەختەوە بە مەرجی بوونی دەستبەریی سەرکەوتنەوەی.
لەگەڵ ئەوەی هێشتا سێ ساڵی ماوە بۆ هەڵبژاردنەوەی سەرۆک کۆمار، بەڵام هەوڵەکانی جەهەپە بە دوو ئاراستە دەستیانپێکردووە:
یەکەم: ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە و پێکهێنانی هاوپەیمانێتییەکی فراوان بۆ خستنی ئەردۆغان و ئەکەپە.
دووەم: دیاریکردنی بەربژێکی دڵمەندی ناوخۆی جەهەپە و ئازا و خزمەتگوزار، ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو تائێستا باسکراوترینە بۆ ئەو ململانێ قورسە لەگەڵ هاوپەیمانێتیی جمهوری نێوان ئەکەپە و پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی- مەهەپە بە سەرۆکایەتیی دەوڵەت باخچەلی.
"ئیمام ئۆغڵو؛ سەرۆک کۆماری داهاتوومان"
تۆمەتەکانی دەستگیرکردنی ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو بۆ دەستگیرکردنی، هیچی دیکە نین جگە لە هەوڵدان بۆ دوورخستنەوەی لە کێبڕکێی بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆک کۆماری و دەرفەت رەخساندن بۆ رەجەب تەیب ئەردۆغان کەوا جارێکی دیکە ببێتەوە سەرۆک کۆماری تورکیا یان تا لە ژیاندا بێت سەرۆک کۆمار بێت.
ئۆزگور ئۆزەل، سەرۆکی گشتیی جەهەپە لە کاردانەوەی دەستگیرکردنی ئەکرەم ئیمام ئۆغڵودا وتی "لە بەرانبەر هەوڵی کودەتایەکداین لە دژی سەرۆک کۆماری داهاتوومان".
ئۆزەل وتیشی "میلـلەتەکەمان دەوڵەتەکەی خۆی خۆشدەوێت، بەڵام ئەگەر لەلایەن کەسێکەوە دەوڵەت لە دژی میلـلەت بووەستێندرێتەوە، میلـلەت رێگەی پێنادات. دەسەڵاتی راستەقینە میلـلەتە و لە کۆتاییدا میلـلەت سەردەکەوێت. دیسان بەو شێوەیە دەبێت. ئێمە خۆمان رادەست ناکەین، لە کۆتاییدا ئەوە روودەدات کە میلـلەت دەیڵێت و تورکیا سەردەکەوێت".
سەدەی تورکیا و گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر
پرۆژەی "سەدەی تورکیا" لەلایەن ئەردۆغانەوە خاوەندارێتی لێ دەکرێت، بەڵام بەشێوەیەکی شاش دەخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە؛ گەڕانەوەیە بۆ سەردەمی کودەتاکان، بەڵام هاوشێوەی کودەتاکەی ساڵی 1997ی سەر نەجمەدین ئەربەکان، رێبەری رەوتی ئیسلامی سیاسی لە تورکیا و مامۆستاکەی ئەردۆغان، کەوا دواتر دەرفەتی رەخساند بۆ ئەردۆغان 22 ساڵە بووەتە بڕیار بەدەستی تاک و تەنهای تورکیا.
ئەردۆغان بە دروستکردنی گێژاو، دەیەوێت زەمینەسازی بکات بۆ بەردەوامبوونی لە نەخشەڕێژکردنی ئەو تورکیایەی خۆی دەیەوێت، بەڵام ئاماژەکان وا نیشان نادەن، هەم ئەردۆغان هێزی جارانی نییە و هەم جەهەپەش هێندە بێ هێز نییە وەکو دەم پارتی مامەڵەی لەگەڵ بکرێت.
ئەردۆغان ترسی لەو گۆڕە هەیە ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو لە ئیستانبووڵ بۆی هەڵکەندووە، ئەو نایەوێت بە شکستەوە لەو شارە بنێژرێت کە لە ساڵی 1994 بووە سەرۆکی شارەوانییەکەی و بە جوانترین و باشترین شێوە ئاوەدانی کردەوە، بەڵکو دەیەوێت کاتێک دەمرێت سەرۆک بێت و لە مستەفا کەمال ئەتاتورک، دامەزرێنەری تورکیای هاوچەرخ زیاتر ناوبانگی هەبێت و خاوەن سەرکەوتن بێت.
بیروڕا
