د.مونیرە ئەبوبەکر
كیسنجەر؛ سیاسەتمەداری ئەرکە قورسەکان
لە ساڵی 1923 لەدایكبووە، لە فورت، بافاریا، كۆماری فایمار. سیاسییەكی ئەمەریكی، دیپلۆماسی، شارەزا و راوێژكار لە بواری جیۆ- سیاسی دا.
لە سەردەمی سەرۆكایەتیی ریتشارد نیكسۆن و جیراڵ فۆرد، وەزیری دەرەوەی ویلاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بووە لە 1973 – 1977، وە راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا بووە، لە ساڵی 1969 - 1975 .
لە بنەچەدا پەنابەرێكی یەهودی بووە، كە لەگەڵ خێزانەكەی لە ئەڵمانیاوە كۆچیان كردووە بۆ ئەمەریكا، لە سەردەمی نازییەكانی ئەڵمانیا لە ساڵی 1938.
لە ساڵی 2023 رۆژی چوار شەممە كۆچی دوایی كرد لە كوینتیكت.
خاوەنی 2 منداڵە، باوكی ناوی (لویس كیسنجر)ە، یەك برای هەیە. دایكی ناوی (بولاستیرن).
كیسنجەر سەر بە پارتی كۆمارییەكان بووە، زمانی ئینگلیزی، ئەمەریكی و ئەڵمانی زانیوە، فەرمانبەر بووە لە زانكۆی هارڤارد، جۆرجتاون، خزمەتی سەربازی كردووە لە هێزی وشكانی ویلاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، پلەی (رقیب)ی بووە و هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرا بوو لە بواری زانستی سیاسی دا.
كیسنجەر رۆڵێكی دیار و گەورەی بینیوە لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكادا لە ساڵانی 1969 – 1977. كە پێشەواو رائیدی كرانەوەی سیاسەتی نێودەوڵەتی ئەمەریكا بوو لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەتدا، دروستكردنەوەی پەیوەندیی نێوان ئەمەریكا و كۆماری چینی میللی بوو. كاریگەر بوو لەسەر كۆتاییهێنان بە شەڕی ڤێتنام و زۆر كێشە و ململانێ و شەڕی تر لە جیهان دا كە روویداوە : وەك تێوەگلانی ئەمەریكا لە كودەتای تشیلی، پێدانی گلۆپی سەوز بە ئەنجومەنی سەربازیی لە ئەرجەنتین بۆ شەڕی نەگریس كە كردیان، هاوكاریكردنی ئەمەریكا بۆ پاكستان لە شەڕی بەنگلادیش لەگەڵ ئەوەی كە پاكستان لەو شەڕەدا كۆمەڵ كوژی ئەنجام دابوو دەرهەقی بەرنگلادیش، هەروەها رۆڵی هەبوو لە پەیماننامەی كام دەیڤید ساڵی 1972 لەنێوان عەرەب- ئیسرائیل.
ئەندام بووە لە لیژنەی سیاسی ئەكادیمی ئەمەریكی بۆ هونەری زانستی، وفای بیتا كابا، و هارلم غلو بترو ترز، ئەكادیمی مەملەكەتی رۆژئاوا.
خاوەنی 18 كتێبی چاپكراوە لە بواری سیاسی و سەربازی و دیپلۆماسی... هتد.
ئەو كات كە كیسنجەر وەزیری دەرەوە و راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا بووە لە 1973 - 1976، ئەو نامانەی كە كیسنجەر ئاڵوگۆڕی كردووە، بە قەبارەی 1.7 ملیۆن بەڵگەنامەی تایبەت بە دیپلۆماسی و كاری هەواڵگری ئەمەریكا بووە كە لە مانگی 4/2023 بڵاوكراوەتەوە، دوای ئەوەی ئەو نهێنییە ئاشكرا بووە و هەموویان لە كارگێڕی ئەرشیف و بەڵگەنامەی نیشتمانی ئەمەریكا دەرچوو بوون.
كیسنجەر لە مێژووی ژیانیدا نزیكەی 22 خەڵاتی لە بواری جیاجیادا پێ بەخشراوە. یەكێك لەوانە كیسنجەر خەڵاتی نۆبڵی بۆ ئاشتی پێبەخشرا لە ساڵی 1973، لەبەرئەوەی كاری جێبەجێكردنی گفتوگۆكانی ئەنجامدا بۆ وەستانی شەڕ لە ڤێتنام، هەرچەندە ئەم خەڵاتە گفتوگۆی زۆر هەڵفەگرێ.
كیسنجەر هەر گەورە سیاسی و دیپلۆماسی و شارەزا و جیۆ- سیاسی نەبووە، ئەو پێشەوای كارەكان و پەروەردەكار و نووسەر بووە، نووسەری بیرەوەری و ژیاننامەی خۆی بووە، هاوبەش بووە لە كۆڕبەندی نێودەوڵەتی و پیاوی كارەكان قورسەکان بووە.
هەروەها كیسنجەر پیاوی سەدە بووە كە رۆڵی گەورەی بینیوە لە داڕشتنی نەخسەی جیهانیدا.
لە سەردەمی سەرۆكایەتیی ریتشارد نیكسۆن و جیراڵ فۆرد، وەزیری دەرەوەی ویلاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بووە لە 1973 – 1977، وە راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا بووە، لە ساڵی 1969 - 1975 .
لە بنەچەدا پەنابەرێكی یەهودی بووە، كە لەگەڵ خێزانەكەی لە ئەڵمانیاوە كۆچیان كردووە بۆ ئەمەریكا، لە سەردەمی نازییەكانی ئەڵمانیا لە ساڵی 1938.
لە ساڵی 2023 رۆژی چوار شەممە كۆچی دوایی كرد لە كوینتیكت.
خاوەنی 2 منداڵە، باوكی ناوی (لویس كیسنجر)ە، یەك برای هەیە. دایكی ناوی (بولاستیرن).
كیسنجەر سەر بە پارتی كۆمارییەكان بووە، زمانی ئینگلیزی، ئەمەریكی و ئەڵمانی زانیوە، فەرمانبەر بووە لە زانكۆی هارڤارد، جۆرجتاون، خزمەتی سەربازی كردووە لە هێزی وشكانی ویلاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، پلەی (رقیب)ی بووە و هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرا بوو لە بواری زانستی سیاسی دا.
كیسنجەر رۆڵێكی دیار و گەورەی بینیوە لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكادا لە ساڵانی 1969 – 1977. كە پێشەواو رائیدی كرانەوەی سیاسەتی نێودەوڵەتی ئەمەریكا بوو لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەتدا، دروستكردنەوەی پەیوەندیی نێوان ئەمەریكا و كۆماری چینی میللی بوو. كاریگەر بوو لەسەر كۆتاییهێنان بە شەڕی ڤێتنام و زۆر كێشە و ململانێ و شەڕی تر لە جیهان دا كە روویداوە : وەك تێوەگلانی ئەمەریكا لە كودەتای تشیلی، پێدانی گلۆپی سەوز بە ئەنجومەنی سەربازیی لە ئەرجەنتین بۆ شەڕی نەگریس كە كردیان، هاوكاریكردنی ئەمەریكا بۆ پاكستان لە شەڕی بەنگلادیش لەگەڵ ئەوەی كە پاكستان لەو شەڕەدا كۆمەڵ كوژی ئەنجام دابوو دەرهەقی بەرنگلادیش، هەروەها رۆڵی هەبوو لە پەیماننامەی كام دەیڤید ساڵی 1972 لەنێوان عەرەب- ئیسرائیل.
ئەندام بووە لە لیژنەی سیاسی ئەكادیمی ئەمەریكی بۆ هونەری زانستی، وفای بیتا كابا، و هارلم غلو بترو ترز، ئەكادیمی مەملەكەتی رۆژئاوا.
خاوەنی 18 كتێبی چاپكراوە لە بواری سیاسی و سەربازی و دیپلۆماسی... هتد.
ئەو كات كە كیسنجەر وەزیری دەرەوە و راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا بووە لە 1973 - 1976، ئەو نامانەی كە كیسنجەر ئاڵوگۆڕی كردووە، بە قەبارەی 1.7 ملیۆن بەڵگەنامەی تایبەت بە دیپلۆماسی و كاری هەواڵگری ئەمەریكا بووە كە لە مانگی 4/2023 بڵاوكراوەتەوە، دوای ئەوەی ئەو نهێنییە ئاشكرا بووە و هەموویان لە كارگێڕی ئەرشیف و بەڵگەنامەی نیشتمانی ئەمەریكا دەرچوو بوون.
كیسنجەر لە مێژووی ژیانیدا نزیكەی 22 خەڵاتی لە بواری جیاجیادا پێ بەخشراوە. یەكێك لەوانە كیسنجەر خەڵاتی نۆبڵی بۆ ئاشتی پێبەخشرا لە ساڵی 1973، لەبەرئەوەی كاری جێبەجێكردنی گفتوگۆكانی ئەنجامدا بۆ وەستانی شەڕ لە ڤێتنام، هەرچەندە ئەم خەڵاتە گفتوگۆی زۆر هەڵفەگرێ.
كیسنجەر هەر گەورە سیاسی و دیپلۆماسی و شارەزا و جیۆ- سیاسی نەبووە، ئەو پێشەوای كارەكان و پەروەردەكار و نووسەر بووە، نووسەری بیرەوەری و ژیاننامەی خۆی بووە، هاوبەش بووە لە كۆڕبەندی نێودەوڵەتی و پیاوی كارەكان قورسەکان بووە.
هەروەها كیسنجەر پیاوی سەدە بووە كە رۆڵی گەورەی بینیوە لە داڕشتنی نەخسەی جیهانیدا.
وتارەکانی تری نووسەر
