مەودا میدیا- خەڵەف غەفور

ستران عەبدوڵڵا سەرپەرشتیاری مەكتەبی راگەیاندن و ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتیی نیشتتمانیی کوردستانە، رۆژنامەوانی قاڵبووی قۆناغی دوای راپەڕین و ئەزموونی جیاوازی کایەی سیاسیی نزیک بە سێ دەیەی کوردستانی دوای ئازادبوونە.

لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتدا لەگەڵ مەودا میدیا باسی زۆر بوار و کایە دەکەین، بەشی پێنجەمی گفتوگۆکەمان تەرخان دەكەین بۆ بەرپرسیارێتی قۆناغی دووەمی راگەیاندنی و ئەركی سیاسی، چۆن وا بكرێت سیاسەت مانای خۆی وەربگرێتەوە، هەروەها پرۆژەی یەكێتی بۆ قۆناغی ئێستا چییە.

کەرەنتینە و قەدەغەی ھاتوچۆ وردە وردە کۆتاییان دێت، لەبری ئەوەش خۆپارێزی شوێنی دەگرێتەوە، راگەیاندن لە قۆناغی دووەمیاندا زیاتر ئەرکەکانی چین؟
ستران عەبدوڵڵا: ئەركەكە ئێستا قورستر بووە، چونكە لە قۆناغی كەرەنتین ‌و قەدەغەی هاتوچۆدا زیاتر ئاگایی ‌و خۆپارێزی ماڵەوە لەسەر هاوڵاتی بوو، میدیا هەر ئەوەی لەسەر بوو ئاگاداری ‌و ریكلامی پێویستی پابەندێتی لە ماڵەوە بڵاوبكاتەوە، بەڵام ئەركەكەی لەم قۆناغەدا زەحمەتترە. دەبێت هەم رەواج بە خۆپارێزی بدا ‌و هەمیش رێنمایی تەندروستی ‌و زانستی لەسەر نەخۆشییەكە ‌و جۆرەكانی ‌و شێوەی رەنگدانەوە ‌و پەلاماردانی بڵاوبكاتەوە، رێنمایی وەك ئەوەی: بچۆ ئەوێ ‌و مەچۆ ئەوێ، ئەوێ‌ قەرەباڵغە و پێویستی بە دووركەتنەوەی كۆمەڵایەتی هەیە ‌و ئەگەر ئەو جێگایەی تر ژینگەیەكی كراوەتر و تەندروستترە، ماسك ‌و دەستێكش ‌و فڵان ‌و فیسار شت رەچاو بكەن ‌و بكەیت، ئیتر بەم شێوەیە.
ئەركەكە تادێت ئاڵۆزتر دەبێ. ئاخر تۆ بە خەڵك دەڵێی بژی ‌و بخۆ، چالاكی ‌و كار بكە، بەڵام لەهەمانكاتدا وەك نەخۆشێك، وەك پرۆژەی نەخۆشێك مامەڵە بكە ‌و بەئاگا بە. ئەمە لە كۆمەڵگەیەكی وەك ئەوی ئێمەدا كە ئاماژەمان بە فەرهەنگەکەی داوە لەژێر چەتری بێ‌ مووچەیی و بێدەرامەتیدا. كەم لوتفە لەگەڵ هۆشیاری تەندروستیدا، ئەركێكی قورسی نزیك لە ئەستەمی ‌و زەحمەتییە. فەرهەنگێك كە شانازی بە  سۆپەرمانی خۆیەوە بكات ‌و فشەكردن بە نەخۆش ‌و دەرد ‌و بەڵا، لای باو بێت ‌و وەك بەشێك لە مەردایەتی ‌و ئازادی بیناسێنێ، زۆر زۆر دژوار ‌و زەحمەتە کە ئەو پەیامە بەتەواوی پەسند و پەیڕەو بکات.

جا لەم کۆتا ساڵەشدا کە روومان لە باسوخواسی ڤێرژنێکی گۆڕاو و پەڕەگرتووی ڤایرۆسەکەیە ئەرکی ھەمووان قورستر دەبێت. كە ئێمە قسە لەسەر ئەم رەهەندانە دەكەین گەرەكە دایم لەبیرمان بێت تەقەنیاتی كاری میدیایی ‌و چەشەی میدیایی لە میدیای كوردستانییدا چەند لاواز ‌و نزمە‌ و چەند بێ‌ دەرەتانە لە راییكردنی ئەركە نۆرماڵ و ئاساییەكانی، چ جای ئەركی لەناكاو و بەپەلە. نەخۆشییەكە جیهانییە بۆ هەموو جیهان، بە بەرز ‌و نزمییەوە، هەڕەشە ‌و مەترسییە، بەڵام كەرەستەكانی مامەڵە لەگەڵیدا بە مامەڵەی میدیاییشەوە رەنگدانەوەی ئاستی پێگەیشتن ‌و تێگەیشتنی كوردەواری و توانای میدیایی میدیای كوردییە بەو هەموو زام ‌و برینانەشەوە كە ئاماژەمان پێدا لە كۆی ئەڵقەكانی ئەم دیدارەدا.


باروگوزەرانی خەڵک زۆر و بەشی زۆری ئەوەش وەئەستۆی حزبەکانی دەسەڵاتە، ئێوە لە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و بە دیاریکراوی راگەیاندنەکانتان ھیچ پرۆژەیەکتان ھەیە بۆ باشکردنەوەی ژیانی خەڵک و ئەبەدەیتکردنەوەی ئەرکەکانی راگەیاندنی حزبی؟
ستران عەبدوڵڵا: لە بنچینەدا دابینکردنی ژیان ‌و گوزەرانی خەڵك هەمیشە لە ئەستۆی دەسەڵاتە، هەر ئایدۆلۆژیا و هەر سیستم ‌و دەسەڵاتێك بێت. جا ئەگەر دەسەڵاتەكە لە چەشنی یەك حزبی یان چەند حزبی ‌و فرەیی ‌و ئیئتلافی بێت. ھەر یەک شتە. ئەشێ موجادەلەی ئەوە بكەیت تەنها ژیانی مووچەخۆران ‌و فەرمانبەران لە ئەستۆی دەسەڵاتە. ئەوە بەشە راستەوخۆكەیەتی كە مووچەخۆرە ‌و لە دەوڵەت مووچە وەردەگرێت، بەڵام بەشە هەرە زۆر ‌و گەورەكەی ئەو خەڵكەن كە كەسابەت ‌و خاوەنی كاری خۆیانن. ئەمانەش هەر لە ئەستۆی دەسەڵاتی دەوڵەتن، چونكە دەوڵەت ‌و حكومەت ‌و دەسەڵاتەكان بۆ ئەوە دانامەزرێن تەنها ‌و تەنها ئەركی ژیاندنی فەرمانبەرەكانیان، جا زۆر بن یان كەم، رایی بكەن‌ و خاترجەم بن. ئەسڵی ئەركەكە دابینكردنی كۆمەڵ ‌و گەل ‌و چینەكانیانە ‌و فەرمانبەرانی بیرۆكراتی چەند زۆر بن هەر بۆ ئەوە هەن ‌و پێویستن كە خزمەتی زۆرینەی گەل بكەن لە كایەی ئەمن ‌و ئوماندا. ئەم دەستەواژەیەش نزیكە لە دابینكردنی ژیان ‌و ئارامی ‌و خۆشگوزەرانی زیاتر لەوەی نزیك بێت لە مانای ئەمنیەتی رژێم ‌و پاراستنی نەزمی گشتی لەبەر خاتری نوخبە و چینی دەسەڵاتەكان. ئەمنوئەمان وەك چاوگی وشەی عەرەبی لە كوردەواری خۆمان ‌و لەرینەوەی لە گوێ ‌و دەمدا نزیكترە لە هێمنی ‌و ئاشتی كۆمەڵایەتی. یا وەك ئەوەی لە قورئاندا دەڵێ (أمنهم من خوف وأگعمهم من جوع) ئەمە ئەركی حكومەتە شێوازەكەی ‌و ناونیشانەكەی ‌و ئاستەكەی هەرچۆنێك بێت، یەكێتیش لە حكومەتی هەرێمی کوردستان بەشدارە ‌و لە ناوچەی دەسەڵاتی راستەوخۆی خۆی دەسەڵاتی یەكەم ‌و سەرەكییە.

ئیدارەكە زۆری سەر بە یەكێتییە ‌و ئەوی یەكێتیش نەبێ ‌و لە حزبەكانی تر لە چوارچێوەی دنیابینی ‌و مەنزومەی ئیشكردنی یەكێتیدا ھەڵدەسوڕێ. دیارە چۆن چۆنی لە زۆنی سەوز واین بە ئەندازەی ئەوە لەزەرد وا نین ‌و لە وردەكارییدا ئەستۆی یەكێتی لە زۆنی زەرد هیچ نایگرێتەوە، بەڵام لە گشتدا،  لە سیاسەت ‌و بەرپرسیارێتی گشتیدا یەكێتی ناتوانێت شانی خۆی لە بەرپرسیارێتی خاڵی بكاتەوە. شتی وەھا نە جوانە بۆ یەكێتی ‌و نە یەكێتی خۆی لێ دزیوەتەوە ‌و نە بە تەماشە خۆی لێ بدزێتەوە. رەنگە ناكۆكی هەبێ لە شێوەی چارەسەر، ئایا بەچ شێواز و سیاسەتێك دەست بۆ چارەسەری تەنگەژەی گوزەران‌و ژیانی دوای كۆرۆنا ببەین كە درێژكراوەی سەدان كۆرۆنای ئابووری و سیاسیی تریشە.
بۆ نموونە دەزانین لە بەرنامەدایە و یەكێتی پرۆژە دەخاتەڕوو وەك پرۆژەی لامەركەزی ئیداری ‌و دارایی ‌و ستراتیژی رێككەوتن لەگەڵ بەغدا وەك رێگایەكی دەستووری بۆ وەرگرتنی شایستە داراییەكانی كوردستان لە چوارچێوەی عیراق و ..هتد. یاخود رێگە قورس ‌و ئاسانەكە بگرێتەبەر كە كشانەوە ‌و دابڕان و جیاكردنەوەیە لەنێوان هەولێر و سلێمانیدا.

ئەم رێگەیە راكردنە بەرەو پێشەوە، بۆیە ئاسانە، بەڵام بە نرخێكی گران لەسەر هەموومان. لەسەر یەكێتی ‌و خەڵك ‌و هەرێمی كوردستانیش دەكەوێت.
- دابڕان تاقیكرایەوە كە پاش چەند ساڵێك مەیلی نزیكایەتی و یەکگرتنەوەی هاوبەشی هێنایەكایەوە.
- كشانەوە زیاد لە پرسیار ‌و ئەگەری قورس دەهێنێتە كایەوە وەك ئەوەی ئەگەر یەكێتی لە حكومەتی ھەرێم لە هەولێری پایتەخت كشایەوە ئەی بە چ تەفویزێك ئیدارەی سلێمانی ‌و زۆنی سەوز بكات؟ ئەی بەرپرسیارێتی بەرانبەر كوردستان چۆن رایی بكات كە لە كۆی كوردستان كورد ‌و لایەنگری یەكێتی لێیە ‌و هی ئەوە نییە هەموو جار پشتیان تێ بكات و دوایی داوای پەیوەستبوونەوەیان لێبكاتەوە. خۆ خەڵك ئیسفەنج نییە هەموو جار كەموكوڕییەكانت هەڵبمژێت ‌و دواییش لێت خۆش بێت.
ئەگەر كشایەوە ‌و داوای هەڵبژاردنی پێش وەختە بكات ئایا خەرجی سیاسی ‌و دارایی ‌و شێوازی ئەم هەڵبژاردنی پێشوەختە كێ دەستەبەری دەكات ‌و كێ دەستەبەری پەیوەندییەكی بێ شەڕ ‌و شۆڕی یەكێتی ‌و پارتی ‌و هێزەكان لەناوخۆیاندا دەكات؟ لە كات ‌و لەدوای هەڵبژاردنی پێشوەختە؟

هەڵبەتە هەموو جارێك باش نییە خەڵك بە ئەگەری شەڕ ‌و ناكۆكی بترسێنین، بەڵام باشیشە هەمیشە قسە لەسەر دەستبەرەكانی روونەدانی شەڕ بكەین. پرۆژەی ئێستای یەكێتی ئەوەیە كە بژاردەی لامەركەزی بۆ هەموو كوردستانە بە مانای ئەوەی هەولێر ‌و بادینانیش شایانی سیستمی لامەركەزین. لامەركەزی ئیداری ‌و دارایی بە مانای پاراستنی قەوارەی هەرێم دێت كە ئەوە داخوازی و ویستێكی نەتەوەییە ‌و لەهەمانكاتیشدا ویستێكی دیموكراتی ‌و دادپەروەرانە ‌و میكانیزمێكی چالاكی ئیدارەدانی وڵاتە. كە پێشبڕكێی نەرم ‌و شایان ‌و ئاقڵمەند دروستدەكات بێ ئەوەی ناكۆكی ‌و شەڕی لێ بكەوێتەوە.، بەڵام دیسان پرسیار هەر دەمێنێ، ئایا ئەگەر. هاوبەشەكانمان ئەم تێزە ئەرێنی و باشانە رەتبكەنەوە چۆن جێبەجێی بكەین؟
- چەسپاندن بە مەنتیق ‌و لۆجیك ‌و شەرحی وافی دەبێت كە ئەمە سەر دەكێشێ بۆ دواكەوتن ‌و درەنگ سەلماندن ‌و رەوتی كیسەڵی ئیشەكان لە جێبەجێكردندا.
- سەپاندن كە هێز ‌و توانا ‌و سەنگی دەوێت كە ئەوەش دەشێ سەر بكێشێ بۆ سەنگ ‌و رەنگ ‌و دەنگی باشی یەكێتی ‌و ئەو هێزانەی وەك ئەو بیردەكەنەوە ‌و دەشێت سەریش بكێشێ بۆ شەڕ ‌و ناكۆكی ‌و نەسەلماندن، دەبێ داڕێژەر ‌و جێبەجێكاری سیاسەتی یەكێتی، یان هەر حزبێكی دەربەست، ئەم رەهەندانەی لەبەرچاو بێت ئەگەر بە دوای چارەسەر ‌و  هەنگاوی یەكەمدا بگەڕێت.


بێھیوایی خەریکە دەبێتە ناونیشانی ئەم قۆناغە، چی بکرێت بۆ ئەوەی ھیوا بگەڕێتەوە و خەڵک متمانەی بە ژیانکردن لە کوردستان ھەبێت و سیاسەتی لا بێزراوتر نەبێت؟
ستران عەبدوڵڵا: بەشێكی ئەم بابەتە پەیوەستە بە وەڵامی پێشەوە كە درەنگ كەوتنم لە جوابدانەوەی پرسیارەكانی ئەم بەشەی دیدارەكەتان خێری تیادا بوو تا چەند رووداوێك بە چاوی خۆمان ببینین، وەك زنجیرە خۆپیشاندان ‌و توند‌وتیژییەكانی ئەم دواییە كە بەرهەمی بێ هیوایی و بەرهەمی چەوتی چەند رەوتێكی سیاسییە لە وڵاتی ئێمەدا.
زۆر ئاسانە ئێمە بێژین خەتای حزبەكەی من نییە ‌و خەتای پارتی یان حزبەكانی تر ‌و یاخود تەنانەت خەتای ئەو هێزانەیە كە خۆپیشاندانەكان دەكەنە دەسكەلا ‌و دەرفەت ‌و بیانوو، بەڵام راستییەكەی ئێمە لە كوردستان چارەسەری قوڵترمان دەوێت. دەیكەنە بیانوویەكی هەق كە بڵێن ئەمە شكستی حكومەت ‌و ئەزموونی كوردستانە بێ رەچاوكردنی قۆناغبەندییەكانی ئەم ئەزموونە ‌و ئیتر لێرەوە گەرەكە لاپەڕەیەكی تر بكرێتەوە، لاپەڕەی سپی یان خوێناوی یان چڵكن؟ ئەوە كەس ناتوانێ پێشبینی بكات:

یەكەم: دەیكەنە دەسكەلا بە مانای ئەوەی مادە ‌و كەرەستەی جوڵەی سیاسیی تازەیان دەستبكەوێت بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو ‌و لیستەكانی ‌و بۆ ریزبەندی تازەی حزبەكان ‌و كارەكتەرەكانی تر.
دووەم: هەروەها دەیكەنە دەرفەت بۆ پێداچوونەوە ‌و هەڵسەنگاندن ‌و رەخنە لەخۆگرتن ‌و لە بەرانبەر گرتن.
هەریەكەو گەرەكێتی لە روانینی دەسكەلا یان بیانوو یان دەرفەتەوە پێشنیاز ‌و كار بكات.

پێموایە باشترە ئەمە بكرێتە دەرفەت بۆ یەكێتی ‌و بۆ هەر حزبێكی تری دەربەست كە پێداچوونەوە ‌و هەڵسەنگاندن بكەن ‌و لاپەڕەی تازە بگرنە ئەستۆی خۆیان.
لاپەڕەی وا کە نە سپی بێت بە مانای ئەوەی هەموو رابردوو دیلیت بكەیت بە چاك ‌و جوانی، بە خراپ ‌و ناشیرینییەوە.
-نە خوێنڕێژ بێت بە مانای كەوتن ‌و خستن ‌و خوێنڕێژی دووسەرە كە ئەوە كەس نازانێ لە كوێ دەگیرسێتەوە.
- نە چڵكیش بێت بە مانای ئەوەی  ناڕەزایەتییەكان تەواو ببن ‌و بێ ئومێدی خەڵك سەربكێشێ بۆ دۆخێكی دژواری ستەم ‌و بێ دادی، بەجۆرێك هێڵی كۆنەپەرست ‌و مۆنۆپۆل فەزای خۆی زاڵ بكات ‌و چڵكی خۆی بكاتە كراسی رەسەن ‌و بێ هیوامان بكات لە ششتن ‌و پاككردنەوەی.

لەم رەد و بەدەلەدا سەنگەری حزبەكەی بەندە، یەكێتیی نیشتمانیی کوردستان ‌و ئەندامێتی منیش لەو حزبەدا، رێگە بەوە نادات درۆ بكەم و دووڕوویی سیاسیی نیشان بدەم. بەجۆرێک  لە سەنگەری دەسەڵاتەوە ‌باز بدەمە سەنگەری ئەوانەی دەیكەنە دەسكەلا و بیانوو، ئەوە عەیبەیەكی سیاسییە كە بەداخەوە زۆر كەس بێ پەروا دەیكات، لەم بەلەم  بۆ ئەو بەلەم ‌و لەو سەنگەر بۆ یەكێکی تری مسۆگەر خۆی دەگوازێتەوە. یان راستتر خۆی دەدزێتەوە.
ئەگەر سەنگەرەكانی كارمان ‌و جێگەمان ناسنامەمان لە ململانێ‌ سیاسییەكاندا دابەشكردنی رۆڵ و کارەکتەرییش بێت لە درامای گریکی و رۆمانیدا کە درامای چارەنووس و قەدەرە، ئەوا شوێنی ئێمە هەر سەنگەری دەرفەتەكەیە. دەبێ سەنگەری تر بۆ ئەوان بێت تاچانسی خۆیان تاقیبكەنەوە، بەشی خەڵكی تریش بۆ خۆیان لەوانەی پێیانوایە ئەم كەشی بێ ئومێدی ‌و هەڵڵا جەماوەرییە كەشی دەسكەلا و بیانووە، هەر كەسە و با لە سەنگەری خۆیەوە بە هێمنی بیر بكاتەوە ‌و چارەسەر بخاتەڕوو. جا ئەگەر وامان كرد سیاسەت مانا پەیدا دەكاتەوە ‌و لەوە بێزراوتر نابێت كە تائێستا بێزراو بووە.
سیاسەت ئەو كاتە شتێك مانا پەیدا دەكاتەوە كە هەریەكەمان لە سەنگەر ‌و ناونیشانی خۆمانەوە هەوڵی بۆ بدەین.
ئێستا یەكێتی لە بەغدا ‌و لە هەولێر كۆششی سیاسی دەکات بۆ چارەسەر، بۆیە لە سلێمانی شتێك چاوتیژیمان دەوێت. چاوتیژی بە مانای چاوەڕوانی خاوەخاو و تەمبەڵانە نا، بەڵكو بە مانای پاراستنی وزەی ناڕەزایەتی بێ ئەوەی لەم ژووری شوشەبەندەی ناوی سلێمانییە فیلە بێ پەرواکە بە لوت ‌و كلك شتێ‌ بشكێنێ، باشترە چاوتیژی بەئاگا جێی چاوەڕوانیش بگرێتەوە، هەروەها چاوتیژی جێی چاوكوێركردنی یەكتری لەقاو دەدات.