چاوپێكەوتن
ئەبوبەكر عەلی: ئەمەریكا دەیەوێت عیراق لە دەستی ئێران رزگار بكات
مەودا میدیا - سلێمانی |
ئینستتیوتی نارین، مەودا میدیا- هێمن سەعید
بەشی یەكەم
لە ئێستادا هەرێمی كوردستان و عیراق بە كۆمەڵێك بارودۆخی ئابووری و سیاسیدا تێپەڕ دەبن، دەربازبوون لێی بە سانایی ئاسان نیە، لەلایەك لە بەغداد مستەفا كازمی وەك فریادڕەس هاتۆتە مەیدان بۆ تێكشكاندنی هەموو ئەو ئاستەنگ و بەربەستانەی كە بەرۆكی عیراقی گرتووە، لەلایەكی دیكەشەوە هەرێمی كوردستان لەسەر ئاستی دەرەوە تووشی گەلەكۆمەكی هەرێمی بووەتەوە، كە هەڕەشەی جدین بۆ سەر ناسنامەی نەتەوەیی كورد، لەسەر ئاستی ناوخۆش تووشی قەیرانی قوڵی دارایی بووەتەوە، كە رێگە خۆشكەرە بۆ جێبەجێكردنی ئەو پیلانە هەرێمیە. هەنگاوەكانی چارەسەر لە بەغدا دەستیانپێكردووە، مەترسییەكانیش بۆ سەر هەرێم زیاتر بوون، كورد لەبەردەم چارەنووسێكی نادیاردایە، ئەگەر هێزێكی دەرەكی یارمەتیدەر نەبێت یاخود گۆڕانێكی هەرێمی روونەدات ئەستەمە كورد بەبێ قوربانی لێی دەربچێت. بۆتاوتوێكردنی هەموو ئەو پرسانە گفتوگۆمان كردووە لەگەڵ بەڕێز ئەبوبەكر عەلی، نووسەر و سیاسەتمەداری كورد.
وەك دەزانن كازمی دەیەوێت بەهەر رێگەیەك بووە سەركەوێت بەسەر ئەو ئاستەنگ و بەربەستانەی بوون بە رێگر لەبەردەم حكومەتەكەیەدا، بەتایبەت لە بابەتی ئاسایش و ئابووریی عیراق، دەكرێت باس لەو ئاستەنگانە بكەیت كە لە ئێستادا رێگرن لەبەردەم حكومەتەكەی كازمی؟
ئەبوبەكر عەلی: بەكورتی دەتوانم ئاستەنگ و بەربەستەكانی بەردەم كازمی لەم خاڵانەی خوارەوەدا بخەمەڕوو:
یەکەم، دۆخی نادەوڵەت لە عیراقدا، كە مەبەست لێی دۆخی باڵادەستی هێزە چەكدارەكانە، بەتایبەت ئەو هێزانەی لە دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەتن یاخود بەناو لەژێر دەسەڵاتی دەوڵەتدان، بەڵام لە راستیدا دەتوانرێت لە دەرەوەی دەوڵەت ئاراستە بكرێن و كاریگەربن لەسەر بارودۆخی ئەمنی و سەقامگیری ناوخۆی عیراق.
دووەم، دۆخی داڕماوی ئابووریی عیراق، وەك دەزانرێت نەوت تاكە سەرچاوەی بەهێزی ئابوورییە لە عیراقدا، لە ئێستاشدا نرخی نەوت دابەزینی زۆری بەخۆیەوە دیوە، ئەوەش وایكردووە دۆخی ئابووری عیراق بەڕادەیەك خراپ بێت كە كێشەی پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی بۆ درووستكردووە، هەربۆیە حكومەتی ناوەند پەنای بردووەتە بەر هێنانی قەرزی دەرەكی و ناوەكی، لەیەكەم هەنگاویشدا پەرلەمان رێگەیدا حكومەت بڕی 20 ملیار دۆلار قەرز بكات لە دەرەوە.
سێیەم، لاوازی دامودەزگاكانی دەوڵەت لە عیراقدا، نەبوونی سەروەریی یاسا و ئەو پشێویەی لە عیراقدا درووستبووە، رێگرن لە بەردەم هەنگاوەكانی حكومەت بە ئاراستەی هەنگاونان بۆ چاكسازیی سیاسی و سەربازی و ئابووری لە ناوخۆدا لەلایەن كازمیەوە.
چوارەم، دەستتێوەردانی دەرەكی لە كاروباری ناوخۆی عیراق و ململانێی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی لەسەر بارودۆخی عیراق و بوونی دیدگا و ستراتیژی دژ بەیەك لە پەیوەست بەو بابەتەوە.
پێنجەم، پاشماوەكانی هەڕەشەی تیرۆریستی داعش و ئەو هێزانەی لە عیراقدان، كە هێشتا دەتوانرێت لە هەلومەرجێكی دیاریكراودا جارێكی دیكە ببنەوە بە هەڕەشە و سەرقاڵی بۆ عیراق درووستبكەن.
شەشەم، گەندەڵی و بەهەدەردانی سەروەت و سامانی وڵات بەجۆرێك كە ملیاران دۆلاری عیراق بەهەدەر دراوە، تەنانەت زۆر لە دەروازە سنوورییەكانی عیراق لەژێر كۆنترۆڵی میلیشیا و خەڵكە دەستڕۆیشتووەكاندان و ئەو باج و گومركەی هەیە ناچێتەوە ناو خەزێنەی دەوڵەت.
حەوتەم، پەتای كۆرۆنا، سەرباری کێشەكانی دیكە، كۆرۆناش زیاتر بارودۆخەكەی قورستر كردووە، بەڵام ئەگەر كێشەكانی دیكە نەبوونایە، ئەوا بەشێوەیەكی باشتر دەتوانرا حكومەت رووبەڕووی كۆرۆنا ببێتەوە، پێشتر داڕوخاوییەك هەبوو لە عیراقدا، هەربۆیە ناكرێت كۆرۆنا بە هۆكارێكی گەورە بزانین بۆ خراپی دۆخی عیراق، تەنیا لەیەك رووەوە كاریگەریی گەورەی درووستكردووە، ئەویش كاریگەریی گەورەی لەسەر ئابووریی وڵاتانی جیهان درووستكردووە و بووە بە هۆكاری دابەزینی زۆری نرخی نەوت، ئەوەش وایكردووە حكومەت نەتوانێت پرۆژەكان پارەدار بكات، تەنانەت لە پێدانی مووچەی فەرمانبەران كێشەی بۆ درووستبووە.
دەبینین عیراق وەك باخی بێ پەرژینی لێهاتووە، لە هەموو لایەكەوە دەستوەردەدرێت لە كاروباری ناوخۆی عیراق، ئەو دەستتێوەردانانە زیاتر بارگرانی بۆ عیراق درووستكردووە یاخود بە ئاراستەی هاوكاریكردن و دەستگیرۆیی حكومەتی عیراقن بۆ دەربازبوون لەو ئاستەنگانە؟
ئەبوبەكر عەلی: روون و ئاشكرایە كازمی بە پشتیوانیی ئەمەریكا هاتووەتە سەر دەسەڵات، لە چوارچێوەی ئەو پرۆژەیەشدا هاتووە كە عیراق سەروەریی خۆی بەدەست بهێنێتەوە و ببێتە دەوڵەتێك وەك دراوسێ مامەڵە لەگەڵ ئێران بكات، نەك وەك هێزێكی قسە رۆشتووی هەژموونگەر بەسەر عیراقەوە، ئەمەریكا دەیەوێت عیراق رزگار بكات لە دەستی ئێران، ئێرانییەكانیش بەشێوەیەكی كاتی چاوپۆشییان كردووە لە كازمی لە بەرانبەر چاوپۆشیكردنی ئەمەریكیەكان لە تازەكردنەوەی مۆڵەتی عیراق بۆ كڕینی وزە لە ئێران، كە وەك سەرچاوەیەكی یەدەگی دەرەكی و هەناسەیەكی ئابووری وایە بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران.
تا هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا ئێرانیەكان چاوەڕێ دەكەن ئاڵوگۆڕێك لە سەرۆكایەتی ئەمەریكادا بەدیبێت، ئەگەریش ئەو ئاڵوگۆڕە رووینەدا، ئێران بەرچاو روون دەبێت، بەهۆی ئەو رێككەوتنەشەوەیە كە ئەو دۆخەی ئێستای هێناوەتە كایەوە، دەنا دیدگای ئێرانییەكان و ئەمەریكییەكان بەرانبەر یەكتر نەگۆڕاوە، ئێران سوورە لەسەر ئەو ستراتیژەی پێشتری كە عیراق وەك بەشێكی گرنگ لەبەرەی بەرهەڵستكاری و مەودای موگناتیسی و هەژموونی خۆی سەریر دەكات لە ناوچەكەدا، لەلاكەی دیكەشەوە ئەمەریكا تائێستا دەستی لە عیراق بەرنەداوە و وەك ناوچەی جێ هەژموونی خۆی و شوێنێك بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەژموونی ئێران لە ناوچەكەدا سەیری دەكات.
بەهۆی هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا و ئەو دۆخەی كە هاتووەتە كایەوە پێداویستی دۆناڵد ترەمپ و تیمەكەی بە هەندێ دەستكەوتی كاتی لە عیراقدا و پێداویستی ئێرانییەكان لە رووی ئابوورییەوە وایكردووە تاڕادەیەك رێككەوتنێكی شاش (نا بەهێز و نا پتەو) هەبێت، بەڵام ململانێكان لە بابەتەكانی دیكەدا دەكرێت بەشێوەیەكی توندتر سەرهەڵبدەن و دۆخەكە جارێكیتر بەرەو تەقینەوە بڕوات لە عیراقدا.
ماوەی چەند رۆژێكە كێشە و گرفت لە نێوان میلیشیا چەكدارەكان بەتایبەت كەتیبەكانی حزبوڵڵا و حكومەتەكەی كازمی درووستبووە و بەشێك لەو چەكدارانە لەلایەن حكومەتەوە گیراون و خراونەتە زیندان، ئایا لە رووبەڕووبوونەوەی نێوان هێزە چەكدارەكان و حكومەت، شەقام پشتیوانی كامیان دەكات؟ ئایا كازمی دەتوانێت رووبەڕوویان ببێتەوە؟
ئەبوبەكر عەلی: گومانی زۆرم هەیە هەوڵەكانی كازمی دەربارەی چاكسازی و دووبارە بونیادنانەوەی عیراق سەركەوتوو بێت، لەبەرئەوەی عیراق قۆناغی چاكسازی تێپەڕاندووە و بەجۆرێك هەڵوەشاوەتەوە لۆژیكی دەوڵەتی خستوەتە ژێر گومانەوە، بۆیە ئاسان نابێت هیچ سەرۆك وەزیرانێك بەم دۆخەوە بتوانێت جارێكی دیكە ناسنامەیەكی یەكگرتوو بۆ عیراقییەكان درووستبكاتەوە و شكۆ و هەیبەتی دەوڵەت بۆ عیراق بگەڕێنێتەوە.
لە راستیدا خۆپیشاندانەكانی شەقامی شیعی رێگە خۆشكەر و زەمینە سازكەر بوو بۆ هێنانی كازمی، هەربۆیە كازمی بۆ درێژەپێدانی جوڵەی شەقام هاتووە، ئەركی گەورەی كازمیش ئەوەیە چۆن بتوانێت تەوزیفی ناڕەزایەتییەكانی شەقام بكات و زەمینە ساز بكات بۆ هەڵبژاردنێكی پێشوەختە لە عیراقدا، ئەویش ئەگەر حزبە باڵادەستەكان رێگە بدەن و بهێڵن لە رێگەی پەرلەمانەوە كێشەی بۆ درووست نەكەن، بۆئەوەی ئەو ناڕەزایەتیەی لەڕێگەی شەقامی شیعیەوە درووستبووە وەربگێڕێت بۆ سەر هەڵوێستی سیاسی و لەو رێگەیەشەوە لە هەڵبژاردنێكدا گۆڕان لە نوخبەی حزبی و حكومی لە عیراقدا بكەن و دۆخێكی نوێ لە عیراقدا بهێننە كایەوە. بێگومان ئەوەش پێویستی بە دەركردنی یاسای هەڵبژاردنی نوێ و دووبارە رێكخستنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان هەیە، بەتایبەتی بۆ لە قاڵبدانی گرووپەكانی حەشدی شەعبی بەتایبەتیتر ئەوانەی نزیكن لە كۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە، بۆ ئەوەی كاریگەرییان لەسەر دەنگدەر و هەڵبژاردنەكانی عیراق نەبێ و بتوانرێت لەڕێگەی هەڵبژاردنەوە گۆڕانكاری لە بارودۆخی عیراقدا بكرێت و عیراقی ئایندە بێتە كایەوە، كە دیارە عیراقی نوێ شكستی هێنا كە لەدوای ساڵی 2003 وە درووستبوو، ئێستا باس لە عیراقی ئایندە دەكرێت كە بە بڕوای من گومانی زۆرم هەیە كازمی لەم كارانەیدا سەركەوتوو بێت.
هێزە چەكدارەكان لە ئێستادا مەترسی گەورەن بۆ سەر جوڵەكانی كازمی و بە ئاشكرا لە شەقامەكانی بەغدادا هەڕەشە لە كازمی دەكەن، ئایا كازمی دەتوانێت زاڵببێت بەسەر ئەو گروپانەدا و تێیانپەڕێنێت؟
ئەبو عەلی: بەبڕوای من هەڵكوتانە سەر كەتیبەكانی حزبوڵڵا لەلایەن كازمیەوە تاقیكردنەوە (جص نبچ) بوو تا بزانێت كاردانەوەیان چۆن دەبێت، بێگومان كازمی بەبێ هاوكاری ئەمەریكییەكان ناتوانێت رووبەڕوویان ببێتەوە، بەلایەنی كەمەوە دەبێت ئەمەریكییەكان چرای سەزی بۆ هەڵكەن، رەنگە كازمیش نەیەوێت راستەوخۆ رووبەڕوویان ببێتەوە، رەنگە هەڵكشان و داكشان بكات، چونكە ئەگەر كازمی بەجدی رووبەڕووی میلیشیاكان ببێتەوە، یەكێك لە بژاردەكانی بەردەم كازمی پەلكێشكردنیەتی بۆ دووبارە سەرهەڵدانەوەی شەڕی ناوخۆ، چونكە بەشێكی زۆری میلیشیاكان سەر بە كۆماری ئیسلامیی ئێرانن، بەڵام كازمی دەتوانێت بەپشتیوانی ئەمەریكییەكان لە قاڵبیان بدات، ئەگەریش رووبەڕووی كازمی ببنەوە ئەوا بەدڵنیایی ئەمەریكا حەشدی شەعبی دەخاتە لیستی تیرۆرەوە، ئەو هەڵمەتەی كە كرایە سەر كەتیبەكانی حزبوڵڵا، كازمی دایانی بە دادگا بە مادەی تیرۆر، چونكە لە بنەڕەتدا ئەمانە لەسەر لیستی تیرۆری ئەمەریكان، ئەو كەتیبانەش لەكاتی ئامادەكارییدا بوون بۆ هێرشكردنە سەر ناوچەی سەوز، بەتایبەت ئەو شوێنانەی كە بارەگا حكومی و دیپلۆماسییەكانی لێیە. لەهەموو بارودۆخێكدا ئەمەریكییەكان بەشێكی راستەوخۆ دەبن لەهەر رووبەڕووبوونەوەیەك، بەڵام بەهۆی بارودۆخی ئەمەریكا خۆیەوە كە ئێستا وادەی هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا نزیك بووەتەوە، كارێكی ئاسان نابێت بەجدی بچێتە شەڕەوە، ئەگەری بەهێزیش ئەوە دەبێت ببێتە هۆی دووبارە سەرهەڵدانەوەی شەڕی ناوخۆ.
كازمی هەڵوێستی چۆن دەبێت لەسەر بڕیاری پەرلەمان بۆ كشانەوی هێزەكانی ئەمەریكا، ئایا دەچێتە ژێر ئەو بڕیارەوە یاخود پشتگوێی دەخات؟
ئەبوبەكر عەلی: لە گفتوگۆكانی نێوان شاندی ئەمەریكی و عیراقیدا ئەوە روون بوو كاراكردنەوەی رێككەوتنەكانی ساڵی 2008ی نێوان عیراق و ئەمەریكا لە چوارچێوەی یاسایی و سیاسی بۆ مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا دیاری دەكەن. ئەمەریكا بۆ رێزگرتن لە بڕیارەكەی پەرلەمانی عیراق و رێگرتن لە لاوازبوونی پێگەی كازمی لە داهاتوودا قۆناغ بە قۆناغ هێزەكانی لە عیراقدا كەم دەكاتەوە، بەڵام دەبێت ئەو راستییەش بزانین ئەمەریكا بەئاسانی هێزەكانی لە عیراق ناكشێنێتەوە، ئەو هێزانە لە چوارچێوەی ستراتیژیەتێكدا لە عیراقدان، بەتایبەتی ئەگەر كازمی بمێنێتەوە هێزەكانی ئەمەریكا دەمێننەوە و لە نزیكەوە چاودێری دۆخەكە دەكەن و لەكاتی پێویستیشدا دەستوەردان دەكەن لە گۆڕینی بارودۆخێك بۆ پشتیوانی كازمی. ئەگەر كازمی شكست بهێنێت یاخود شەڕی ناوخۆ لە عیراقدا رووبدات ئەوە ئەوكات رنگە هەڵویستی ئەمەریكا جۆرێكی دیكە بێت، ئایا دەمێنێتەوە یاخود قوربانی بەخۆی دەدات؟ یان ئایا بەتەواوی دەكشێتەوە یاخود پاشەكشە دەكات بۆ هەرێمی كوردستان؟ یان دۆخێكی دیكە دێتە كایەوە كە جارێ ئەوە نادیارە، بەڵام لەهەموو بارودۆخێكدا ئەگەر كازمی بمێنێتەوە و هەوڵی هەڵبژاردنێكی دیكە بدات و شكست نەهێنێت و ئەگەری جەولەی شەڕێكی تری ناوخۆ نەیەتە كایەوە ئەوە ئەمەریكا ئەگەر بە رووكەشیش بێت هەندێك لە هێزەكانی لە عیراقدا دەكشێنێتەوە، دەنا ئەمەریكا لە عیراقدا دەمێنێتەوە، لەبەرئەوەی پێویستییەكی سەرسەختی پرۆژەكەی كازمی و هەڵبژاردن و تەوزیفكردنی شەقامی شیعی عیراقین و دەیانەوێت لە عیراقەوە سنوورێك بۆ كۆماری ئیسلامیی ئێران دابنێن و مامەڵە بە مەلەفی سوریا و تێكڕای ناوچەكە بكەن.
بەشی یەكەم
لە ئێستادا هەرێمی كوردستان و عیراق بە كۆمەڵێك بارودۆخی ئابووری و سیاسیدا تێپەڕ دەبن، دەربازبوون لێی بە سانایی ئاسان نیە، لەلایەك لە بەغداد مستەفا كازمی وەك فریادڕەس هاتۆتە مەیدان بۆ تێكشكاندنی هەموو ئەو ئاستەنگ و بەربەستانەی كە بەرۆكی عیراقی گرتووە، لەلایەكی دیكەشەوە هەرێمی كوردستان لەسەر ئاستی دەرەوە تووشی گەلەكۆمەكی هەرێمی بووەتەوە، كە هەڕەشەی جدین بۆ سەر ناسنامەی نەتەوەیی كورد، لەسەر ئاستی ناوخۆش تووشی قەیرانی قوڵی دارایی بووەتەوە، كە رێگە خۆشكەرە بۆ جێبەجێكردنی ئەو پیلانە هەرێمیە. هەنگاوەكانی چارەسەر لە بەغدا دەستیانپێكردووە، مەترسییەكانیش بۆ سەر هەرێم زیاتر بوون، كورد لەبەردەم چارەنووسێكی نادیاردایە، ئەگەر هێزێكی دەرەكی یارمەتیدەر نەبێت یاخود گۆڕانێكی هەرێمی روونەدات ئەستەمە كورد بەبێ قوربانی لێی دەربچێت. بۆتاوتوێكردنی هەموو ئەو پرسانە گفتوگۆمان كردووە لەگەڵ بەڕێز ئەبوبەكر عەلی، نووسەر و سیاسەتمەداری كورد.
وەك دەزانن كازمی دەیەوێت بەهەر رێگەیەك بووە سەركەوێت بەسەر ئەو ئاستەنگ و بەربەستانەی بوون بە رێگر لەبەردەم حكومەتەكەیەدا، بەتایبەت لە بابەتی ئاسایش و ئابووریی عیراق، دەكرێت باس لەو ئاستەنگانە بكەیت كە لە ئێستادا رێگرن لەبەردەم حكومەتەكەی كازمی؟
ئەبوبەكر عەلی: بەكورتی دەتوانم ئاستەنگ و بەربەستەكانی بەردەم كازمی لەم خاڵانەی خوارەوەدا بخەمەڕوو:
یەکەم، دۆخی نادەوڵەت لە عیراقدا، كە مەبەست لێی دۆخی باڵادەستی هێزە چەكدارەكانە، بەتایبەت ئەو هێزانەی لە دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەتن یاخود بەناو لەژێر دەسەڵاتی دەوڵەتدان، بەڵام لە راستیدا دەتوانرێت لە دەرەوەی دەوڵەت ئاراستە بكرێن و كاریگەربن لەسەر بارودۆخی ئەمنی و سەقامگیری ناوخۆی عیراق.
دووەم، دۆخی داڕماوی ئابووریی عیراق، وەك دەزانرێت نەوت تاكە سەرچاوەی بەهێزی ئابوورییە لە عیراقدا، لە ئێستاشدا نرخی نەوت دابەزینی زۆری بەخۆیەوە دیوە، ئەوەش وایكردووە دۆخی ئابووری عیراق بەڕادەیەك خراپ بێت كە كێشەی پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی بۆ درووستكردووە، هەربۆیە حكومەتی ناوەند پەنای بردووەتە بەر هێنانی قەرزی دەرەكی و ناوەكی، لەیەكەم هەنگاویشدا پەرلەمان رێگەیدا حكومەت بڕی 20 ملیار دۆلار قەرز بكات لە دەرەوە.
سێیەم، لاوازی دامودەزگاكانی دەوڵەت لە عیراقدا، نەبوونی سەروەریی یاسا و ئەو پشێویەی لە عیراقدا درووستبووە، رێگرن لە بەردەم هەنگاوەكانی حكومەت بە ئاراستەی هەنگاونان بۆ چاكسازیی سیاسی و سەربازی و ئابووری لە ناوخۆدا لەلایەن كازمیەوە.
چوارەم، دەستتێوەردانی دەرەكی لە كاروباری ناوخۆی عیراق و ململانێی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی لەسەر بارودۆخی عیراق و بوونی دیدگا و ستراتیژی دژ بەیەك لە پەیوەست بەو بابەتەوە.
پێنجەم، پاشماوەكانی هەڕەشەی تیرۆریستی داعش و ئەو هێزانەی لە عیراقدان، كە هێشتا دەتوانرێت لە هەلومەرجێكی دیاریكراودا جارێكی دیكە ببنەوە بە هەڕەشە و سەرقاڵی بۆ عیراق درووستبكەن.
شەشەم، گەندەڵی و بەهەدەردانی سەروەت و سامانی وڵات بەجۆرێك كە ملیاران دۆلاری عیراق بەهەدەر دراوە، تەنانەت زۆر لە دەروازە سنوورییەكانی عیراق لەژێر كۆنترۆڵی میلیشیا و خەڵكە دەستڕۆیشتووەكاندان و ئەو باج و گومركەی هەیە ناچێتەوە ناو خەزێنەی دەوڵەت.
حەوتەم، پەتای كۆرۆنا، سەرباری کێشەكانی دیكە، كۆرۆناش زیاتر بارودۆخەكەی قورستر كردووە، بەڵام ئەگەر كێشەكانی دیكە نەبوونایە، ئەوا بەشێوەیەكی باشتر دەتوانرا حكومەت رووبەڕووی كۆرۆنا ببێتەوە، پێشتر داڕوخاوییەك هەبوو لە عیراقدا، هەربۆیە ناكرێت كۆرۆنا بە هۆكارێكی گەورە بزانین بۆ خراپی دۆخی عیراق، تەنیا لەیەك رووەوە كاریگەریی گەورەی درووستكردووە، ئەویش كاریگەریی گەورەی لەسەر ئابووریی وڵاتانی جیهان درووستكردووە و بووە بە هۆكاری دابەزینی زۆری نرخی نەوت، ئەوەش وایكردووە حكومەت نەتوانێت پرۆژەكان پارەدار بكات، تەنانەت لە پێدانی مووچەی فەرمانبەران كێشەی بۆ درووستبووە.
دەبینین عیراق وەك باخی بێ پەرژینی لێهاتووە، لە هەموو لایەكەوە دەستوەردەدرێت لە كاروباری ناوخۆی عیراق، ئەو دەستتێوەردانانە زیاتر بارگرانی بۆ عیراق درووستكردووە یاخود بە ئاراستەی هاوكاریكردن و دەستگیرۆیی حكومەتی عیراقن بۆ دەربازبوون لەو ئاستەنگانە؟
ئەبوبەكر عەلی: روون و ئاشكرایە كازمی بە پشتیوانیی ئەمەریكا هاتووەتە سەر دەسەڵات، لە چوارچێوەی ئەو پرۆژەیەشدا هاتووە كە عیراق سەروەریی خۆی بەدەست بهێنێتەوە و ببێتە دەوڵەتێك وەك دراوسێ مامەڵە لەگەڵ ئێران بكات، نەك وەك هێزێكی قسە رۆشتووی هەژموونگەر بەسەر عیراقەوە، ئەمەریكا دەیەوێت عیراق رزگار بكات لە دەستی ئێران، ئێرانییەكانیش بەشێوەیەكی كاتی چاوپۆشییان كردووە لە كازمی لە بەرانبەر چاوپۆشیكردنی ئەمەریكیەكان لە تازەكردنەوەی مۆڵەتی عیراق بۆ كڕینی وزە لە ئێران، كە وەك سەرچاوەیەكی یەدەگی دەرەكی و هەناسەیەكی ئابووری وایە بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران.
تا هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا ئێرانیەكان چاوەڕێ دەكەن ئاڵوگۆڕێك لە سەرۆكایەتی ئەمەریكادا بەدیبێت، ئەگەریش ئەو ئاڵوگۆڕە رووینەدا، ئێران بەرچاو روون دەبێت، بەهۆی ئەو رێككەوتنەشەوەیە كە ئەو دۆخەی ئێستای هێناوەتە كایەوە، دەنا دیدگای ئێرانییەكان و ئەمەریكییەكان بەرانبەر یەكتر نەگۆڕاوە، ئێران سوورە لەسەر ئەو ستراتیژەی پێشتری كە عیراق وەك بەشێكی گرنگ لەبەرەی بەرهەڵستكاری و مەودای موگناتیسی و هەژموونی خۆی سەریر دەكات لە ناوچەكەدا، لەلاكەی دیكەشەوە ئەمەریكا تائێستا دەستی لە عیراق بەرنەداوە و وەك ناوچەی جێ هەژموونی خۆی و شوێنێك بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەژموونی ئێران لە ناوچەكەدا سەیری دەكات.
بەهۆی هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا و ئەو دۆخەی كە هاتووەتە كایەوە پێداویستی دۆناڵد ترەمپ و تیمەكەی بە هەندێ دەستكەوتی كاتی لە عیراقدا و پێداویستی ئێرانییەكان لە رووی ئابوورییەوە وایكردووە تاڕادەیەك رێككەوتنێكی شاش (نا بەهێز و نا پتەو) هەبێت، بەڵام ململانێكان لە بابەتەكانی دیكەدا دەكرێت بەشێوەیەكی توندتر سەرهەڵبدەن و دۆخەكە جارێكیتر بەرەو تەقینەوە بڕوات لە عیراقدا.
ماوەی چەند رۆژێكە كێشە و گرفت لە نێوان میلیشیا چەكدارەكان بەتایبەت كەتیبەكانی حزبوڵڵا و حكومەتەكەی كازمی درووستبووە و بەشێك لەو چەكدارانە لەلایەن حكومەتەوە گیراون و خراونەتە زیندان، ئایا لە رووبەڕووبوونەوەی نێوان هێزە چەكدارەكان و حكومەت، شەقام پشتیوانی كامیان دەكات؟ ئایا كازمی دەتوانێت رووبەڕوویان ببێتەوە؟
ئەبوبەكر عەلی: گومانی زۆرم هەیە هەوڵەكانی كازمی دەربارەی چاكسازی و دووبارە بونیادنانەوەی عیراق سەركەوتوو بێت، لەبەرئەوەی عیراق قۆناغی چاكسازی تێپەڕاندووە و بەجۆرێك هەڵوەشاوەتەوە لۆژیكی دەوڵەتی خستوەتە ژێر گومانەوە، بۆیە ئاسان نابێت هیچ سەرۆك وەزیرانێك بەم دۆخەوە بتوانێت جارێكی دیكە ناسنامەیەكی یەكگرتوو بۆ عیراقییەكان درووستبكاتەوە و شكۆ و هەیبەتی دەوڵەت بۆ عیراق بگەڕێنێتەوە.
لە راستیدا خۆپیشاندانەكانی شەقامی شیعی رێگە خۆشكەر و زەمینە سازكەر بوو بۆ هێنانی كازمی، هەربۆیە كازمی بۆ درێژەپێدانی جوڵەی شەقام هاتووە، ئەركی گەورەی كازمیش ئەوەیە چۆن بتوانێت تەوزیفی ناڕەزایەتییەكانی شەقام بكات و زەمینە ساز بكات بۆ هەڵبژاردنێكی پێشوەختە لە عیراقدا، ئەویش ئەگەر حزبە باڵادەستەكان رێگە بدەن و بهێڵن لە رێگەی پەرلەمانەوە كێشەی بۆ درووست نەكەن، بۆئەوەی ئەو ناڕەزایەتیەی لەڕێگەی شەقامی شیعیەوە درووستبووە وەربگێڕێت بۆ سەر هەڵوێستی سیاسی و لەو رێگەیەشەوە لە هەڵبژاردنێكدا گۆڕان لە نوخبەی حزبی و حكومی لە عیراقدا بكەن و دۆخێكی نوێ لە عیراقدا بهێننە كایەوە. بێگومان ئەوەش پێویستی بە دەركردنی یاسای هەڵبژاردنی نوێ و دووبارە رێكخستنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان هەیە، بەتایبەتی بۆ لە قاڵبدانی گرووپەكانی حەشدی شەعبی بەتایبەتیتر ئەوانەی نزیكن لە كۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە، بۆ ئەوەی كاریگەرییان لەسەر دەنگدەر و هەڵبژاردنەكانی عیراق نەبێ و بتوانرێت لەڕێگەی هەڵبژاردنەوە گۆڕانكاری لە بارودۆخی عیراقدا بكرێت و عیراقی ئایندە بێتە كایەوە، كە دیارە عیراقی نوێ شكستی هێنا كە لەدوای ساڵی 2003 وە درووستبوو، ئێستا باس لە عیراقی ئایندە دەكرێت كە بە بڕوای من گومانی زۆرم هەیە كازمی لەم كارانەیدا سەركەوتوو بێت.
هێزە چەكدارەكان لە ئێستادا مەترسی گەورەن بۆ سەر جوڵەكانی كازمی و بە ئاشكرا لە شەقامەكانی بەغدادا هەڕەشە لە كازمی دەكەن، ئایا كازمی دەتوانێت زاڵببێت بەسەر ئەو گروپانەدا و تێیانپەڕێنێت؟
ئەبو عەلی: بەبڕوای من هەڵكوتانە سەر كەتیبەكانی حزبوڵڵا لەلایەن كازمیەوە تاقیكردنەوە (جص نبچ) بوو تا بزانێت كاردانەوەیان چۆن دەبێت، بێگومان كازمی بەبێ هاوكاری ئەمەریكییەكان ناتوانێت رووبەڕوویان ببێتەوە، بەلایەنی كەمەوە دەبێت ئەمەریكییەكان چرای سەزی بۆ هەڵكەن، رەنگە كازمیش نەیەوێت راستەوخۆ رووبەڕوویان ببێتەوە، رەنگە هەڵكشان و داكشان بكات، چونكە ئەگەر كازمی بەجدی رووبەڕووی میلیشیاكان ببێتەوە، یەكێك لە بژاردەكانی بەردەم كازمی پەلكێشكردنیەتی بۆ دووبارە سەرهەڵدانەوەی شەڕی ناوخۆ، چونكە بەشێكی زۆری میلیشیاكان سەر بە كۆماری ئیسلامیی ئێرانن، بەڵام كازمی دەتوانێت بەپشتیوانی ئەمەریكییەكان لە قاڵبیان بدات، ئەگەریش رووبەڕووی كازمی ببنەوە ئەوا بەدڵنیایی ئەمەریكا حەشدی شەعبی دەخاتە لیستی تیرۆرەوە، ئەو هەڵمەتەی كە كرایە سەر كەتیبەكانی حزبوڵڵا، كازمی دایانی بە دادگا بە مادەی تیرۆر، چونكە لە بنەڕەتدا ئەمانە لەسەر لیستی تیرۆری ئەمەریكان، ئەو كەتیبانەش لەكاتی ئامادەكارییدا بوون بۆ هێرشكردنە سەر ناوچەی سەوز، بەتایبەت ئەو شوێنانەی كە بارەگا حكومی و دیپلۆماسییەكانی لێیە. لەهەموو بارودۆخێكدا ئەمەریكییەكان بەشێكی راستەوخۆ دەبن لەهەر رووبەڕووبوونەوەیەك، بەڵام بەهۆی بارودۆخی ئەمەریكا خۆیەوە كە ئێستا وادەی هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا نزیك بووەتەوە، كارێكی ئاسان نابێت بەجدی بچێتە شەڕەوە، ئەگەری بەهێزیش ئەوە دەبێت ببێتە هۆی دووبارە سەرهەڵدانەوەی شەڕی ناوخۆ.
كازمی هەڵوێستی چۆن دەبێت لەسەر بڕیاری پەرلەمان بۆ كشانەوی هێزەكانی ئەمەریكا، ئایا دەچێتە ژێر ئەو بڕیارەوە یاخود پشتگوێی دەخات؟
ئەبوبەكر عەلی: لە گفتوگۆكانی نێوان شاندی ئەمەریكی و عیراقیدا ئەوە روون بوو كاراكردنەوەی رێككەوتنەكانی ساڵی 2008ی نێوان عیراق و ئەمەریكا لە چوارچێوەی یاسایی و سیاسی بۆ مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا دیاری دەكەن. ئەمەریكا بۆ رێزگرتن لە بڕیارەكەی پەرلەمانی عیراق و رێگرتن لە لاوازبوونی پێگەی كازمی لە داهاتوودا قۆناغ بە قۆناغ هێزەكانی لە عیراقدا كەم دەكاتەوە، بەڵام دەبێت ئەو راستییەش بزانین ئەمەریكا بەئاسانی هێزەكانی لە عیراق ناكشێنێتەوە، ئەو هێزانە لە چوارچێوەی ستراتیژیەتێكدا لە عیراقدان، بەتایبەتی ئەگەر كازمی بمێنێتەوە هێزەكانی ئەمەریكا دەمێننەوە و لە نزیكەوە چاودێری دۆخەكە دەكەن و لەكاتی پێویستیشدا دەستوەردان دەكەن لە گۆڕینی بارودۆخێك بۆ پشتیوانی كازمی. ئەگەر كازمی شكست بهێنێت یاخود شەڕی ناوخۆ لە عیراقدا رووبدات ئەوە ئەوكات رنگە هەڵویستی ئەمەریكا جۆرێكی دیكە بێت، ئایا دەمێنێتەوە یاخود قوربانی بەخۆی دەدات؟ یان ئایا بەتەواوی دەكشێتەوە یاخود پاشەكشە دەكات بۆ هەرێمی كوردستان؟ یان دۆخێكی دیكە دێتە كایەوە كە جارێ ئەوە نادیارە، بەڵام لەهەموو بارودۆخێكدا ئەگەر كازمی بمێنێتەوە و هەوڵی هەڵبژاردنێكی دیكە بدات و شكست نەهێنێت و ئەگەری جەولەی شەڕێكی تری ناوخۆ نەیەتە كایەوە ئەوە ئەمەریكا ئەگەر بە رووكەشیش بێت هەندێك لە هێزەكانی لە عیراقدا دەكشێنێتەوە، دەنا ئەمەریكا لە عیراقدا دەمێنێتەوە، لەبەرئەوەی پێویستییەكی سەرسەختی پرۆژەكەی كازمی و هەڵبژاردن و تەوزیفكردنی شەقامی شیعی عیراقین و دەیانەوێت لە عیراقەوە سنوورێك بۆ كۆماری ئیسلامیی ئێران دابنێن و مامەڵە بە مەلەفی سوریا و تێكڕای ناوچەكە بكەن.
بیروڕا
