چاوپێكەوتن
ئەبوبەكر عەلی: توركیا متمانەی بە پارتی و سەرۆكەكەی نەماوە
مەودا میدیا - سلێمانی |
ئینستتیوتی نارین، مەودا میدیا- هێمن سەعید
بەشی دووەم و كۆتایی
ئەبوبەكر عەلی، سیاسەتمەدار و نووسەر لە بەشی دووەمی چاوپێكەوتنەكەیدا بۆ دۆسییەی "هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی ئەمەریكا" تیشكدەخاتە سەر زۆری لایەنی ناڕوونی پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و توركیا، باس لە گرنگی یەكگرتووی كوردستان و پشتیوانییەكانی ئەمەریكا بۆ هەرێمی كوردستان دەكات.
هەر لە چاوپێكەوتنەكەدا قسە لەسەر ئەو بێهیواییەش دەكات كە ئێستا لە كوردستاندا هەیە، پرسی نەبوونی متمانەی نێوان خەڵك و حكومەت و مەترسییەكانی سەر هەرێمی كوردستانیش شیدەكاتەوە.
هیچ بەرچاوڕوونییەك هەیە لە داهاتوویەكی نزیكدا هەرێم و ناوەند بگەنە رێككەوتن یاخود تەنیا وەك جارەكانی پێشوو هەر كات كوشتن دەبێت؟
ئەبوبەكر عەلی: رەنگە هەرێم بەناچاری بگاتە رێككەوتنێك لەگەڵ ناوەند، بەڵام رێككەوتنەكە لەبەر خراپی بارودۆخی عیراق دەبێت، چونكە عیراق لە كێشەدایە، خواستێك هەیە لەلایەن بەغدا و تاران و ئەنقەرەوە بۆ لەقاڵبدانی هەرێم و بچوككردنەوەی هەرێم لەڕێگەی قۆستنەوەی ئەم قەیرانە ئابوورییەی یەخەی هەرێمی گرتووە، هەرلەبەرئەوە رەنگە هەرێم بەناچاری بگاتە رێككەوتن، بەڵام لەو بڕوایەدام ئەو رێككەوتنە نابێتە هۆی چارەسەری كێشەكان. دەكرێت هەندێك لە كێشەكان كەم بكاتەوە، بەڵام بەوجۆرە نابێت خەڵك چاوەڕێ بێت كێشەكان چارەسەر ببێت.
پەیوەندییەكانی هەرێم و ناوەند كاریگەری دەبێت لەسەر هەوڵەكانی كازمی بۆ سەرپێخستنەوەی عیراق لە داهاتوودا؟
ئەبوبەكر عەلی: كازمی هەوڵدەدات رێككەوتنی هەرێم و ناوەند بەجۆرێك نەبێت هێزە ناڕازییە سیاسییە دژەكانی كازمی بیقۆزنەوە و لە دژی ئەو بەكاری بهێنن، لەبەرئەوەی بارودۆخی بەشەكەی دیكەی عیراق لەو رووەوە لەبارە بۆیان. ئاشكرایە لە ساڵانی رابردوودا هەرێم ئیمتیازاتێكی زۆری لە ناوەند بردووە لەسەر حسابی خەڵكی عیراق، بەهۆی ئەوەی لە پێشتردا ناوەند سازشی زۆری بۆ هەرێم كردووە .
ئێستا كە بارودۆخی عیراق تێكچووە كازمی لەلایەكەوە دەیەوێت لێپرسراوێتی زۆر نەخاتە ئەستۆی خۆی لەڕووی داراییەوە، چونكە كاری لە پێشینەی ئەو؛ دابینكردنی مووچەی فەرمانبەرانی بەشەكەی دیكەی عیراقە نەك هەرێمی كوردستان، لەلایەكی دیكەوە كازمی دەیەوێت وادەركەوێت سازشی بۆ هەرێمی كوردستان كردووە، كە لەوەشدا ئەمەریكییەكان هاوكاری خۆیانیان بۆ دەبڕیوە. هەروەها كازمی دەیەوێت بارودۆخی خراپی هەرێمی كوردستان لەبەرژەوەندی خۆی تەوزیف بكات كە دەسەڵاتەكانی كەم بكاتەوە و تاڕادەیەكیش رێككەوتنێكی تۆزێك دوورتریش بێت، كازمی ناتوانێت بە تەنیا خۆی هەموو شتێك بكات، تیمێكی راوێژكاری و یارمەتیدەری كابینەكانی پێشووی لەگەڵدایە، لەوانە: گروپەكانی عەبادی و گرووپەكانی سەر بە حەشدی شەعبی لەناو دامودەزگاكانی حكومەتدا هەن، جگە لەمانەش فراكسیۆنەكانی پەرلەمان هەن، بێگومان ئەمانیش كاریگەریی خۆیان هەیە. لە هەموو بارودۆخێكدا كازمی دەیەوێت چارەسەری كێشەكانی ناوەند لەگەڵ هەرێم بەجۆرێك بێت؛ لەلایەك نەبێتە كەرەستەی بانگەشە لە دژی خۆی، لەلایەكی دیكەشەوە زۆرترین سازش بۆ هەرێم بكات.
لە قسەكانی بەڕێزتان وا دەردەكەوێت، بەشێكی زۆری چارەنووسی عیراق پەیوەست دەبێت بەئەو ئیدارە نوێیەی لە دوای هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا دێتە سەر كار، بەبڕوای بەڕێزتان ئەگەر دووبارە ترەمپ بوویەوە بە سەرۆك یاخود بایدن هەڵبژاردنەكانی بردەوە، داهاتووی كورد چی لێ بەسەر دێت لە ناوچەكەدا؟
ئەبوبەكر عەلی: بەبڕوای من ترەمپ یەكێك لەو كێشانەی هەیەتی ئەوەیە نازانرێت چۆن بڕیار دەدات، لەبەرئەوەی بڕیارەكانی تاڕادەیەك لە دەرەوەی دامەزراوەكانی ئەمەریكاوە دەبێت و بڕیارەكانی سەرپێییە و دیدی ئابووری زیاتر زاڵە بەسەریدا.
لە بڵاوبوونەوەی یاداشتەكانی جۆن بۆڵتۆن، راوێژكاری پێشووی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا لە ئیدارەكەی ترەمپ دەركەوت ترەمپ تێڕوانینی بۆ كورد باش نییە، كورد بە خەڵكێكی ترسنۆك و بێ هەڵوێست سەیر دەكات، ئەوەش بە مانای ئەوەدێت كورد بارە بەسەر ئەمەریكاوە، تەنانەت ترەمپ كورد بە خەڵكی ئازاش نابینێت، نەك ئەوەی كورد بە خاوەنی دۆزی خۆی ببینێت، بەڵام بایدن لەڕووی مێژووییەوە بە خاوەنی پرۆژەی دابەشكردنی عیراق دادەنرێت بۆ سێ دەسەڵاتی سوننە و كورد و شیعە، هەندێك لە راوێژكارەكانی ئەوانەی لەم هەڵمەتی هەڵبژاردنانەدا بە چوار دەوریەوەن واناسراون تێگەیشتنێكی زۆریان بۆ پرسی كورد هەیە، ترەمپ لە رابردوودا بڕیارەكانی بە قازانجی كورد نەبوون، هەروەك لە سەروەختی ریفراندۆم لە ساڵی 2017 بەچاوپۆشی لە هێزەكانی عیراق و ئێران بۆ هێرشكردنە سەر كوردستان، چرای سەوزی بۆ سوپای توركیا هەڵكرد تا لە سوریا هێرش بكەنە سەر كوردەكانی رۆژئاوا، هەروەك لە یاداشتەكانی بۆڵتۆن ئەو گفتوگۆیانەی نێوان ئەردۆغان، سەرۆكی توركیا و ترەمپ بڵاوكردووەتەوە و تیایدا باسی رێپێدانەكانی ترەمپ بە ئەردۆغان دەكات. بەگشتی سیاسەتەكانی ترەمپ بە قازانجی دۆزی كورد نەبووە، پێشتر ئۆباما تێگەیشتنێكی زۆرتری هەبوو لە سەردەمی داعش بۆ مەسەلەی كورد، هەرچەندە ناكرێت دڵنیابین، بەڵام هەڵبژاردنەوەی ترەمپ بە قازانجی كورد نابێت.
داهاتووی پەیوەندییەكانی كورد و توركیا بەكوێ دەگات، كورد چی بكات تا لە ژێر رەحمی هێرشەكانی توركیا رزگاری ببێت؟
ئەبوبەكر عەلی: پێش هەمووشت بەداخەوە كورد؛ كورد نییە، واتە شتێك بەناوی پرسی كورد لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك پرسێكی یەكگرتوو و رێبەرایەتییەكی هەبێت و گوتارێكی هەبێ و سەكۆیەكی هەبێ و لەسەر ئاستی جیهاندا قسەیەكی یەكگرتووی لەبارەوە كرابێت بوونی نییە، تەنانەت لەسەر ئاستی پارچە كوردییەكانیشدا؛ گوتارێكی یەكگرتوو و دیدێكی هاوبەش نییە. قورسایی دۆزی كورد لە ئێستادا لە باشووری كوردستاندایە، بەڵام كوردستانی باشوور لە ئێستادا لە خراپترین دۆخی خۆیدایەتی، ئێستا لە دۆخی خۆ ریسواكردن و خۆ وێرانكردن و خۆكوشتندایە.
گەورەترین لاوازی ستراتیژیەتی كورد ئەوەیە هێزێكی پەرشوبڵاو و شەكەت و ناكۆك و پەرتەوازە و قەیرانبار و بێ متمانەیی خەڵك بە دەستەبژێری سیاسی و دەستەبژێری سیاسیش بەرانبەر یەكترە، ئەوە دۆخی راستەقینەی كوردە. لەولاوە توركەكان دژی مەسەلەی كوردن، دژی كورد نین وەك كورد، دژی كورد نین وەك كۆیلە و سەركز و رازی بە ژیانی رۆژانە و بێ داخوازی نەتەوەیی و فەرهەنگی و سیاسی، یاخود دژی كورد نین بە هەندێ لە داخوازییە تەرفیهیەكانی وەك گۆرانی و مۆسیقا، بەڵكو سەرسەخترین دژی كوردن لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا، توركەكان لە ئێستادا دەیانەوێت لەهەر 3 پارچەكەی كوردستان لە دۆزی كورد بدەن، متمانەشیان بە پارتی و سەرۆكەكەی نەماوە، واتە هاوپەیمانی كوردیان نەماوە، چونكە پێش ریفراندۆمەكە تاڕادەیەك هاوپەیمانی پارتی بوون، بەجۆرێك متمانەیان ب سەرۆكی پارتی و پارتی هەبوو وەك هاوپەیمان، بەڵام دوای ئەوەی پارتی و سەرۆكەكەیان لە پرسی ریفراندۆمدا پرسیان بە توركیا و سەرۆكەكەی نەكرد، زۆر رقیان هەڵگرتووە لە پارتی، لەبەرئەوە تەنیا توركیا و پارتی مامەڵە دەكەن لەگەڵ یەكتردا و توركیا هیچ متمانەیەكی بە پارتی نەماوە، بەڵام تاڕادەیەك مامەڵە لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی دەكەن، سەرۆكی هەرێم، چونكە ئەو بۆچونێكی جیاوازی هەبوو لە ئەنجامدانی ریفراندۆمەكەدا.
ئەوەی ئاشكرایە جۆرێك لە گەلەكۆمەكی هەیە بۆ لە قاڵبدانی كورد لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەلایەن عیراق و توركیا و ئیران بەتایبەتی لە هەرێمی كوردستاندا كە قەیرانی ئابووریی هەیە توركیا دەیەوێت رۆڵی دەروازەی ئیبراهیم خەلیل لاواز بكات، ئەویش بە كردنەوەی دەروازەیەكی نوێی ئابووری لەگەڵ بەشە عەرەبییەكەی عیراق و كوردستان لەڕووی ئابوورییەوە بێ رۆڵ بكات، سەرچاوەی داهاتی كەم بكاتەوە، ئەو رۆڵەی ئێستا لەڕێگەی ئیبراهیم خەلیلەوە دەیگێڕێت بۆ عیراق ئەوە نەهێڵیت، لە هەموو بارودرۆخێكدا هەرێم بژاردەی زۆری لەبەردەستدا نییە ئەگەر نەكەوێتە گفتوگۆیەكی ستراتیژییەوە و خۆی بینا نەكاتەوە و لایەنی كەمی چاكسازی نەكات و خەڵكەكەی رازی نەكات، ئەو دەستەبژێرە پەرشوبڵاوە و ململانێ سیاسییەی كۆتایی پێنەهێنێت بەدڵنیایی پێگەكەی لاواز دەبێت، دەبێت هەرێم دیدێكی هاوبەشی هەبێت، دەوڵەتانی دراوسێ ئەو قەیرانە ئابوورییە و ناڕەزایەتییە ناوخۆییە بەكاردەهێنن بۆ زیاتر وێرانكردنی بونیادەكانی هێز لە كوردستاندا. دۆخەكە زۆر ئاڵۆزە، خوای گەورە یارمەتی دەربێت دەكرێت رووداو رووبدات، بۆ نموونە ئەگەر گەڕێكی تری نوێی شەڕی ناوخۆ لە عیراقدا هەڵگیرسێتەوە و هاوسەنگی هێز لەنێوان هێزەكانی ناوخۆی توركیادا گۆڕانی بەسەردا بێت و لە سوریا گۆڕانكارییەكی نوێ بێتە كایەوە، هیوادارین شتێك رووبدات لەدەرەوەی ئیرادەی كوردیەوە كە رێگری بكات لەوەی كورد تووشی داڕمانی گەورە ببێت، كە ئاسان نەبێت جارێكی تر هەڵبسێتەوە و هەموومان هەست بە ریسوایی قوڵی نەتەوەیی لە ژیانی خۆماندا بكەین.
بەڕێزتان بەدرێژی باستان لە مەترسی دەرەكی كرد بۆ سەر هەرێم، لەئێستادا لە ناوخۆدا دەنگێك هەیە بۆ هەڵوەشاندنەوەی هەرێم و چەند لایەنێك پشتیوانی لێدەكەن، ئایا مەترسی جدی هەیە لەسەر هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێم؟
ئەبوبەكر عەلی: بەبڕوای من ترسێكی راستەقینە هەیە، بەداخەوە لە ناوخۆی كوردستاندا خەڵكێك هەیە بڕوای بەوەیە قەوارەی كوردستان نەمێنێت، یاخود لانیكەم وەك بژاردەیەك سەیری دەكەن لە سیاسەتكردنی خۆیاندا، كارەسات ئەوەیە قەوارەی هەرێم وەك ئامراز بكرێت بە موزایەدەی سیاسی و ململانێی ناشیرینی حزبی لەنێوان هێزەكاندا و دەستەبژێر نەتوانێت جیاوازیی بكات لەنێوان حزب و حكومەت و گەندەڵی و ساختەچێتی و دزی و درۆزنی لەگەڵ قەوارەی هەرێمی كوردستاندا كە بەری رەنجێكە ئەگەر ئەو قەوارەیە شكست بهێنێت، ئەوا كورد ریسوا دەبێت و ئاسان نابێت لەڕووی نەتەوەییەوە هەڵبسێتەوە جارێكی دیكە لە ناوچەكەدا. ئەوەش ئاشكرایە بەشێكی ئەو دەستەبژێرەی لە عیراق و توركیا و ئێرانن دەیانەوێت قەوارەی هەرێم نەمێنێت.
لەڕاستیدا لە 16ی ئۆكتۆبەردا بڕیار بوو قەوارەی هەرێم هەڵبووەشێننەوە، بەڵام ئەمەریكییەكان رێگر بوون لەو پیلانە، راستە كورد خۆی هەندێك بەرگری كرد، بەڵام ئەوەی نەیهێشت قەوارەی هەرێم هەڵبووەشێتەوە ئەمەریكیەكان بوون، بەڵام ئەمەریكیەكان تاچەند لە عیراقدا دەمێننەوە و تاچەند پێویستیان بە ئێمە دەبێت لە پرسی سوریا و تاكەی بەردەوام دەبن لە هاوكاریكردنی كورد ئەوە نادیارە، بەڵام خۆ ناكرێت كورد قورسایی خۆی لەسەر ئەوە بەند بكات، كە هێزێكی نێودەوڵەتی بەردەوام بیپارێزێت.
راستە ئەكتەرێكی نادەوڵەتی وەك هەرێمی كوردستان پێویستی بەوەیە ئەكتەرێكی نێودەوڵەتی بیپارێزێت. بەبڕوای من مانەوەی هەرێمی كوردستان لە رابردوودا ئەوەندەی پەیوەست بووە بە هەڵوێستی دەرەكییەوە ئەوەندە پەیوەست نەبووە بە كورد خۆیەوە و جۆرێك لە بێمنەتی و نائومێدی لە كوردستان هەیە، هەروەها لێرە و لەوێ هەست دەكرێت ئیرادەیەكی سیاسی هەیە بۆ تەوزیفكردنی ئەو نائومێدیە بۆ ئەوەی قەوارەی هەرێمی كوردستان بەو جۆرەی ئێستای نەمێنێت، بۆیە بە بڕوای من مەترسیی راستەقینە و ئامادەگییەكی خۆكوژی و ئەخلاقی و نەتەوەیی لە كوردستان بەدیدەكرێت. رێككەوتنی هەرێم لەگەڵ ناوەند دەبێتە چارەسەر بۆ كێشەی دارایی هەرێم و رێگر دەبێت لەبەردەم ئەو ئاراستە ناوخۆیی و دەرەكییە بۆ هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێم. لانیكەم ناڕەزایەتییەكان كەمدەكاتەوە و توانای تەوزیفكردنی هەندێك لەو هێزانە بۆ ئەو ناڕەزایەتیانە كە لەبەرئەنجامی كۆتایدا زیاتر لاوازبوونی هەرێم و لە قاڵبدانی لێدەكەوێتەوە لاواز دەبێت.
بەشی دووەم و كۆتایی
ئەبوبەكر عەلی، سیاسەتمەدار و نووسەر لە بەشی دووەمی چاوپێكەوتنەكەیدا بۆ دۆسییەی "هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی ئەمەریكا" تیشكدەخاتە سەر زۆری لایەنی ناڕوونی پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و توركیا، باس لە گرنگی یەكگرتووی كوردستان و پشتیوانییەكانی ئەمەریكا بۆ هەرێمی كوردستان دەكات.
هەر لە چاوپێكەوتنەكەدا قسە لەسەر ئەو بێهیواییەش دەكات كە ئێستا لە كوردستاندا هەیە، پرسی نەبوونی متمانەی نێوان خەڵك و حكومەت و مەترسییەكانی سەر هەرێمی كوردستانیش شیدەكاتەوە.
هیچ بەرچاوڕوونییەك هەیە لە داهاتوویەكی نزیكدا هەرێم و ناوەند بگەنە رێككەوتن یاخود تەنیا وەك جارەكانی پێشوو هەر كات كوشتن دەبێت؟
ئەبوبەكر عەلی: رەنگە هەرێم بەناچاری بگاتە رێككەوتنێك لەگەڵ ناوەند، بەڵام رێككەوتنەكە لەبەر خراپی بارودۆخی عیراق دەبێت، چونكە عیراق لە كێشەدایە، خواستێك هەیە لەلایەن بەغدا و تاران و ئەنقەرەوە بۆ لەقاڵبدانی هەرێم و بچوككردنەوەی هەرێم لەڕێگەی قۆستنەوەی ئەم قەیرانە ئابوورییەی یەخەی هەرێمی گرتووە، هەرلەبەرئەوە رەنگە هەرێم بەناچاری بگاتە رێككەوتن، بەڵام لەو بڕوایەدام ئەو رێككەوتنە نابێتە هۆی چارەسەری كێشەكان. دەكرێت هەندێك لە كێشەكان كەم بكاتەوە، بەڵام بەوجۆرە نابێت خەڵك چاوەڕێ بێت كێشەكان چارەسەر ببێت.
پەیوەندییەكانی هەرێم و ناوەند كاریگەری دەبێت لەسەر هەوڵەكانی كازمی بۆ سەرپێخستنەوەی عیراق لە داهاتوودا؟
ئەبوبەكر عەلی: كازمی هەوڵدەدات رێككەوتنی هەرێم و ناوەند بەجۆرێك نەبێت هێزە ناڕازییە سیاسییە دژەكانی كازمی بیقۆزنەوە و لە دژی ئەو بەكاری بهێنن، لەبەرئەوەی بارودۆخی بەشەكەی دیكەی عیراق لەو رووەوە لەبارە بۆیان. ئاشكرایە لە ساڵانی رابردوودا هەرێم ئیمتیازاتێكی زۆری لە ناوەند بردووە لەسەر حسابی خەڵكی عیراق، بەهۆی ئەوەی لە پێشتردا ناوەند سازشی زۆری بۆ هەرێم كردووە .
ئێستا كە بارودۆخی عیراق تێكچووە كازمی لەلایەكەوە دەیەوێت لێپرسراوێتی زۆر نەخاتە ئەستۆی خۆی لەڕووی داراییەوە، چونكە كاری لە پێشینەی ئەو؛ دابینكردنی مووچەی فەرمانبەرانی بەشەكەی دیكەی عیراقە نەك هەرێمی كوردستان، لەلایەكی دیكەوە كازمی دەیەوێت وادەركەوێت سازشی بۆ هەرێمی كوردستان كردووە، كە لەوەشدا ئەمەریكییەكان هاوكاری خۆیانیان بۆ دەبڕیوە. هەروەها كازمی دەیەوێت بارودۆخی خراپی هەرێمی كوردستان لەبەرژەوەندی خۆی تەوزیف بكات كە دەسەڵاتەكانی كەم بكاتەوە و تاڕادەیەكیش رێككەوتنێكی تۆزێك دوورتریش بێت، كازمی ناتوانێت بە تەنیا خۆی هەموو شتێك بكات، تیمێكی راوێژكاری و یارمەتیدەری كابینەكانی پێشووی لەگەڵدایە، لەوانە: گروپەكانی عەبادی و گرووپەكانی سەر بە حەشدی شەعبی لەناو دامودەزگاكانی حكومەتدا هەن، جگە لەمانەش فراكسیۆنەكانی پەرلەمان هەن، بێگومان ئەمانیش كاریگەریی خۆیان هەیە. لە هەموو بارودۆخێكدا كازمی دەیەوێت چارەسەری كێشەكانی ناوەند لەگەڵ هەرێم بەجۆرێك بێت؛ لەلایەك نەبێتە كەرەستەی بانگەشە لە دژی خۆی، لەلایەكی دیكەشەوە زۆرترین سازش بۆ هەرێم بكات.
لە قسەكانی بەڕێزتان وا دەردەكەوێت، بەشێكی زۆری چارەنووسی عیراق پەیوەست دەبێت بەئەو ئیدارە نوێیەی لە دوای هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا دێتە سەر كار، بەبڕوای بەڕێزتان ئەگەر دووبارە ترەمپ بوویەوە بە سەرۆك یاخود بایدن هەڵبژاردنەكانی بردەوە، داهاتووی كورد چی لێ بەسەر دێت لە ناوچەكەدا؟
ئەبوبەكر عەلی: بەبڕوای من ترەمپ یەكێك لەو كێشانەی هەیەتی ئەوەیە نازانرێت چۆن بڕیار دەدات، لەبەرئەوەی بڕیارەكانی تاڕادەیەك لە دەرەوەی دامەزراوەكانی ئەمەریكاوە دەبێت و بڕیارەكانی سەرپێییە و دیدی ئابووری زیاتر زاڵە بەسەریدا.
لە بڵاوبوونەوەی یاداشتەكانی جۆن بۆڵتۆن، راوێژكاری پێشووی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا لە ئیدارەكەی ترەمپ دەركەوت ترەمپ تێڕوانینی بۆ كورد باش نییە، كورد بە خەڵكێكی ترسنۆك و بێ هەڵوێست سەیر دەكات، ئەوەش بە مانای ئەوەدێت كورد بارە بەسەر ئەمەریكاوە، تەنانەت ترەمپ كورد بە خەڵكی ئازاش نابینێت، نەك ئەوەی كورد بە خاوەنی دۆزی خۆی ببینێت، بەڵام بایدن لەڕووی مێژووییەوە بە خاوەنی پرۆژەی دابەشكردنی عیراق دادەنرێت بۆ سێ دەسەڵاتی سوننە و كورد و شیعە، هەندێك لە راوێژكارەكانی ئەوانەی لەم هەڵمەتی هەڵبژاردنانەدا بە چوار دەوریەوەن واناسراون تێگەیشتنێكی زۆریان بۆ پرسی كورد هەیە، ترەمپ لە رابردوودا بڕیارەكانی بە قازانجی كورد نەبوون، هەروەك لە سەروەختی ریفراندۆم لە ساڵی 2017 بەچاوپۆشی لە هێزەكانی عیراق و ئێران بۆ هێرشكردنە سەر كوردستان، چرای سەوزی بۆ سوپای توركیا هەڵكرد تا لە سوریا هێرش بكەنە سەر كوردەكانی رۆژئاوا، هەروەك لە یاداشتەكانی بۆڵتۆن ئەو گفتوگۆیانەی نێوان ئەردۆغان، سەرۆكی توركیا و ترەمپ بڵاوكردووەتەوە و تیایدا باسی رێپێدانەكانی ترەمپ بە ئەردۆغان دەكات. بەگشتی سیاسەتەكانی ترەمپ بە قازانجی دۆزی كورد نەبووە، پێشتر ئۆباما تێگەیشتنێكی زۆرتری هەبوو لە سەردەمی داعش بۆ مەسەلەی كورد، هەرچەندە ناكرێت دڵنیابین، بەڵام هەڵبژاردنەوەی ترەمپ بە قازانجی كورد نابێت.
داهاتووی پەیوەندییەكانی كورد و توركیا بەكوێ دەگات، كورد چی بكات تا لە ژێر رەحمی هێرشەكانی توركیا رزگاری ببێت؟
ئەبوبەكر عەلی: پێش هەمووشت بەداخەوە كورد؛ كورد نییە، واتە شتێك بەناوی پرسی كورد لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك پرسێكی یەكگرتوو و رێبەرایەتییەكی هەبێت و گوتارێكی هەبێ و سەكۆیەكی هەبێ و لەسەر ئاستی جیهاندا قسەیەكی یەكگرتووی لەبارەوە كرابێت بوونی نییە، تەنانەت لەسەر ئاستی پارچە كوردییەكانیشدا؛ گوتارێكی یەكگرتوو و دیدێكی هاوبەش نییە. قورسایی دۆزی كورد لە ئێستادا لە باشووری كوردستاندایە، بەڵام كوردستانی باشوور لە ئێستادا لە خراپترین دۆخی خۆیدایەتی، ئێستا لە دۆخی خۆ ریسواكردن و خۆ وێرانكردن و خۆكوشتندایە.
گەورەترین لاوازی ستراتیژیەتی كورد ئەوەیە هێزێكی پەرشوبڵاو و شەكەت و ناكۆك و پەرتەوازە و قەیرانبار و بێ متمانەیی خەڵك بە دەستەبژێری سیاسی و دەستەبژێری سیاسیش بەرانبەر یەكترە، ئەوە دۆخی راستەقینەی كوردە. لەولاوە توركەكان دژی مەسەلەی كوردن، دژی كورد نین وەك كورد، دژی كورد نین وەك كۆیلە و سەركز و رازی بە ژیانی رۆژانە و بێ داخوازی نەتەوەیی و فەرهەنگی و سیاسی، یاخود دژی كورد نین بە هەندێ لە داخوازییە تەرفیهیەكانی وەك گۆرانی و مۆسیقا، بەڵكو سەرسەخترین دژی كوردن لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا، توركەكان لە ئێستادا دەیانەوێت لەهەر 3 پارچەكەی كوردستان لە دۆزی كورد بدەن، متمانەشیان بە پارتی و سەرۆكەكەی نەماوە، واتە هاوپەیمانی كوردیان نەماوە، چونكە پێش ریفراندۆمەكە تاڕادەیەك هاوپەیمانی پارتی بوون، بەجۆرێك متمانەیان ب سەرۆكی پارتی و پارتی هەبوو وەك هاوپەیمان، بەڵام دوای ئەوەی پارتی و سەرۆكەكەیان لە پرسی ریفراندۆمدا پرسیان بە توركیا و سەرۆكەكەی نەكرد، زۆر رقیان هەڵگرتووە لە پارتی، لەبەرئەوە تەنیا توركیا و پارتی مامەڵە دەكەن لەگەڵ یەكتردا و توركیا هیچ متمانەیەكی بە پارتی نەماوە، بەڵام تاڕادەیەك مامەڵە لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی دەكەن، سەرۆكی هەرێم، چونكە ئەو بۆچونێكی جیاوازی هەبوو لە ئەنجامدانی ریفراندۆمەكەدا.
ئەوەی ئاشكرایە جۆرێك لە گەلەكۆمەكی هەیە بۆ لە قاڵبدانی كورد لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەلایەن عیراق و توركیا و ئیران بەتایبەتی لە هەرێمی كوردستاندا كە قەیرانی ئابووریی هەیە توركیا دەیەوێت رۆڵی دەروازەی ئیبراهیم خەلیل لاواز بكات، ئەویش بە كردنەوەی دەروازەیەكی نوێی ئابووری لەگەڵ بەشە عەرەبییەكەی عیراق و كوردستان لەڕووی ئابوورییەوە بێ رۆڵ بكات، سەرچاوەی داهاتی كەم بكاتەوە، ئەو رۆڵەی ئێستا لەڕێگەی ئیبراهیم خەلیلەوە دەیگێڕێت بۆ عیراق ئەوە نەهێڵیت، لە هەموو بارودرۆخێكدا هەرێم بژاردەی زۆری لەبەردەستدا نییە ئەگەر نەكەوێتە گفتوگۆیەكی ستراتیژییەوە و خۆی بینا نەكاتەوە و لایەنی كەمی چاكسازی نەكات و خەڵكەكەی رازی نەكات، ئەو دەستەبژێرە پەرشوبڵاوە و ململانێ سیاسییەی كۆتایی پێنەهێنێت بەدڵنیایی پێگەكەی لاواز دەبێت، دەبێت هەرێم دیدێكی هاوبەشی هەبێت، دەوڵەتانی دراوسێ ئەو قەیرانە ئابوورییە و ناڕەزایەتییە ناوخۆییە بەكاردەهێنن بۆ زیاتر وێرانكردنی بونیادەكانی هێز لە كوردستاندا. دۆخەكە زۆر ئاڵۆزە، خوای گەورە یارمەتی دەربێت دەكرێت رووداو رووبدات، بۆ نموونە ئەگەر گەڕێكی تری نوێی شەڕی ناوخۆ لە عیراقدا هەڵگیرسێتەوە و هاوسەنگی هێز لەنێوان هێزەكانی ناوخۆی توركیادا گۆڕانی بەسەردا بێت و لە سوریا گۆڕانكارییەكی نوێ بێتە كایەوە، هیوادارین شتێك رووبدات لەدەرەوەی ئیرادەی كوردیەوە كە رێگری بكات لەوەی كورد تووشی داڕمانی گەورە ببێت، كە ئاسان نەبێت جارێكی تر هەڵبسێتەوە و هەموومان هەست بە ریسوایی قوڵی نەتەوەیی لە ژیانی خۆماندا بكەین.
بەڕێزتان بەدرێژی باستان لە مەترسی دەرەكی كرد بۆ سەر هەرێم، لەئێستادا لە ناوخۆدا دەنگێك هەیە بۆ هەڵوەشاندنەوەی هەرێم و چەند لایەنێك پشتیوانی لێدەكەن، ئایا مەترسی جدی هەیە لەسەر هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێم؟
ئەبوبەكر عەلی: بەبڕوای من ترسێكی راستەقینە هەیە، بەداخەوە لە ناوخۆی كوردستاندا خەڵكێك هەیە بڕوای بەوەیە قەوارەی كوردستان نەمێنێت، یاخود لانیكەم وەك بژاردەیەك سەیری دەكەن لە سیاسەتكردنی خۆیاندا، كارەسات ئەوەیە قەوارەی هەرێم وەك ئامراز بكرێت بە موزایەدەی سیاسی و ململانێی ناشیرینی حزبی لەنێوان هێزەكاندا و دەستەبژێر نەتوانێت جیاوازیی بكات لەنێوان حزب و حكومەت و گەندەڵی و ساختەچێتی و دزی و درۆزنی لەگەڵ قەوارەی هەرێمی كوردستاندا كە بەری رەنجێكە ئەگەر ئەو قەوارەیە شكست بهێنێت، ئەوا كورد ریسوا دەبێت و ئاسان نابێت لەڕووی نەتەوەییەوە هەڵبسێتەوە جارێكی دیكە لە ناوچەكەدا. ئەوەش ئاشكرایە بەشێكی ئەو دەستەبژێرەی لە عیراق و توركیا و ئێرانن دەیانەوێت قەوارەی هەرێم نەمێنێت.
لەڕاستیدا لە 16ی ئۆكتۆبەردا بڕیار بوو قەوارەی هەرێم هەڵبووەشێننەوە، بەڵام ئەمەریكییەكان رێگر بوون لەو پیلانە، راستە كورد خۆی هەندێك بەرگری كرد، بەڵام ئەوەی نەیهێشت قەوارەی هەرێم هەڵبووەشێتەوە ئەمەریكیەكان بوون، بەڵام ئەمەریكیەكان تاچەند لە عیراقدا دەمێننەوە و تاچەند پێویستیان بە ئێمە دەبێت لە پرسی سوریا و تاكەی بەردەوام دەبن لە هاوكاریكردنی كورد ئەوە نادیارە، بەڵام خۆ ناكرێت كورد قورسایی خۆی لەسەر ئەوە بەند بكات، كە هێزێكی نێودەوڵەتی بەردەوام بیپارێزێت.
راستە ئەكتەرێكی نادەوڵەتی وەك هەرێمی كوردستان پێویستی بەوەیە ئەكتەرێكی نێودەوڵەتی بیپارێزێت. بەبڕوای من مانەوەی هەرێمی كوردستان لە رابردوودا ئەوەندەی پەیوەست بووە بە هەڵوێستی دەرەكییەوە ئەوەندە پەیوەست نەبووە بە كورد خۆیەوە و جۆرێك لە بێمنەتی و نائومێدی لە كوردستان هەیە، هەروەها لێرە و لەوێ هەست دەكرێت ئیرادەیەكی سیاسی هەیە بۆ تەوزیفكردنی ئەو نائومێدیە بۆ ئەوەی قەوارەی هەرێمی كوردستان بەو جۆرەی ئێستای نەمێنێت، بۆیە بە بڕوای من مەترسیی راستەقینە و ئامادەگییەكی خۆكوژی و ئەخلاقی و نەتەوەیی لە كوردستان بەدیدەكرێت. رێككەوتنی هەرێم لەگەڵ ناوەند دەبێتە چارەسەر بۆ كێشەی دارایی هەرێم و رێگر دەبێت لەبەردەم ئەو ئاراستە ناوخۆیی و دەرەكییە بۆ هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێم. لانیكەم ناڕەزایەتییەكان كەمدەكاتەوە و توانای تەوزیفكردنی هەندێك لەو هێزانە بۆ ئەو ناڕەزایەتیانە كە لەبەرئەنجامی كۆتایدا زیاتر لاوازبوونی هەرێم و لە قاڵبدانی لێدەكەوێتەوە لاواز دەبێت.
بیروڕا
