ئەوە دەزانین کە وڵاتی فەرەنسای ئێستا میراتگری کولتووری ئەنتی ئایینن و هەر لە سەردەمی "کالڤن" ی چاکسازیی ئایینی تا ڤۆڵتێر و مۆنتسکیۆ و....هتدی شۆڕشی فەرەنسی دژی دەسەڵاتی پاوانخوازیی کڵێسای  کاسۆلیکی بوون و پێیان وابوو کڵێساش بەشێکە لە هۆکاری چەوساندنەوە و  بەرژەوەندخوازی و سڕکردنی رۆڵی عەقڵ  و دواکەوتوویی. دوای ئەوەی گەیشتن بەم قۆناغەی ئێستایان کە توانییان دوای قوربانیدانێکی زۆر  دەوڵەتێکی سیکۆلاری دیموکراسی بونیاد بنێن، بەڵام هەروەکو ئاماژەم پێدا  چونکە ئەوان مێژوو و ئەزموونێکی تاڵیان هەیە لەگەڵ ئایین، بۆیە وەکو ئەنتی ئایین دەردەکەون و ئایینەکانی تریش بەچاوی مەسیحیەتی ئەو سەردەم، مەبەستم سەردەمی چاکسازیی ئایینی و شۆڕشی فەرەنسی سەیر دەکەن کە ئەمەش بێ گومان هەڵەیە.

ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆك كۆماری فەرەنسا نەیتوانی خوێندنەوەیەکی لۆژیکیانە بۆ ماهیەتی ئیسلام بکات و لە سروشتی بیرکردنەوە و بیروباوەڕی مسوڵمانان و تەنانەت خودی ئیسلامیش بکات. کەواتە ماهیەتی ئەم دوو ئایینە جیاوازه چ وەکو پێکهاتە و چ وەکو ئەو دۆخانەی پێیدا تێپەڕیون، خاڵێکی تریش ئەوەیە ئەگەر بۆ سەردەمی کاڵڤن و ڤۆڵتیر ئایینی مەسیحیەت بەشێک بووبێت لە سیستمی ئەوکاتی دەسەڵات کە فەرەنسییەکان لێی ناڕازی بووبن، خۆ ئیسلام ئێستا لە فەرەنسای دیموکراسی ئایینی دەسەڵات نییە، بەڵکو کەمینەن و بەپێی مادەی (11) لە یاسای جاڕنامەی مافی مرۆڤ و هاوڵاتی ساڵی 1789 شدا هاتووە "ئازادیی گوزارشتکردن لە بیروبۆچوون یەکێکە لە بەنرخترین مافە مرۆییەکان". کەواتە پێویستە رێز لە مسوڵمانبوونیان بگیرێت تەنانەت ئەم قسانەی ماکرۆن جگە لەوەی تاکی مسوڵمانی لە ناخەوە بریندارکردووە واشیکردووە هەست و سۆزی هەندێکیان بجوڵێنێت و کاردانەوەی نەرێنی ئەنجام بدەن کە ئەمەش هەر کارێکی نەشیاوە، چونکە هەڵە بە هەڵە چارەسەر ناکرێت. کەواتە لە هەموو حاڵەتەکان قسەکانی سودبەخش نەبوون.

وتارێکی "لینین"م خوێندەوە سەبارەت بە بیروبۆچوونی مارکسییەکان سەبارەت بە ئایین، ئەو ئاماژە بە بیروبۆچوونی "ئەنجلس" دەکات و دەڵێت "ئەنجلس ساڵی 1874 کۆمێنتی لەسەر بەیاننامە بەناوبانگەکەی پەناهەندەکانی کۆمۆنەی بلانکییەکان کە لە لەندەن دەژیان نووسی، وەسفی هەرای ئەو راگەیاندنە دژ به ئایینەکرد کە ئەنتیکە و ئەوپەڕی گەمژەییە.....هتد، را گەیاندنی جەنگ دژ بە ئایین بەرهەمهێنانەوەی بسمارکە واتە دووبارەکردنەوەی گەمژەییەکەی ململانێی بسمارک دژ به پیاوانی ئایینی".

روونە کە قوتابخانەی مارکسیزم لەگەڵ بوونی دەوڵەت و ئایین و جیاوازیی نەتەوایەتی....هتد بوون، سەرەڕای ئەوی لەگەڵ دیکتاتۆریەتی پڕۆلیتاریا بوون کەچی راگەیاندنی جەنگیان لەگەڵ ئایین رەتکردووەتەوە. کەواتە بۆ وڵاتێکی سیکۆلاری دیموکراسی وەکو ئێستای فەرەنسا کە له سیستمی دیموکراسیدا نەوەک هەر رێگە بە بوونی ئایین دەدات، بەڵکو رێزیش لە پەیڕەوکارانی دەگرێت، چۆن دەکرێت لە ژێر چەتری دیموکراسیدا دیموکراسیی پێشێل بکرێت!