چاوپێكەوتن
ڤینۆس فایەق: بزووتنەوەی گۆڕان-یش وەكو یەكێتی و پارتی حزبێكی تەقلیدیە
مەودا میدیا - سلێمانی |
مەودا میدیا-
بابەتەكانی چاكسازیی لە هەرێمی كوردستان، ئۆپۆزسیۆن و رۆڵی رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی، سیستمی كۆتا بۆ ژنان و چی بكرێت بۆ ئەوەی ژنان بتوانن دوور لە ویستی پیاو ە حزبەكانی رۆڵیان هەبێت، تەوەرەكانی ئەم چاوپێكەوتنەی مەوداپرێسە لەگەڵ ڤینۆس فایەق.
ڤینۆس فایەق، شاعیر و نووسەر و رەخنەگرە، ژنێكە هێمن دەنووسێ و دوورە لە ژاوەژاوی دنیای سیاسی و حزبایەتی. لەم چاوپێكەوتنەدا راشكاوانە بۆچوونەكانی خستووەتەڕوو.
كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستبەكاربووە و لە كارنامەكەشیدا زۆر سوورە لەسەر ئەنجامدانی چاكسازیی، ئێوە چۆن لەو ئامانجە دەڕوانن؟ ئایا بەو باوردۆخەی ئێستا هەیە دەرفەتی ئەنجامدانی چاكسازیی بنەڕەتی هەیە؟
پێش هەموو شتێ دەبێت دان بەوەدا بنێین کە لەدوای راپەڕینەوە حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی هەرێمی کوردستان هیچی بە پرۆسەیەکی دیموکراسی شەفاف دروست نەکراون، چارەکە سەدەیەک زیاترە ئەو (حکومەتە) لەنێوان دوو هێزدا ئەمبەر و ئەوبەری پێدەکرێ لەسەر بنەمای بەرژەوەندییەکانی ئەو دوو حزبە لەڕووی ئابووری، سەربازی و سیاسییەوە. لەکوێی دنیا حکومەتەکان و خولەکانی پەرلەمان ژمارەیان پێدەدرێت؟ ئەم کولتووری ژمارەدانە بە کابینەکانی حکومەت تەنها پرەنسیپی "موڵکداری" دووپات دەکاتەوە، چەندەمین حکومەت موڵکی کامە حزب بووە.
هەر لێرەوە و بە رەچاوکردنی ئەو ستایلی حوکمڕانییە و ئەو فاکتەرە نەگۆڕانەی کە هەن و لە خەسڵەتی حزبەکاندا خۆی بەرجەستە دەکات، جۆرێک کەشوهەوای حزبی/ سیاسی لە کوردستان هەیە زۆر سەختە لەئێستادا پێشبینی گۆڕانی بۆ بکەین.. هەڵبەتە ئێستا هەر کەسێک تاکە دەستکەوتێکی ئەم حکومەتە ناوبەرێت، راستەوخۆ دەکرێتە پاشکۆ و لایەنگری یەکێک لەو حزبانە، ئەگەر دژ بە حکومەتەکەش قسە بکات، بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیک توڕی دەدەنە بەرەی ئۆپۆزیسیۆنە گێرەشێوێنەکەوە.. بەڵام ئێمە لێرەدا قسە لە واقیعێک دەکەین کە بە بەرچاوی هەمووانەوەیە.. ئەوەشی هەندێ بەرپرس بە دەستکەوت و خزمەت بۆ خەڵکی دەفرۆشنەوە هیچ نین لەچاو ئەو هەموو نەهامەتیەی خەڵکی کوردستانی تێیدا دەژی. ئەگەر بەراوردێکی ورد لەنێوان حکومەتە یەک لەدوای یەکەکان بکەین بە دەستکەوت و شکستەکانیانەوە جیاوازییەکی ئەوتۆ نادۆزینەوە، ئەمەش لەڕاستیدا شکستی خولەکانی پێشووی پەرلەمانە پێش ئەوەی شکستی حکومەت بێت، چونکە خەڵک دەنگ بە حزبەکان و کاندیدەکانیان دەدەن بۆ ناو پەرلەمان بۆ ئەوەی ببنە دەنگیان و داکۆکیکاریان لەناو پەرلەماندا و ئەوان لێپێچینەوە لە کەموکورتیەکانی حکومەتەکان بکەن. ئەگەر قانون لەناو پەرلەماندا سەروەر بوایە، دەبوو چەند جارێک متمانە لە حکومەتەکان بسەنرێتەوە، ئەو کات دەبووە وانە بۆ حكومەتەکانی تر و هەمان هەڵەکان دووبارە نەدەبوونەوە.. هەر لێرەشەوە مەسەلەی (گەندەڵی) دێتە ئاراوە.. هەتا ئێستا نەمبیستوە وەزیرێک لەسەر گەندەڵی درابێتە دادگا، کە هەمووشمان دەزانین کامانەن ئەو وەزارەتانەی زیاترین گەندەڵیان تێدا کراوە و دەکرێ.. هەتا ئێستا نەمبیستوە حزبیەک ئامادەبێت دەست لە هیچ ئیمتیازاتێکی لە حزبەکەیدا هەڵگرێ وەک هەڵوێستێکی ئیدانە لەبەرانبەر ئەو هەموو نادادپەروەری و گەندەڵیەی کە حزبەکەی لەناو حکومەتدا بەرهەمی دەهێنێتەوە.
كاتێك زۆرێك لە هاوڵاتیان دەدوێنی، هەست دەكەیت "بێ هیوایی" باڵی كێشاوە بەسەر كۆمەڵگادا، ئەمە پەیوەندی بەچییەوە هەیە؟
ئەمە پەیوەندی بە وەڵامی پرسیارەکەی پێشەوە هەیە، ئەو نادادپەروەرییەی کە هاوڵاتیان بە چاوی خۆیان دەیبینن.. ئەو هەموو نایەکسانییەی لەنێوان بەرپرسێکی حزبی و ئەندامانی خێزانەکەی لەگەڵ هاوڵاتییەکی ئاسایی.. بەداخەوە لە کۆمەڵگایەکی وەکو کۆمەڵگای ئێمەدا خەڵک هیوا لەسەر گەنج هەڵدەچنێ، لە کاتێکدا لە کوردستان کەلتورێکی زۆر ناشرین هێنراوەتە کایەوە، ئەویش بە هێنانە پێشەوەی کوڕ و نەوەکانی سەرکردەکانی ناو حزبەکان، یان زلکردنی هەندێ لە گەنجانی نزیک لە حزبەکانەوە و بەرزکردنەوەیان بەسەر ئەوانەی جیاواز بیردەکەنەوە، چونکە مەسەلەکە هەمووی ئەوە نییە گەنج بچێتە پێشەوە بەقەدەر ئەوەندەی کێ جیاواز بیردەکاتەوە و ئامادەیە بە تواناکانی خۆی گۆڕانکاری دروستبکات. کێ لەناو کوردستاندا دەتوانێت ئیشێکی گەورە بۆ کۆمەڵگا بکات یان پرۆژەیەکی خزمەتگوزاری بۆ خەڵک دروستبکات ئەگەر لینکێکی لەناو یەکێ لەو حزبانەدا نەبێت؟ ئەگەر تەزکیە و رەزامەندی و پشکی بەرپرسێکی حزبی تیا نەبێت؟
خەڵک ئێستا لە جاران چاوکراوەترە و لە جاران زیاتر و باشتر دەتوانێت هەلومەرجی سیاسی هەڵسەنگێنێ. لە هەموو کاتیش زیاتر زوڵمی لێدەکرێت.. خەڵکانێک دەڵێن حکومەت زۆر شتی کردووە، بەڵام کەس باسی ناکات و خەڵک تەنها دەزانن رەخنە بگرن. من دەڵێم حکومەت لە توانایدایە زۆر شت بکات، بەڵام ئەوەی دەیکات جەوهەری نییە و پەیوەندی بە شادەماری ژیانی رۆژانەی خەڵکەوە نییە.
سەردەمی رژێمی دیکتاتۆری سەدام لە رەشترین و خراپترین هەلومەرجەکاندا خەڵک بیری لە راکردن و جێهێشتنی وڵاتەکەی نەکردبوەوە، بگرە رۆحی نیشتیمانپەروەری لە لوتکەدا بوو، هەموو گەنجێک دوور لە رەنگ و ئایدیا ئامادە بوو خۆی شەهید بکات لەپێناو خاک و نیشتیماندا، ئەم رۆحیەتە چی لێهات؟ ئێستا بۆچی کەس ئامادە نییە خۆی بە کوشت بدات؟ بۆچی نیشتیمانپەروەری بووەتە حیکایەتێک بۆ منداڵەکانی دەگێڕنەوە؟ چونکە ئەسڵی مەسەلەکە "ئابووری"ە، ئەو کاتەی کورد خۆی بۆ خاکەکەی بەکوشت دەدا ئابووری بەدەست نەبوو، خاکیشی زەوتکرابوو، ئەی ئێستا خاک سەندراوە، بەڵام ئابووری چووەتە گیرفانی کێوە؟
ئەوەی ئێستا هەموو دنیا بەڕێوە دەبات سیاسەت نییە، ئابوورییە، خزمەتگوزارییە، لە فەرهەنگی حوکمداریدا دەبێت سیاسەت بۆ خزمەتکردنی هاوڵاتیان تەرجەمە بکرێت، تەماشاکە هەموو ململانێ حزبیەکان و مساوەمەکانی ئەو حزبانە لەگەڵ حکومەتی عیراق هەر ئابوورییە، خزمەتکردنی هاوڵاتیانیش بەو ئابوورییە دەکرێ کە ئەوان شەڕی لەنێوان خۆیان و لەگەڵ بەغدا بۆ دەکەن.
باشە با لێرە قسەیەك لەسەر رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنیش بكەین، رۆڵی ئەوان چییە كاتێك خۆیان بە نوێنەر و داكۆكیكاری مافەكانی خەڵك دەزانن؟
باوەڕم وانیە رێکخراوێکی کۆمەڵگای مەدەنی لە کوردستان هەبێت دوور لە چاوی حزبەکان یان لە دەرەوەی حزبەکان دروستکرابێت، ئەگەرنا کێ خەرجیان دەکێشێت؟ کێ مۆڵەتەکەی پێداون؟ چایچی و پاسەوانەکانی رێکخراوەکانیش دەبێت تەزکیە و واستەی حزبێکیان هەبێت بۆ ئەوەی دامەزرێنرێن.
ئەو رێکخراوانە لە کوێن ئەو کاتەی مووچەی مامۆستاکان دەبڕدرێ یان مامۆستاکان سزا دەدرێن لەبەر ئەوەی بایکۆتی خوێندنیان کردووە و داوای مافی خۆیان کردووە؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن کە کەسێک تاوانێک دەکات و دەچێتە پەنا حزبێک و داڵدە دەدرێت و کەیسەکەی دادەخرێت؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن کە دەبینن قانون هیچ سەروەرییەکی نەماوە و دادوەری لە کوردستان ئیفلیج کراوە؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن لە کاتێکدا رۆژنامەنووس سووکایەتی پێدەکرێ و زیندانی دەکرێ و کەلوپەل و کەرەستەکانی ئیشەکەی لێ زەوتدەکرێ؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن کە کوڕی بەرپرسەکان سووکایەتی بە خەڵک دەکەن و پێشیلکاری دەکەن؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن کە جوتیارەکان بەروبوومەکانی خۆیان فڕێدەن یان بسوتێنن لەبەر ئەوەی بەرپرسە بازرگانەکان بەردەوام بن لە هێنانی بەروبوومی وڵاتانی دراوسێ؟ ئەی ئەو رێکخراوانە لە کوێن کە بازرگانی داودەرمان تەنها لە دەستی دوو بەرپرسدایە و بۆ کەسیتر نییە دەرمان هاوردە بکات؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن بازاڕەکان پڕن لە دەرمانی ماوەبەسەرچوو کە مەترسی بۆ ژیانی هاوڵاتیان هەیە، لەکاتێکدا هیچ بەرپرسێکی حزبی نەک لە نەخۆشخانەیەکی نیشتیمانی، بەڵکو لە نەخۆشخانە ئەهلیەکانیش چارەسەر ناکرێن، دەبرێنە ئەوروپا.
كە سەیری هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن دەكەی هەم لەنێو پەرلەمانی كوردستان ژمارەیان كەمە هەمیش یەكگرتوو نین، پێتوایە ئەم چوار ساڵە پەرلەمانێكی بێ ئۆپۆزسیۆنمان هەبێت؟ ئەگەر وابێت و دەسەڵات گوێیان لێ نەگرێت مەترسییەكان چین؟
دەزانی قسەکردن لە ئۆپۆزیسیۆن و چەمکی ئۆپۆزیسیۆنبوون لە کوردستان باسێکی ئێجگار ئاڵۆزە. هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانی بزووتنەوەی چاکسازی، دە ساڵ یازدە ساڵ بەر لە ئێستا، کە دواتر بوو بە بزووتنەوەی گۆڕان من هەمیشە رای خۆمم بە ئاشکرا وتووە و لەسەریشی رەخنەم لێگیراوە.. هەر زوو پێشبینی ئەوەم کرد کە دواجار ئەو بزووتنەوەیەش دەبێتەوە حزبێکی تەقلیدی بە مواسەفاتی ئەو دوو حزبەی تر کە لە دەسەڵاتدان، بەمدواییەش جارێکیتر ئەو بیردۆزەی من پشتڕاستبووەوە کە هەڵبژاردنەکانی سەرۆکی جڤات و خانەی راپەڕاندن کرا، بە هەمان ئالیەت و بە هەمان نەتیجە.. نکوڵی لێناکرێت کە بزوتنەوەی چاکسازی/گۆڕان خەڵکی بە زەرورەتی هەبوونی هێزی ئۆپۆزیسیۆن ئاشناکرد، ئەگەرچی شتێکی ئەوتۆی تازەی نەوت، تەنها بەدەنگی بەرز و لە رۆژنامە و تەلەفزیۆنێکی نوێوە و دواتر لەناو قەوارەیەکی حزبیدا قسەی دڵی خەڵکی دەکرد، ئیتر ئەمە وای کرد ببێتە ئومێدی خەڵک، بەڵام لە ئێستادا هەموومان دەبینین ئەویش بووەوە بە ژمارەکەیتر لە خوار ئەو حزبە تەقلیدی و ماوەبەسەرچووانەی کە هەن.. ئەو حزبە لەناو خۆیدا توانای جێبەجێکردنی دروشمەکانی نییە، ئیتر چۆن دەتوانێت گۆڕانکاری بۆ ژیانی خەڵک بکات؟ هێزەکانی تر کێن کە لە ئێستادا خۆیان بە ئۆپۆزیسیۆن دەزانن؟ کۆمەڵی ئیسلامی، یەکگرتووی ئیسلامی و حزبی شیوعی.. ئەم حزبانە چ لەناو حکومەتدا چ وەکوو ئۆپۆزیسیۆن پێشتر چیان کردووە ئێستاش لەوە زیاترین پێناکرێ و بەڵکو کەمتر.. ئەوەی پەیوەندی بە نەوەی نوێ و ئەوەی دەیکەن هیچ گەشبین نیم و قسەی زۆر هەڵدەگرێ.. ئەوەی من ئاگادارم هەوڵێک هەیە بۆ دروستکردنی بەرەیەکی ئۆپۆزیسیۆن لەناو پەرلەماندا، هیچی لەو حزبانە ئامادەنین و پێیان باش نییە ئەو هێزە دروستکرێت و دەڵێن تەنها هەماهەنگی و تەنسیق هەبێت. ئەوان تەنانەت لەسەر ئەوە کۆک نین واژووەکانیان بکەنە یەک، لەسەر ئەو پرۆژانەی پێشکەشی سەرۆکایەتی پەرلەمان دەکرێ.. دواجار هەبوونی هێزی ئۆپۆزیسیۆن بە چەندی نییە، ئەمە پەیوەندی بە کارامەیی ئۆپۆزیسیۆن و جدی بوونی لە هەڵوێستەکانیدا.. دواجار ئەو دەسەڵاتە کێیە کە گوێ لە حزبە ئۆپۆزیسیۆنەکان دەگرێ یان نا؟ ئەسڵەن ئەو دوو حزبە حسابیان بۆ کێ کردووە لە رابردووشدا و لە ئێستاشدا؟ کێشەکەش ئەوەش نییە دەسەڵات گوێیان لێناگرێت، کێشەکە ئەوەیە ئەو هێزانەی لەناو پەرلەماندا خۆیان بە ئۆپۆزیسیۆن دەزانن، لەناو خودی پەرلەمانیشدا خۆیان بە دژی هێزەکانیتر دەزانن، چونکە ئەندامەکانیتری سەر بە حزبە دەسەڵادارەکان بەو چاوە سەیریان دەکەن. لەناو پەرلەماندا ئۆپۆزیسیۆنبوون نییە کێبڕکێ و ململانێی حزبی هەیە.. هەر کەس دەڵێ خۆم و حزبەکەم.
یەكێك لە بابەتە هەر گرنگەكان بەشداری ژنانە لە پرۆسەی سیاسی، هەندێك ئەمە ناودەنێن "بەشداریپێكردنی ژنان"، ئێوە كامیان بەڕاست دەزانن، ئایا ژنانی بەشداربوو لە حكومەت و پەرلەمان دەتوان ئیرادەی سیاسی خۆیان تەرجەمە بكەن بۆ كردار؟
هەتا ژن رازی بێت بە سیستمی کۆتا "بەشداریپێبکرێت" لە ناو پەرلەمان و حکومەتدا باوەڕم نییە هیچ ژنێک لەوانەی کە ئێستا لە ناو بازنەکانی حکومەت و حزبەکاندان بتوانن هیچ رۆڵێکی کاریگەریان هەبێت و ئەسڵەن رێگەپێدراو نابن ئیرادەی سیاسی خۆیان بۆ کردار تەرجەمە بکەن.. دیسانەوە دەگەڕێمەوە سەر ئەزمونی بزووتنەوەی گۆڕان کە بە وتەی خۆیان، خۆیان بە پێشەنگ دەزانن لە زۆر شتدا، بینیمان چ شکستێکیان بە رۆڵی ژن هێنا لە هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییەیان. کوان ئەو ژنانە دەنگ بەرزکەنەوە و ناڕەزایی دەربڕن و رازی نەبن.. هەڵبەتە لەملاولا ژنی کارامەی زۆرمان هەن هەوڵ دەدەن ئەو کولتوورە بگۆڕن و جێدەستیان هەبێت، بەڵام لە کۆتاییدا وەکو ئەوە وایە بە دەرزیەک شاخێک کون بکەن.
ژنان چی بكەن بۆ ئەوەی واز لە كۆتا بهێنن و بەدەنگ و ئیرادەی خۆیان بەشداریی سیاسی بكەن؟
ئەوە بە قسەی سەر مینبەرەکان و هاتوهاوار و شیعر و وتار و ئیمزا کۆکردنەوە و هەڵمەت و کەمپین و ئەو شتانە نابێت، زۆر لەوانە تاقیکرانەوە.. دەبێت لەو ژنانەوە دەستپێبکات کە بە نیازن بۆ ناو پەرلەمان و حکەمەت خۆیان کاندید بکەن، رازی نەبن ناوەکانیان بکەوێتە ژێر ناوی پیاوێکی بێتوانا یان ناوێکی قەبەی حزبیەوە، یان سێهەم بێت لەسەر لیستەکە دوای دوو پیاو بەپێی سیستمی کۆتا..دەبێت ئیرادەیەکی بەهێز هەبێت بۆ رەتکردنەوەی سیستەمی کۆتا، هەرچەندە هێندە ژنانێک تەنزیریان بۆ سیستمی کۆتا دەکرد پیاوەکان نەیانکردبوو.. هەمیشە وتوومە ژنان دەبێت لەگەڵ خۆیان راستگۆبن، زۆربەی ئەو ژنانەی کە دەبرێنە پێشەوە بەبێ ئەوەی لێهاتوو و شایستە بن خەنین و بێدەنگن لە ئاست پۆستەکە و ئیمتیازاتەکانیدا.
ژن دەبێت پرەنسیپی هەبێت و قوربانیان پێنەدات، شەڕیان بۆ بکات، داکۆکی لە مافی یاسایی و کەرامەتی ئینسانی خۆی بکات. هەر ژنێک لە جێی خۆیەوە دەبێت شەڕ بۆ مافەکانی خۆی بکات.. سەردەمی کاری بەکۆمەڵ و خەباتی بە کۆمەڵ و هاتوهاواری بەکۆمەڵ بەسەرچووە، دەبێت هەر ژنە لە بوارەکەی خۆیدا جێدەستی خۆی پیشانبدات و کارامەیی خۆی بسەلمێنێت. ئەمە ئەگەر ژنەکان خۆیان نەیکەن رێکخراوەکانی ژنان ناتوانن بۆیان بکەن. رێکخراوەکانی ژنان ئیش بۆ ژنانی ئاسایی ناو کۆمەڵگا دەکەن، ئەو ژنانەی کە لەناو حزبەکان و پەرلەمان و حکومەتدان ژنانێکی ئاسایی نین چاوەڕێی رێکخراوەکانی ژنان بن، ئەوان دەبێت ئەو هەڵوێستە بنوێنن، هەتا ئەوان بە "بردنەپێشەوە"یان رازی بن ئەو هەلومەرجە گۆڕانی بەسەردا نایەت.
بابەتەكانی چاكسازیی لە هەرێمی كوردستان، ئۆپۆزسیۆن و رۆڵی رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی، سیستمی كۆتا بۆ ژنان و چی بكرێت بۆ ئەوەی ژنان بتوانن دوور لە ویستی پیاو ە حزبەكانی رۆڵیان هەبێت، تەوەرەكانی ئەم چاوپێكەوتنەی مەوداپرێسە لەگەڵ ڤینۆس فایەق.
ڤینۆس فایەق، شاعیر و نووسەر و رەخنەگرە، ژنێكە هێمن دەنووسێ و دوورە لە ژاوەژاوی دنیای سیاسی و حزبایەتی. لەم چاوپێكەوتنەدا راشكاوانە بۆچوونەكانی خستووەتەڕوو.
كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستبەكاربووە و لە كارنامەكەشیدا زۆر سوورە لەسەر ئەنجامدانی چاكسازیی، ئێوە چۆن لەو ئامانجە دەڕوانن؟ ئایا بەو باوردۆخەی ئێستا هەیە دەرفەتی ئەنجامدانی چاكسازیی بنەڕەتی هەیە؟
پێش هەموو شتێ دەبێت دان بەوەدا بنێین کە لەدوای راپەڕینەوە حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی هەرێمی کوردستان هیچی بە پرۆسەیەکی دیموکراسی شەفاف دروست نەکراون، چارەکە سەدەیەک زیاترە ئەو (حکومەتە) لەنێوان دوو هێزدا ئەمبەر و ئەوبەری پێدەکرێ لەسەر بنەمای بەرژەوەندییەکانی ئەو دوو حزبە لەڕووی ئابووری، سەربازی و سیاسییەوە. لەکوێی دنیا حکومەتەکان و خولەکانی پەرلەمان ژمارەیان پێدەدرێت؟ ئەم کولتووری ژمارەدانە بە کابینەکانی حکومەت تەنها پرەنسیپی "موڵکداری" دووپات دەکاتەوە، چەندەمین حکومەت موڵکی کامە حزب بووە.
هەر لێرەوە و بە رەچاوکردنی ئەو ستایلی حوکمڕانییە و ئەو فاکتەرە نەگۆڕانەی کە هەن و لە خەسڵەتی حزبەکاندا خۆی بەرجەستە دەکات، جۆرێک کەشوهەوای حزبی/ سیاسی لە کوردستان هەیە زۆر سەختە لەئێستادا پێشبینی گۆڕانی بۆ بکەین.. هەڵبەتە ئێستا هەر کەسێک تاکە دەستکەوتێکی ئەم حکومەتە ناوبەرێت، راستەوخۆ دەکرێتە پاشکۆ و لایەنگری یەکێک لەو حزبانە، ئەگەر دژ بە حکومەتەکەش قسە بکات، بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیک توڕی دەدەنە بەرەی ئۆپۆزیسیۆنە گێرەشێوێنەکەوە.. بەڵام ئێمە لێرەدا قسە لە واقیعێک دەکەین کە بە بەرچاوی هەمووانەوەیە.. ئەوەشی هەندێ بەرپرس بە دەستکەوت و خزمەت بۆ خەڵکی دەفرۆشنەوە هیچ نین لەچاو ئەو هەموو نەهامەتیەی خەڵکی کوردستانی تێیدا دەژی. ئەگەر بەراوردێکی ورد لەنێوان حکومەتە یەک لەدوای یەکەکان بکەین بە دەستکەوت و شکستەکانیانەوە جیاوازییەکی ئەوتۆ نادۆزینەوە، ئەمەش لەڕاستیدا شکستی خولەکانی پێشووی پەرلەمانە پێش ئەوەی شکستی حکومەت بێت، چونکە خەڵک دەنگ بە حزبەکان و کاندیدەکانیان دەدەن بۆ ناو پەرلەمان بۆ ئەوەی ببنە دەنگیان و داکۆکیکاریان لەناو پەرلەماندا و ئەوان لێپێچینەوە لە کەموکورتیەکانی حکومەتەکان بکەن. ئەگەر قانون لەناو پەرلەماندا سەروەر بوایە، دەبوو چەند جارێک متمانە لە حکومەتەکان بسەنرێتەوە، ئەو کات دەبووە وانە بۆ حكومەتەکانی تر و هەمان هەڵەکان دووبارە نەدەبوونەوە.. هەر لێرەشەوە مەسەلەی (گەندەڵی) دێتە ئاراوە.. هەتا ئێستا نەمبیستوە وەزیرێک لەسەر گەندەڵی درابێتە دادگا، کە هەمووشمان دەزانین کامانەن ئەو وەزارەتانەی زیاترین گەندەڵیان تێدا کراوە و دەکرێ.. هەتا ئێستا نەمبیستوە حزبیەک ئامادەبێت دەست لە هیچ ئیمتیازاتێکی لە حزبەکەیدا هەڵگرێ وەک هەڵوێستێکی ئیدانە لەبەرانبەر ئەو هەموو نادادپەروەری و گەندەڵیەی کە حزبەکەی لەناو حکومەتدا بەرهەمی دەهێنێتەوە.
كاتێك زۆرێك لە هاوڵاتیان دەدوێنی، هەست دەكەیت "بێ هیوایی" باڵی كێشاوە بەسەر كۆمەڵگادا، ئەمە پەیوەندی بەچییەوە هەیە؟
ئەمە پەیوەندی بە وەڵامی پرسیارەکەی پێشەوە هەیە، ئەو نادادپەروەرییەی کە هاوڵاتیان بە چاوی خۆیان دەیبینن.. ئەو هەموو نایەکسانییەی لەنێوان بەرپرسێکی حزبی و ئەندامانی خێزانەکەی لەگەڵ هاوڵاتییەکی ئاسایی.. بەداخەوە لە کۆمەڵگایەکی وەکو کۆمەڵگای ئێمەدا خەڵک هیوا لەسەر گەنج هەڵدەچنێ، لە کاتێکدا لە کوردستان کەلتورێکی زۆر ناشرین هێنراوەتە کایەوە، ئەویش بە هێنانە پێشەوەی کوڕ و نەوەکانی سەرکردەکانی ناو حزبەکان، یان زلکردنی هەندێ لە گەنجانی نزیک لە حزبەکانەوە و بەرزکردنەوەیان بەسەر ئەوانەی جیاواز بیردەکەنەوە، چونکە مەسەلەکە هەمووی ئەوە نییە گەنج بچێتە پێشەوە بەقەدەر ئەوەندەی کێ جیاواز بیردەکاتەوە و ئامادەیە بە تواناکانی خۆی گۆڕانکاری دروستبکات. کێ لەناو کوردستاندا دەتوانێت ئیشێکی گەورە بۆ کۆمەڵگا بکات یان پرۆژەیەکی خزمەتگوزاری بۆ خەڵک دروستبکات ئەگەر لینکێکی لەناو یەکێ لەو حزبانەدا نەبێت؟ ئەگەر تەزکیە و رەزامەندی و پشکی بەرپرسێکی حزبی تیا نەبێت؟
خەڵک ئێستا لە جاران چاوکراوەترە و لە جاران زیاتر و باشتر دەتوانێت هەلومەرجی سیاسی هەڵسەنگێنێ. لە هەموو کاتیش زیاتر زوڵمی لێدەکرێت.. خەڵکانێک دەڵێن حکومەت زۆر شتی کردووە، بەڵام کەس باسی ناکات و خەڵک تەنها دەزانن رەخنە بگرن. من دەڵێم حکومەت لە توانایدایە زۆر شت بکات، بەڵام ئەوەی دەیکات جەوهەری نییە و پەیوەندی بە شادەماری ژیانی رۆژانەی خەڵکەوە نییە.
سەردەمی رژێمی دیکتاتۆری سەدام لە رەشترین و خراپترین هەلومەرجەکاندا خەڵک بیری لە راکردن و جێهێشتنی وڵاتەکەی نەکردبوەوە، بگرە رۆحی نیشتیمانپەروەری لە لوتکەدا بوو، هەموو گەنجێک دوور لە رەنگ و ئایدیا ئامادە بوو خۆی شەهید بکات لەپێناو خاک و نیشتیماندا، ئەم رۆحیەتە چی لێهات؟ ئێستا بۆچی کەس ئامادە نییە خۆی بە کوشت بدات؟ بۆچی نیشتیمانپەروەری بووەتە حیکایەتێک بۆ منداڵەکانی دەگێڕنەوە؟ چونکە ئەسڵی مەسەلەکە "ئابووری"ە، ئەو کاتەی کورد خۆی بۆ خاکەکەی بەکوشت دەدا ئابووری بەدەست نەبوو، خاکیشی زەوتکرابوو، ئەی ئێستا خاک سەندراوە، بەڵام ئابووری چووەتە گیرفانی کێوە؟
ئەوەی ئێستا هەموو دنیا بەڕێوە دەبات سیاسەت نییە، ئابوورییە، خزمەتگوزارییە، لە فەرهەنگی حوکمداریدا دەبێت سیاسەت بۆ خزمەتکردنی هاوڵاتیان تەرجەمە بکرێت، تەماشاکە هەموو ململانێ حزبیەکان و مساوەمەکانی ئەو حزبانە لەگەڵ حکومەتی عیراق هەر ئابوورییە، خزمەتکردنی هاوڵاتیانیش بەو ئابوورییە دەکرێ کە ئەوان شەڕی لەنێوان خۆیان و لەگەڵ بەغدا بۆ دەکەن.
باشە با لێرە قسەیەك لەسەر رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنیش بكەین، رۆڵی ئەوان چییە كاتێك خۆیان بە نوێنەر و داكۆكیكاری مافەكانی خەڵك دەزانن؟
باوەڕم وانیە رێکخراوێکی کۆمەڵگای مەدەنی لە کوردستان هەبێت دوور لە چاوی حزبەکان یان لە دەرەوەی حزبەکان دروستکرابێت، ئەگەرنا کێ خەرجیان دەکێشێت؟ کێ مۆڵەتەکەی پێداون؟ چایچی و پاسەوانەکانی رێکخراوەکانیش دەبێت تەزکیە و واستەی حزبێکیان هەبێت بۆ ئەوەی دامەزرێنرێن.
ئەو رێکخراوانە لە کوێن ئەو کاتەی مووچەی مامۆستاکان دەبڕدرێ یان مامۆستاکان سزا دەدرێن لەبەر ئەوەی بایکۆتی خوێندنیان کردووە و داوای مافی خۆیان کردووە؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن کە کەسێک تاوانێک دەکات و دەچێتە پەنا حزبێک و داڵدە دەدرێت و کەیسەکەی دادەخرێت؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن کە دەبینن قانون هیچ سەروەرییەکی نەماوە و دادوەری لە کوردستان ئیفلیج کراوە؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن لە کاتێکدا رۆژنامەنووس سووکایەتی پێدەکرێ و زیندانی دەکرێ و کەلوپەل و کەرەستەکانی ئیشەکەی لێ زەوتدەکرێ؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن کە کوڕی بەرپرسەکان سووکایەتی بە خەڵک دەکەن و پێشیلکاری دەکەن؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن کە جوتیارەکان بەروبوومەکانی خۆیان فڕێدەن یان بسوتێنن لەبەر ئەوەی بەرپرسە بازرگانەکان بەردەوام بن لە هێنانی بەروبوومی وڵاتانی دراوسێ؟ ئەی ئەو رێکخراوانە لە کوێن کە بازرگانی داودەرمان تەنها لە دەستی دوو بەرپرسدایە و بۆ کەسیتر نییە دەرمان هاوردە بکات؟ ئەو رێکخراوانە لە کوێن بازاڕەکان پڕن لە دەرمانی ماوەبەسەرچوو کە مەترسی بۆ ژیانی هاوڵاتیان هەیە، لەکاتێکدا هیچ بەرپرسێکی حزبی نەک لە نەخۆشخانەیەکی نیشتیمانی، بەڵکو لە نەخۆشخانە ئەهلیەکانیش چارەسەر ناکرێن، دەبرێنە ئەوروپا.
كە سەیری هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن دەكەی هەم لەنێو پەرلەمانی كوردستان ژمارەیان كەمە هەمیش یەكگرتوو نین، پێتوایە ئەم چوار ساڵە پەرلەمانێكی بێ ئۆپۆزسیۆنمان هەبێت؟ ئەگەر وابێت و دەسەڵات گوێیان لێ نەگرێت مەترسییەكان چین؟
دەزانی قسەکردن لە ئۆپۆزیسیۆن و چەمکی ئۆپۆزیسیۆنبوون لە کوردستان باسێکی ئێجگار ئاڵۆزە. هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانی بزووتنەوەی چاکسازی، دە ساڵ یازدە ساڵ بەر لە ئێستا، کە دواتر بوو بە بزووتنەوەی گۆڕان من هەمیشە رای خۆمم بە ئاشکرا وتووە و لەسەریشی رەخنەم لێگیراوە.. هەر زوو پێشبینی ئەوەم کرد کە دواجار ئەو بزووتنەوەیەش دەبێتەوە حزبێکی تەقلیدی بە مواسەفاتی ئەو دوو حزبەی تر کە لە دەسەڵاتدان، بەمدواییەش جارێکیتر ئەو بیردۆزەی من پشتڕاستبووەوە کە هەڵبژاردنەکانی سەرۆکی جڤات و خانەی راپەڕاندن کرا، بە هەمان ئالیەت و بە هەمان نەتیجە.. نکوڵی لێناکرێت کە بزوتنەوەی چاکسازی/گۆڕان خەڵکی بە زەرورەتی هەبوونی هێزی ئۆپۆزیسیۆن ئاشناکرد، ئەگەرچی شتێکی ئەوتۆی تازەی نەوت، تەنها بەدەنگی بەرز و لە رۆژنامە و تەلەفزیۆنێکی نوێوە و دواتر لەناو قەوارەیەکی حزبیدا قسەی دڵی خەڵکی دەکرد، ئیتر ئەمە وای کرد ببێتە ئومێدی خەڵک، بەڵام لە ئێستادا هەموومان دەبینین ئەویش بووەوە بە ژمارەکەیتر لە خوار ئەو حزبە تەقلیدی و ماوەبەسەرچووانەی کە هەن.. ئەو حزبە لەناو خۆیدا توانای جێبەجێکردنی دروشمەکانی نییە، ئیتر چۆن دەتوانێت گۆڕانکاری بۆ ژیانی خەڵک بکات؟ هێزەکانی تر کێن کە لە ئێستادا خۆیان بە ئۆپۆزیسیۆن دەزانن؟ کۆمەڵی ئیسلامی، یەکگرتووی ئیسلامی و حزبی شیوعی.. ئەم حزبانە چ لەناو حکومەتدا چ وەکوو ئۆپۆزیسیۆن پێشتر چیان کردووە ئێستاش لەوە زیاترین پێناکرێ و بەڵکو کەمتر.. ئەوەی پەیوەندی بە نەوەی نوێ و ئەوەی دەیکەن هیچ گەشبین نیم و قسەی زۆر هەڵدەگرێ.. ئەوەی من ئاگادارم هەوڵێک هەیە بۆ دروستکردنی بەرەیەکی ئۆپۆزیسیۆن لەناو پەرلەماندا، هیچی لەو حزبانە ئامادەنین و پێیان باش نییە ئەو هێزە دروستکرێت و دەڵێن تەنها هەماهەنگی و تەنسیق هەبێت. ئەوان تەنانەت لەسەر ئەوە کۆک نین واژووەکانیان بکەنە یەک، لەسەر ئەو پرۆژانەی پێشکەشی سەرۆکایەتی پەرلەمان دەکرێ.. دواجار هەبوونی هێزی ئۆپۆزیسیۆن بە چەندی نییە، ئەمە پەیوەندی بە کارامەیی ئۆپۆزیسیۆن و جدی بوونی لە هەڵوێستەکانیدا.. دواجار ئەو دەسەڵاتە کێیە کە گوێ لە حزبە ئۆپۆزیسیۆنەکان دەگرێ یان نا؟ ئەسڵەن ئەو دوو حزبە حسابیان بۆ کێ کردووە لە رابردووشدا و لە ئێستاشدا؟ کێشەکەش ئەوەش نییە دەسەڵات گوێیان لێناگرێت، کێشەکە ئەوەیە ئەو هێزانەی لەناو پەرلەماندا خۆیان بە ئۆپۆزیسیۆن دەزانن، لەناو خودی پەرلەمانیشدا خۆیان بە دژی هێزەکانیتر دەزانن، چونکە ئەندامەکانیتری سەر بە حزبە دەسەڵادارەکان بەو چاوە سەیریان دەکەن. لەناو پەرلەماندا ئۆپۆزیسیۆنبوون نییە کێبڕکێ و ململانێی حزبی هەیە.. هەر کەس دەڵێ خۆم و حزبەکەم.
یەكێك لە بابەتە هەر گرنگەكان بەشداری ژنانە لە پرۆسەی سیاسی، هەندێك ئەمە ناودەنێن "بەشداریپێكردنی ژنان"، ئێوە كامیان بەڕاست دەزانن، ئایا ژنانی بەشداربوو لە حكومەت و پەرلەمان دەتوان ئیرادەی سیاسی خۆیان تەرجەمە بكەن بۆ كردار؟
هەتا ژن رازی بێت بە سیستمی کۆتا "بەشداریپێبکرێت" لە ناو پەرلەمان و حکومەتدا باوەڕم نییە هیچ ژنێک لەوانەی کە ئێستا لە ناو بازنەکانی حکومەت و حزبەکاندان بتوانن هیچ رۆڵێکی کاریگەریان هەبێت و ئەسڵەن رێگەپێدراو نابن ئیرادەی سیاسی خۆیان بۆ کردار تەرجەمە بکەن.. دیسانەوە دەگەڕێمەوە سەر ئەزمونی بزووتنەوەی گۆڕان کە بە وتەی خۆیان، خۆیان بە پێشەنگ دەزانن لە زۆر شتدا، بینیمان چ شکستێکیان بە رۆڵی ژن هێنا لە هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییەیان. کوان ئەو ژنانە دەنگ بەرزکەنەوە و ناڕەزایی دەربڕن و رازی نەبن.. هەڵبەتە لەملاولا ژنی کارامەی زۆرمان هەن هەوڵ دەدەن ئەو کولتوورە بگۆڕن و جێدەستیان هەبێت، بەڵام لە کۆتاییدا وەکو ئەوە وایە بە دەرزیەک شاخێک کون بکەن.
ژنان چی بكەن بۆ ئەوەی واز لە كۆتا بهێنن و بەدەنگ و ئیرادەی خۆیان بەشداریی سیاسی بكەن؟
ئەوە بە قسەی سەر مینبەرەکان و هاتوهاوار و شیعر و وتار و ئیمزا کۆکردنەوە و هەڵمەت و کەمپین و ئەو شتانە نابێت، زۆر لەوانە تاقیکرانەوە.. دەبێت لەو ژنانەوە دەستپێبکات کە بە نیازن بۆ ناو پەرلەمان و حکەمەت خۆیان کاندید بکەن، رازی نەبن ناوەکانیان بکەوێتە ژێر ناوی پیاوێکی بێتوانا یان ناوێکی قەبەی حزبیەوە، یان سێهەم بێت لەسەر لیستەکە دوای دوو پیاو بەپێی سیستمی کۆتا..دەبێت ئیرادەیەکی بەهێز هەبێت بۆ رەتکردنەوەی سیستەمی کۆتا، هەرچەندە هێندە ژنانێک تەنزیریان بۆ سیستمی کۆتا دەکرد پیاوەکان نەیانکردبوو.. هەمیشە وتوومە ژنان دەبێت لەگەڵ خۆیان راستگۆبن، زۆربەی ئەو ژنانەی کە دەبرێنە پێشەوە بەبێ ئەوەی لێهاتوو و شایستە بن خەنین و بێدەنگن لە ئاست پۆستەکە و ئیمتیازاتەکانیدا.
ژن دەبێت پرەنسیپی هەبێت و قوربانیان پێنەدات، شەڕیان بۆ بکات، داکۆکی لە مافی یاسایی و کەرامەتی ئینسانی خۆی بکات. هەر ژنێک لە جێی خۆیەوە دەبێت شەڕ بۆ مافەکانی خۆی بکات.. سەردەمی کاری بەکۆمەڵ و خەباتی بە کۆمەڵ و هاتوهاواری بەکۆمەڵ بەسەرچووە، دەبێت هەر ژنە لە بوارەکەی خۆیدا جێدەستی خۆی پیشانبدات و کارامەیی خۆی بسەلمێنێت. ئەمە ئەگەر ژنەکان خۆیان نەیکەن رێکخراوەکانی ژنان ناتوانن بۆیان بکەن. رێکخراوەکانی ژنان ئیش بۆ ژنانی ئاسایی ناو کۆمەڵگا دەکەن، ئەو ژنانەی کە لەناو حزبەکان و پەرلەمان و حکومەتدان ژنانێکی ئاسایی نین چاوەڕێی رێکخراوەکانی ژنان بن، ئەوان دەبێت ئەو هەڵوێستە بنوێنن، هەتا ئەوان بە "بردنەپێشەوە"یان رازی بن ئەو هەلومەرجە گۆڕانی بەسەردا نایەت.
بیروڕا
