راپۆرت
ئیندپێندیت دیپلۆمات؛ رێكخراوی ئەنارشیزم و سەربەخۆخوازیی
مەودا میدیا - سلێمانی |
مەودا میدیا-
ئەم راپۆرتە بەشێكە لە پرۆژەی "حەج بۆ واشنتۆن" كە ماڵپەڕی ساسەی كوەیتی بڵاویكردووەتەوە و روماڵی چالاكییەكانی لۆبییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا دەكات لەنێوان ساڵانی 2010- 2020. زۆرینەی زانیارییەكانی ناو ئەم راپۆرتە پشت دەبەستێت بە بەڵگەكانی سەر بە وەزارەتی دادی ئەمەریكی كە پەیڕەوی یاسای "تۆماركردنی ئاژانسە بێگانەكان "فارا"یە، كە كۆمەڵەكانی فشار ناچار بە شەفافیەت لە چالاكی و پارەكانیان دەكات و زۆربەی بەڵگەنامەكانیش لەسەر ئینتەرنێت بەردەستن.
بیهێنە پێش چاوی خۆت بە چەند ساڵێك پێش پرۆسەی داگیركردنی عیراق فەرمانبەری وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیای، هەموو رۆژێك كە هەڵدەستیت و بەرەو سەر كارەكەت دەڕۆی پڕیت لە پەرۆشی، ئێستا تۆ بەشێكی لە ئەركێكی "مرۆیی و شارستانی"، كە ئەوەت لێدەخوازێت دیموكراسیەتی رۆژئاوایی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست جێبەجێ بكرێت، هەروەها رۆڵی "دوژمنێكی دیاریكراو"ت لێوە دیار بێت كە چەكی كۆمەڵكوژی هەیە. شەڕەكە كۆتاییهات، سەدان هەزار بێتاوان مردن، هەروەها یەك بەڵگەش نییە كە چەكی كۆمەڵكوژ هەیە، هەروەها دیموكراسیەتیش جێبەجێنەكرا، ئێستا تۆ هەست بەچی دەكەیت؟
ئەو چیرۆكە، یەكێكە لەو چیرۆكە زۆرانەی گەنجە رۆژئاواییە هەڵخەڵەتێنراوەكان بە دروشمی دیموكراسی و مافی مرۆڤ. لەم راپۆرتەدا چیرۆكی رێكخراوی "ئیندپێندیت دیپلۆمات" كەوا كارنی رووس دایمەزراندووە بۆتان دەگێڕینەوە، ئەو گەنجەی لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا وازیهێنا و بڕیاری "گۆڕینی جیهان"ی بۆ "جیهانی ئەنارشیزمی" دا.
بیهێنە پێش چاوی خۆت بە چەند ساڵێك پێش پرۆسەی داگیركردنی عیراق فەرمانبەری وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیای، هەموو رۆژێك كە هەڵدەستیت و بەرەو سەر كارەكەت دەڕۆی پڕیت لە پەرۆشی، ئێستا تۆ بەشێكی لە ئەركێكی "مرۆیی و شارستانی"، كە ئەوەت لێدەخوازێت دیموكراسیەتی رۆژئاوایی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست جێبەجێ بكرێت، هەروەها رۆڵی "دوژمنێكی دیاریكراو"ت لێوە دیار بێت كە چەكی كۆمەڵكوژی هەیە. شەڕەكە كۆتاییهات، سەدان هەزار بێتاوان مردن، هەروەها یەك بەڵگەش نییە كە چەكی كۆمەڵكوژ هەیە، هەروەها دیموكراسیەتیش جێبەجێنەكرا، ئێستا تۆ هەست بەچی دەكەیت؟
ئەو چیرۆكە، یەكێكە لەو چیرۆكە زۆرانەی گەنجە رۆژئاواییە هەڵخەڵەتێنراوەكان بە دروشمی دیموكراسی و مافی مرۆڤ. لەم راپۆرتەدا چیرۆكی رێكخراوی "ئیندپێندیت دیپلۆمات" كەوا كارنی رووس دایمەزراندووە بۆتان دەگێڕینەوە، ئەو گەنجەی لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا وازیهێنا و بڕیاری "گۆڕینی جیهان"ی بۆ "جیهانی ئەنارشیزمی" دا.
كارنی روس.. لە دیپلۆماسیەتی بەریتانییەوە بۆ دیپلۆماسیەتی تاك كەسی
چیرۆكی كارنی روس كاتێك دەستیپێكرد كە منداڵێكی بەپەرۆش بوو، هەوڵی وەڵامدانەوەی پرسیارەكانی داهاتووی دەدایەوە، چی دەبێت كاتێك گەورە دەبم؟ وەكو هەر منداڵێك كە خەونی بە فڕین بۆ ئاسمانەوە دەبینی، ئەویش بڕیاری فڕینی دا، بەڵام سەركەوتوو نەبوو بەهۆی نەخۆشییەكەیەوە.
روسی لاو گرنگی بە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان دەدا، سەرەتا بەوردی لەسەر چیرۆكی شەڕی سارد دەستی بە خوێندنەوەكرد، داگیركردنی ئەفغانستان لەلایەن سۆڤیەتەوە لە كۆتایی ساڵی 1979، لەوكاتەدا خەونەكانی لە دووتوێی پەڕەكانی ئەو كتێبەدا دەبینییەوە "دیپلۆماسیەت"، رووس بڕیاریدا ببێتە دیپلۆمات.
لەوكاتەی روس بەپەرۆشەوە خەونەكەی بۆ باوكی باسدەكرد كە دەیەوێت ببێت بە دیپلۆماتكار و وتی "باوكە، دەمەوێت ببمە دیپلۆماتكار"، باوكی وەڵامی دایەوە "كارنی، بۆ ئەوەی ببیتە دیپلۆماتكار پێویستە خاوەن زیرەكییەكی زۆر بیت".
ساڵی 1989 روس پەیوەندی بە وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیاوە كرد، ئەركی رۆژانەی وەكو دیپلۆماتكار ئەنجامدەدا و جلوبەرگی شیكی دەپۆشی و قسەی دیپلۆماتكارانەی دەكرد، لە چوارچێوەی كارەكەیدا روس سەردانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی كرد، وڵاتی "لۆرنسی عەرەب" و خاكی سەركێشییەكان، روس سەرسام بوو بە ناوچەكە وەكو زۆربەی دیپلۆماتە لەپێشینەكانی بەریتانیا.
روس زانیارییەكانی سەبارەت بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاتربوون، بووە سەرۆكی بەشی ئاشتی لە وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا، لە چوارچێوەی كارەكەیدا چاوپێكەوتنی لەگەڵ زۆر لە سەركردەكانی ناوچەكەدا ئەنجامدا، وەكو یاسر عەرەفات، لیژنەی دانووستاندنكاری عیراق لە نەتەوە یەكگرتووەكانی لە سەردەمی سەدام حسێندا. پاشان كارەكەی گواستەوە بۆ نوێنەرایەتی بەریتانیا لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كە ئەركی سەرەكی وردبوونەوە بوو لە پرسەی ئاشتی و چەكی كۆمەڵكوژ لە عیراق.
ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سزای ئابووریی بەسەر عیراقدا سەپاند كە ژیانی خەڵكی عیراقی قورستر كرد، پاش ماوەیەك روس هەستی بەوەكرد كە ئەنجومەنی ئاسایش بەتەواوەتی دابڕاوە لەو واقیعەی كە خەڵكی تیایدا دەژین. هەروەها سیاسەتی نێودەوڵەتی و كۆبوونەوە داخراوەكان چارەسنووسی گەلەكان دیاری دەكەن نەك گەلەكان خۆیان. لەوكاتەدا هەستی بە داڕوخان و غەمگینی كرد.
روس هەستی بەوەكرد كاركردنی لەناو حكومەتی بەریتانیادا خزمەت بە تێڕوانیینەكانی بۆ ژیان ناكات، ئەوەشی بە پارادۆكسێكی ئەخلاقی بەردەوام دەزانی، دەیویست واز لە كاركردن لە وەزارەتی دەرەوە بهێنێت، لەماوەی ساڵێكدا توانی ئەو كارە بكات و كارەكەی گواستەوە بۆ نوێنەرایەتیی نەتەوە یەكگرتووەكان لە كۆسۆڤۆ.
روس و كەمە نەتەوەكان
دوای وازهێنانی لە وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا، روس گرنگیدا بە پاڵپشتیكردنی كەمە نەتەوەكان، بۆ ئەوەش كاری لەسەر سێ دۆسێیەی سیاسی گڕگرتوو كرد لەوكاتەدا: كۆسۆڤۆ، مەسەلەی بیابانی رۆژئاوا و هەرێمی خاكی سۆماڵ.
دوای وازهێنانی لە وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا، روس گرنگیدا بە پاڵپشتیكردنی كەمە نەتەوەكان، بۆ ئەوەش كاری لەسەر سێ دۆسێیەی سیاسی گڕگرتوو كرد لەوكاتەدا: كۆسۆڤۆ، مەسەلەی بیابانی رۆژئاوا و هەرێمی خاكی سۆماڵ.
ساڵی 2004، روس بڕیاری دامەزراندنی رێكخراوی "ئیندپێندیت دیپلۆمات"ی دا كە كوردییەكەی دەبێتە "دیپلۆماسیەتی سەربەخۆ" كە ئەوەش نموونەیەكی جیاوازە لە دیپلۆماسیەتی نێودەوڵەتی، سەرەتای كاركردنیشی لە شوقەكەی خۆیەوە لە لەندەن دەستپێكرد. ئامانج لە دامەزراندنی رێكخراوەكەی روس پێشكەشكردنی راوێژ و هاوكاریی پێویست بۆ ئەو حكومەت و كۆمەڵە سیاسییانە بوو كە خەبات دەكەن بۆ دیاریكردنی چارەنووسی خۆیان.
روس سەرەتای كاركردنی لە كۆسۆڤۆوە دەستپێكرد كە هەرێمێك بوو و كاری بۆ سەربەخۆبوون و جیابوونەوە لە سربیا و كۆتاێهێنان بە شەڕی ناوخۆ دەكرد.
یەكەم كەس كە مامەڵەی لەگەڵ كرد باجرام كۆسۆمی، سەرۆك وەزیرانی كۆسۆڤۆ بوو. روس هاوكاری كۆسۆمی و گروپەكەی دەكرد لە كۆبوونەوەكانیان لە ئەنجومەنی ئاسایش، هەرچەند لەوكاتەدا كۆسۆڤۆ بەشێك بوو لە سربیا، بەڵام جۆرێك لە سەربەخۆیی هەبوو بەپێی بڕیاری نەتەوە یەكگرتووەكان، بەڵام هیچ نوێنەرایەتییەكی دیپلۆماسی یان وەزارەتی دەرەوەی نەبوو.
روس لە كتێبەكەیدا كە ساڵی 2007 بەناوی "ئیندپێندیت دیپلۆمات" بڵاویكردەوە باسی ئەوە دەكات كە چۆن كۆسۆمی و نوێنەرایەتییەكەی رەزامەندیی بەشداریكردنیان لە كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی وەرگرتووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا رێگەیان پێنەدراوە قسە و بۆچوونیان لە كۆبوونەوەكاندا هەبێت یان راگەیەندراو بڵاوبكەنەوە، یان تەنانەن كورسی و شوێنی گونجاویان بدرێتێ، بەڵكو بە بێدەنگی لە ریزی دواوە دادەنیشتن، لەكاتێكدا هەموویان لەبارەی چارەنووسی كۆسۆڤەوە قسەیان دەكرد كە لەلایەن گەلی كۆسۆڤییەوە سەرۆكێكیان بۆ خۆیان هەڵبژاردبوو.
روس بەردەوام لە كاركردن لەگەڵیان تا ساڵی 2008 كۆسۆڤۆ توانی بۆ سەربەخۆیی رەزامەندی نێودەوڵەتی بەدەستبهێنێت.
رێكخراوەكەی روس لەكاتی دامەزراندییەوە لەلایەن سەرمایەداری بەناوبانگ جۆرج سۆرۆس و رێكخراوی "OKA"ەوە پاڵپشتی دەكرێت و خزمەتگوزاری پێشكەش بە ژمارەیەك لە حكومەتەكان دەكات. رێكخراوە لەپشتەوە كارەكانی حكومەت بەڕێوەدەبات، وەكو پێشكەشكردنی راوێژ بۆ ئامادەكردنی پرۆژەی ستراتیژیی، بۆ نموونە دیاریكردنی رێگەكانی گەیشتن بە ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان، ئامادەكردنی گوتار و رێگەی دیپلۆماسی، هەروەها ئەگەر حكومەت و كۆمەڵە جوداخوازەكان توانای داراییان نەبوو لە بەرانبەر پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری و هاوكارییەكاندا، ئەوا رێكخراوەكە هەوڵدەدات ئەو هاوكارییانە لە لایەنی دیكەوە بەدەستبهێنێت.
كێشەی بیابانی خۆرئاوا
كێشەی بیابانی رۆژئاوا یەكێك دیكە بوو لەو كێشانەی روس گرنگی پێدا، ساڵی 2005 بۆ یەكەمجار سەردانی بیابانی رۆژئاوای كرد، لەو سەردانەدا شارەزای ململانێیەكانی بیابانی رۆژئاوا و مێژووەكەی بوو، هەروەها لەگەڵ بەشێك لە دانیشتوانەكەی قسەیكرد و گەیشتە ئەو بڕوایەی كە مافی سەربەخۆبوونیان هەیە.
روس و رێكخراوەكەی لە ساڵی 2006ەوە لە بەرژەوەندیی بەرەی پۆلیساریۆ كاردەكەن، تائێستاش راوێژی پێویستیان پێشكەش دەكەن لەپێناو سەربەخۆبوونی بیابانی رۆژئاوا، هەروەها رێكخراوەكەی لە دیاریكردنیی هێڵە گشتییەكان و پەرەپێدانی سیاسەتی دەرەوەدا هاوكارییان دەكات و رێگەی پەیوەندییكردنیان بە وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكاوە بۆ دەكاتەوە، هەروەها لەگەڵ بەرپرسارنی نەتەوە یەكگرتووەكانیش.
وەزارەتی دادی ئەمەریكا بەڵگەنامەیەكی ئاشكراكردووە كە گرێبەستێكە لەنێوان رێكخراوی "ئیندپێندیت دیپلۆمات" و "بەرەی پۆلیساریۆ" كە لە ساڵی 2007ەوە كردوویانە، بەپێی بەڵگەنامەكە پۆلیساریۆ بڕێكی زۆر پارەی داوەتە ئیندپێندیت دیپلۆمات بەرانبەر بە نرخی پەیوەندییە گشتی و فشارە سیاسییەكان. لەنێوان ساڵی 2011 هەتا كۆتایی 2020 پۆلیساریۆ 173 هەزار دۆلاری پێشكەش بە رووس كردووە بەرانبەر پێشكەشكردنی راوێژكاری و خزمەتگوزارییەكانیان.
ساڵی 2006 رێكخراوی ئیندیپێندنت دیپلۆمات دەستی بە كاركردن كرد لە بەرژەوەندیی "هەرێمی سۆماڵ"ی جوداخواز، ئامانجی گرێبەستەكەی نێوانیان بریتی بوو لە باشكردنی رۆڵی نوێنەرایەتی نێودەوڵەتی هەرێمی سۆماڵ، بەتایبەت لە نەتەوە یەكگرتووەكان، یەكێتیی ئەوروپا، یەكێتیی ئەفریقیا، بەو هۆیەیشەوە رێكخراوەكە لە سەرەتای گرێبەستەكەوە بڕی 84 هەزار دۆلاری وەرگرت لە كانونی دووەمی 2011 هەتا كۆتاییهاتنی ماوەی گرێبەستەكەیان لە 28ی شوباتی 2017.
لە ساڵی 2016 بەهۆی رێكخراوی "ئیندپێندیت دیپلۆمات"ەوە گرێبەستی وەبەرهێنان لەنێوان هەرێمی سۆماڵ و دەوڵەتی ئیمارات بۆ بەگەڕخستنەوەی بەندەری بەربەرە واژۆكرا كە پشكەكان بەو شێوەیە دابەشكرابوون 51%ی داهاتەكان بۆ كۆمپانیای دوبەی ئیماراتی، 30% بۆ هەرێمی سۆماڵ و 19% بۆ ئەسیوپیا دەبێت و بەهای گریبەستەكەش 442 ملیۆن دۆلار بوو، بەڵام روون نییە رۆڵی رێكخراوەكەی روس لەو گرێبەستەدا چییە، دواتر حكومەتی ناوەندیی سۆماڵ دەستتێوەردانی كرد و گرێبەستەكەی هەڵوەشاندنەوە.
دەبینرێت كۆسۆڤۆ، بیابانی رۆژئاوا و هەرێمی سۆماڵ لە كڕیارە یەكەمینەكانی رێكخراوی "ئیندپێندیت دیپلۆمات" بوون، روس رۆژ لەدوای رۆژ بیرۆكەكانی پێشدەخست، تا ساڵی 2011 كەوا شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی دەستیپێكرد، روس ویستی لەو رووداوە تێبگات.
كێشەی بیابانی رۆژئاوا یەكێك دیكە بوو لەو كێشانەی روس گرنگی پێدا، ساڵی 2005 بۆ یەكەمجار سەردانی بیابانی رۆژئاوای كرد، لەو سەردانەدا شارەزای ململانێیەكانی بیابانی رۆژئاوا و مێژووەكەی بوو، هەروەها لەگەڵ بەشێك لە دانیشتوانەكەی قسەیكرد و گەیشتە ئەو بڕوایەی كە مافی سەربەخۆبوونیان هەیە.
روس و رێكخراوەكەی لە ساڵی 2006ەوە لە بەرژەوەندیی بەرەی پۆلیساریۆ كاردەكەن، تائێستاش راوێژی پێویستیان پێشكەش دەكەن لەپێناو سەربەخۆبوونی بیابانی رۆژئاوا، هەروەها رێكخراوەكەی لە دیاریكردنیی هێڵە گشتییەكان و پەرەپێدانی سیاسەتی دەرەوەدا هاوكارییان دەكات و رێگەی پەیوەندییكردنیان بە وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكاوە بۆ دەكاتەوە، هەروەها لەگەڵ بەرپرسارنی نەتەوە یەكگرتووەكانیش.
وەزارەتی دادی ئەمەریكا بەڵگەنامەیەكی ئاشكراكردووە كە گرێبەستێكە لەنێوان رێكخراوی "ئیندپێندیت دیپلۆمات" و "بەرەی پۆلیساریۆ" كە لە ساڵی 2007ەوە كردوویانە، بەپێی بەڵگەنامەكە پۆلیساریۆ بڕێكی زۆر پارەی داوەتە ئیندپێندیت دیپلۆمات بەرانبەر بە نرخی پەیوەندییە گشتی و فشارە سیاسییەكان. لەنێوان ساڵی 2011 هەتا كۆتایی 2020 پۆلیساریۆ 173 هەزار دۆلاری پێشكەش بە رووس كردووە بەرانبەر پێشكەشكردنی راوێژكاری و خزمەتگوزارییەكانیان.
ساڵی 2006 رێكخراوی ئیندیپێندنت دیپلۆمات دەستی بە كاركردن كرد لە بەرژەوەندیی "هەرێمی سۆماڵ"ی جوداخواز، ئامانجی گرێبەستەكەی نێوانیان بریتی بوو لە باشكردنی رۆڵی نوێنەرایەتی نێودەوڵەتی هەرێمی سۆماڵ، بەتایبەت لە نەتەوە یەكگرتووەكان، یەكێتیی ئەوروپا، یەكێتیی ئەفریقیا، بەو هۆیەیشەوە رێكخراوەكە لە سەرەتای گرێبەستەكەوە بڕی 84 هەزار دۆلاری وەرگرت لە كانونی دووەمی 2011 هەتا كۆتاییهاتنی ماوەی گرێبەستەكەیان لە 28ی شوباتی 2017.
لە ساڵی 2016 بەهۆی رێكخراوی "ئیندپێندیت دیپلۆمات"ەوە گرێبەستی وەبەرهێنان لەنێوان هەرێمی سۆماڵ و دەوڵەتی ئیمارات بۆ بەگەڕخستنەوەی بەندەری بەربەرە واژۆكرا كە پشكەكان بەو شێوەیە دابەشكرابوون 51%ی داهاتەكان بۆ كۆمپانیای دوبەی ئیماراتی، 30% بۆ هەرێمی سۆماڵ و 19% بۆ ئەسیوپیا دەبێت و بەهای گریبەستەكەش 442 ملیۆن دۆلار بوو، بەڵام روون نییە رۆڵی رێكخراوەكەی روس لەو گرێبەستەدا چییە، دواتر حكومەتی ناوەندیی سۆماڵ دەستتێوەردانی كرد و گرێبەستەكەی هەڵوەشاندنەوە.
دەبینرێت كۆسۆڤۆ، بیابانی رۆژئاوا و هەرێمی سۆماڵ لە كڕیارە یەكەمینەكانی رێكخراوی "ئیندپێندیت دیپلۆمات" بوون، روس رۆژ لەدوای رۆژ بیرۆكەكانی پێشدەخست، تا ساڵی 2011 كەوا شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی دەستیپێكرد، روس ویستی لەو رووداوە تێبگات.
ساڵی 2011.. "ساڵی ئەنارشیزم"
روس بڕوای وابوو كە چارەسەر لە "ئەنارشیزم"دایە، ئەویش كورتی كردەوە لەوەی "نابێت كەس دەسەڵاتی لەسەر ئەوی تر هەبێت، بەڵكو مرۆڤەكان خۆیان حوكمی خۆیان بكەن".
لە ساڵی 2011، روس كتێبێكی بەناونیشانی (شۆڕش بەبێ سەركردە) بڵاوكردەوە و تیایدا ئەو بیرۆكانەی باسكردووە كە دەبنە هۆكار لەسەر شكستهێنانی ئەو دەوڵەتە تازانە بۆ جێبەجێكردنی داواكارییەكانی هاوڵاتی، لە رێگەی كتێبەكەیەوە داواكارە (ئەنارشیزم) لەبری (سیاسەتی هەرەمی جێبەجێبكرێت)، هەروەها ئەنارشیزم بەوە دەناسێنێ هیچ جۆرە پرەنسیپێك نامێنێ و گێرەشێوێنی بڵاودەبێتەوە. روس بڕوای وایە ئەنارشیزم پرۆسەیەكی دوورودرێژە و كاری جدی بۆ ئەو كەسانەیە كە هیچ دەسەڵاتێكیان نییە.
لە كتیبەكەیدا روس شەش پرەنسیپیی دەستنیشانكردووە بۆ ئەوەی كەسە سادەكان جارێكیتر دەسەڵات بەدەستبهێنن، یەكەمیان (هەڵسوكەوتكردن وەكو ئەوەی ئامرازەكان ئامانجن) باشە مەبەست لەمە چییە؟ روس مەبەستی لەمە ئەوەیە كە شتێك نییە یۆتۆپیا یان شاری بێخەوش بێت وەكو ئەوەی شیوعیەت وێنای كردبوو و هەوڵی بۆ دەدا لەسەر ئەرزی واقیع جێبەجێیبكات، یان سەرمایەداری هەوڵیدەدا خەڵك هەڵبخەڵەتینێ كە هەموو تاكێك دەوڵەمەند دەبێت، دەبێ هەموو كەسێك وادابنێ كە هەموو وێستگەكانی خەباتكردنیان ئامانجە بۆ خۆی، ئەم جیهانبینییە یارمەتیان دەدا رێگەكەیان تەواو بكەن.
لەگەڵ ئەوانەش ئەم بۆچوون و جیهانبینیانەی روس دەیەوێ پەیڕەو بكرێن مانای چییە و رەنگدانەوەی لەسەر كاری رێكخراوەیی و هەڵبژاردنی ئەندامەكانیان چییە؟ ئەمانە لە ئەرشیفی رێكخراوەكان و بەڵگەنامەكانی وەزارەتی دادی ئەمەریكی دەریدەخەن، رێكخراوەكە بەشێوەیەكی تایبەت لەگەڵ كۆمەڵێك لەوانەی داوای جیابوونەوە یان هەوڵی سەربەخۆیی دەدەن بەدەر لە بەڵگەكانی سیاسی و دادوەری، یان ئەو نموونە سیاسییانەی كە بزووتنەوە سیاسییەكان دەیانەوێ پێشكەشیان بكەن، بەدەر لەو ئەنجامانەی بەدەستیدەهێنن وەكو ئەوەی كە لە باشووری سودان دەیبینین: شەڕی ناوخۆ.
روس بڕوای وابوو كە چارەسەر لە "ئەنارشیزم"دایە، ئەویش كورتی كردەوە لەوەی "نابێت كەس دەسەڵاتی لەسەر ئەوی تر هەبێت، بەڵكو مرۆڤەكان خۆیان حوكمی خۆیان بكەن".
لە ساڵی 2011، روس كتێبێكی بەناونیشانی (شۆڕش بەبێ سەركردە) بڵاوكردەوە و تیایدا ئەو بیرۆكانەی باسكردووە كە دەبنە هۆكار لەسەر شكستهێنانی ئەو دەوڵەتە تازانە بۆ جێبەجێكردنی داواكارییەكانی هاوڵاتی، لە رێگەی كتێبەكەیەوە داواكارە (ئەنارشیزم) لەبری (سیاسەتی هەرەمی جێبەجێبكرێت)، هەروەها ئەنارشیزم بەوە دەناسێنێ هیچ جۆرە پرەنسیپێك نامێنێ و گێرەشێوێنی بڵاودەبێتەوە. روس بڕوای وایە ئەنارشیزم پرۆسەیەكی دوورودرێژە و كاری جدی بۆ ئەو كەسانەیە كە هیچ دەسەڵاتێكیان نییە.
لە كتیبەكەیدا روس شەش پرەنسیپیی دەستنیشانكردووە بۆ ئەوەی كەسە سادەكان جارێكیتر دەسەڵات بەدەستبهێنن، یەكەمیان (هەڵسوكەوتكردن وەكو ئەوەی ئامرازەكان ئامانجن) باشە مەبەست لەمە چییە؟ روس مەبەستی لەمە ئەوەیە كە شتێك نییە یۆتۆپیا یان شاری بێخەوش بێت وەكو ئەوەی شیوعیەت وێنای كردبوو و هەوڵی بۆ دەدا لەسەر ئەرزی واقیع جێبەجێیبكات، یان سەرمایەداری هەوڵیدەدا خەڵك هەڵبخەڵەتینێ كە هەموو تاكێك دەوڵەمەند دەبێت، دەبێ هەموو كەسێك وادابنێ كە هەموو وێستگەكانی خەباتكردنیان ئامانجە بۆ خۆی، ئەم جیهانبینییە یارمەتیان دەدا رێگەكەیان تەواو بكەن.
لەگەڵ ئەوانەش ئەم بۆچوون و جیهانبینیانەی روس دەیەوێ پەیڕەو بكرێن مانای چییە و رەنگدانەوەی لەسەر كاری رێكخراوەیی و هەڵبژاردنی ئەندامەكانیان چییە؟ ئەمانە لە ئەرشیفی رێكخراوەكان و بەڵگەنامەكانی وەزارەتی دادی ئەمەریكی دەریدەخەن، رێكخراوەكە بەشێوەیەكی تایبەت لەگەڵ كۆمەڵێك لەوانەی داوای جیابوونەوە یان هەوڵی سەربەخۆیی دەدەن بەدەر لە بەڵگەكانی سیاسی و دادوەری، یان ئەو نموونە سیاسییانەی كە بزووتنەوە سیاسییەكان دەیانەوێ پێشكەشیان بكەن، بەدەر لەو ئەنجامانەی بەدەستیدەهێنن وەكو ئەوەی كە لە باشووری سودان دەیبینین: شەڕی ناوخۆ.
سوودان و شەڕی ناوخۆ
پەیوەندی لەنێوان دەوڵەتی باشووری سودان و رێكخراوی ئیندپێندیت دیپلۆمات لە ساڵی 2009ەوە دەستیپێكردووە، لەوكاتەی كە نێردراوی ویلایەتە یەكگرتووەكان بەمەبەستی جیابوونەوەی لە سوودان خۆی بۆ ئەو كارە تەرخانكردبوو. ئەو پەیوەندییە درێژەی كێشا تاكو 13ی یەنایەری 2014 ئەوكاتەی كە شەڕی ناوخۆ هەڵگیرسا و رێكخراوەكەی روس بڕیاری سڕكردنی كارەكانی دا لەدوای ئەوەی روس بڕی یەك ملیۆن و 18 هەزار دۆلاری وەرگرت لە بەرانبەر كارەكانی و سوودگەیاندن بە حكومەتی جوبا كە حكومەتی سویسری و رێكخراوە مرۆڤدۆستەكان پێیاندابوو. رێكخراوەكە لە رووی دیپلۆماسییەوە خزمەتگوزاری پێشكەشە باشووری سوودان كرد لەپێناو هەوڵەكانیان بەرەو سەربەخۆبوون. لەدوای سەربەخۆبوونیان و دروستكردنی دەوڵەتەكەیان، رێكخراوەكە یارمەتی وەزارەتی دەرەوەی باشووری سودانی دەدا بەمەبەستی جێبەجێكردنی كارە دیپلۆماسییەكانیان و دروسكردنی تۆڕێكی پەیوەندیی نێودەوڵەتی بۆیان.
بزووتنەوەی نەتەوەیی ئازادیخوازیی سودان لە ساڵی 1983 دروستبوو بەمەبەستی سەربەخۆبوون و دووركەوتنەوەیان لە باكووری سودان، هەركە جارێكیتر شەڕی ناوخۆ لە باشووری سودان هەڵگیرسایەوە، دەوڵەتی "باشووری سودان" لە تەمووزی ساڵی 2011 بڕیاری سەربەخۆبوونی خۆیدا لەدوای كۆتاییهاتنی شەڕ و ئەنجامدانی راپرسییەكی میللی كە زۆرینەی میللەت بۆ جیابوونەوە دەنگیان دا.
دوای سەربەخۆبوونی باشووری سودان شەڕی سێیەمی ناوخۆ لە ساڵی 2013 هەڵگیرسایەوە بەهۆی بوونی ناكۆكی لەنێوان سیلفا كیر، سەرۆكی باشووری سودان و ریاك مشار، جێگری سەرۆك، ئەو شەڕی بووە هۆی ئاوارەبوونی نزیكەی 4 ملیۆن كەس، دوای هەڵگیرسانی شەڕەكە رێكخراوەكەی روس كارەكانی هەڵپەسارد بەهۆی نیگەرانییەكانی لە حكومەتی باشووری سودان هەروەها بەهۆی گومانكردن لە كوشتنی بەئەنقەست و دوور لە بڕیاری دادگاكان كە زۆر بەڵگە و سەرچاوە لەو رووەوە هەیە كە لەسەر پێگەی رێكخراوەكەی روس بڵاوكراونەتەوە.
پەیوەندی لەنێوان دەوڵەتی باشووری سودان و رێكخراوی ئیندپێندیت دیپلۆمات لە ساڵی 2009ەوە دەستیپێكردووە، لەوكاتەی كە نێردراوی ویلایەتە یەكگرتووەكان بەمەبەستی جیابوونەوەی لە سوودان خۆی بۆ ئەو كارە تەرخانكردبوو. ئەو پەیوەندییە درێژەی كێشا تاكو 13ی یەنایەری 2014 ئەوكاتەی كە شەڕی ناوخۆ هەڵگیرسا و رێكخراوەكەی روس بڕیاری سڕكردنی كارەكانی دا لەدوای ئەوەی روس بڕی یەك ملیۆن و 18 هەزار دۆلاری وەرگرت لە بەرانبەر كارەكانی و سوودگەیاندن بە حكومەتی جوبا كە حكومەتی سویسری و رێكخراوە مرۆڤدۆستەكان پێیاندابوو. رێكخراوەكە لە رووی دیپلۆماسییەوە خزمەتگوزاری پێشكەشە باشووری سوودان كرد لەپێناو هەوڵەكانیان بەرەو سەربەخۆبوون. لەدوای سەربەخۆبوونیان و دروستكردنی دەوڵەتەكەیان، رێكخراوەكە یارمەتی وەزارەتی دەرەوەی باشووری سودانی دەدا بەمەبەستی جێبەجێكردنی كارە دیپلۆماسییەكانیان و دروسكردنی تۆڕێكی پەیوەندیی نێودەوڵەتی بۆیان.
بزووتنەوەی نەتەوەیی ئازادیخوازیی سودان لە ساڵی 1983 دروستبوو بەمەبەستی سەربەخۆبوون و دووركەوتنەوەیان لە باكووری سودان، هەركە جارێكیتر شەڕی ناوخۆ لە باشووری سودان هەڵگیرسایەوە، دەوڵەتی "باشووری سودان" لە تەمووزی ساڵی 2011 بڕیاری سەربەخۆبوونی خۆیدا لەدوای كۆتاییهاتنی شەڕ و ئەنجامدانی راپرسییەكی میللی كە زۆرینەی میللەت بۆ جیابوونەوە دەنگیان دا.
دوای سەربەخۆبوونی باشووری سودان شەڕی سێیەمی ناوخۆ لە ساڵی 2013 هەڵگیرسایەوە بەهۆی بوونی ناكۆكی لەنێوان سیلفا كیر، سەرۆكی باشووری سودان و ریاك مشار، جێگری سەرۆك، ئەو شەڕی بووە هۆی ئاوارەبوونی نزیكەی 4 ملیۆن كەس، دوای هەڵگیرسانی شەڕەكە رێكخراوەكەی روس كارەكانی هەڵپەسارد بەهۆی نیگەرانییەكانی لە حكومەتی باشووری سودان هەروەها بەهۆی گومانكردن لە كوشتنی بەئەنقەست و دوور لە بڕیاری دادگاكان كە زۆر بەڵگە و سەرچاوە لەو رووەوە هەیە كە لەسەر پێگەی رێكخراوەكەی روس بڵاوكراونەتەوە.
دۆسییەكانی دیكەی رێخراوەكە گرێبەستی لەگەڵیان كرد
پەیمانی نێوان (هاوپەیمانیی نیشتمانیی شۆڕشی سوریا و هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆن) لەگەڵ رێكخراوی ئیندپێندیت دیپلۆمات لە مانگی مارسی ساڵی 2013 واژۆكرا بەمەبەستی پێشكەشكردنی راهێنانی دیپلۆماسی و دروستكردنی تۆڕ لەگەڵ نەتەوە یەكگرتووەكان و پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەمەریكا و هاوپەیمانیی نیشتمانیی شۆڕشی سوریا كە بریتییە لە نوێنەرایەتیی هەموو لایەنە جیاوازەكانی ئۆپۆزیسیۆن سوری وەكو "بڵندگۆیەكی سیاسی" بۆ هێزەكانی سوریای ئازاد.
ئەو پەیوەندییەی نێوان ئەو دوو لایەنە تاكو مانگی دیسەمبەری 2018 درێژەی كێشا، لە بەرانبەر ئەوەدا رێكخراوەكە بڕی 3 ملیۆن و 978 هەزار دۆلاری وەرگرت كەوا لەلایەن وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا و بەشێكی كەمیشی لەلایەن نوێنەرایەتیی هۆڵەندا لە نەتەوە یەكگرتووەكان دابینكرابوو.
رێكخراوەكە جەختی تەواو دەكاتەوە بۆ پەیوەندیی لەگەڵ كارمەندانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا بۆ نموونە ماریا ستیفان، بەرپرسی نووسینگەی سەقامگیری و ململانێیەكان كەوا لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی سوریا كاردەكات. دوای دەستتێوەردانی روسیا لە سوریا، رێكخراوەكە گەیشتنە كاركردن لەگەڵ ساماناسا پاوەر، باڵیۆزی ئەمەریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان. هەروەها روس و رێكخراوەكانی خزمەتگوزاری راهێنانیان پێشكەش بە ئۆپۆزیسیۆنی سوریا كرد بەمەبەستی بەشداریكردنیان لە كۆبوونەوەكانی ژنێف دوو.
ئەو پەیوەندییەی نێوان ئەو دوو لایەنە تاكو مانگی دیسەمبەری 2018 درێژەی كێشا، لە بەرانبەر ئەوەدا رێكخراوەكە بڕی 3 ملیۆن و 978 هەزار دۆلاری وەرگرت كەوا لەلایەن وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا و بەشێكی كەمیشی لەلایەن نوێنەرایەتیی هۆڵەندا لە نەتەوە یەكگرتووەكان دابینكرابوو.
رێكخراوەكە جەختی تەواو دەكاتەوە بۆ پەیوەندیی لەگەڵ كارمەندانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا بۆ نموونە ماریا ستیفان، بەرپرسی نووسینگەی سەقامگیری و ململانێیەكان كەوا لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی سوریا كاردەكات. دوای دەستتێوەردانی روسیا لە سوریا، رێكخراوەكە گەیشتنە كاركردن لەگەڵ ساماناسا پاوەر، باڵیۆزی ئەمەریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان. هەروەها روس و رێكخراوەكانی خزمەتگوزاری راهێنانیان پێشكەش بە ئۆپۆزیسیۆنی سوریا كرد بەمەبەستی بەشداریكردنیان لە كۆبوونەوەكانی ژنێف دوو.
یەمەن
دوای كۆتاییهاتنی گرێبەستیان لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی سوریا، رێكخراوی ئیندپێندنت دیپلۆمات لە كۆتایی ساڵی 2018 پەیمانی هاوكاریكردنی لەگەڵ لەگەڵ ئەنجومەنی ئینتیقالی باشووری یەمەن بەست. ئامانجی ئەو گرێبەستەش بەمەبەستی جیابوونەوەی بوو لە باكووری یەمەن.
دوای كۆتاییهاتنی گرێبەستیان لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی سوریا، رێكخراوی ئیندپێندنت دیپلۆمات لە كۆتایی ساڵی 2018 پەیمانی هاوكاریكردنی لەگەڵ لەگەڵ ئەنجومەنی ئینتیقالی باشووری یەمەن بەست. ئامانجی ئەو گرێبەستەش بەمەبەستی جیابوونەوەی بوو لە باكووری یەمەن.
ئیندپێندیت دیپلۆمات راهێنانی بە كۆمەڵێك لە ئەندامانی ئەنجومەنەكە كرد، هەروەها راوێژی پێویستی پێدان لە بواری پەیوەندیی دیپلۆماتی و ستراتیژی، هەروەها لە گرێبەستەكەی نێوانیاندا هاتووە كە رێكخراوەكە هاوكاریی ئەنجومەنەكە بە زانیاری دیپلۆماسی و هەواڵگری بكات. هەروەها ئامادەكردنی ژمارەیەك لە كادیری ئەنجومەنە بۆ بەشداریكردنیان لە كۆبوونەوە دیپلۆماسییەكان.
جگە لەو خزمەتگوزاریانە "پێشكەشكارییانە" رێكخراوەكە چەندین چاوپێكەوتن و كۆبوونەوەی بۆ ئەنجومەنەكە رێكخست لەگەڵ گەورە بەرپرسانی نێودەوڵەتی بۆ نموونە رێكخستنی كۆبوونەوەیەك لەنێوان عیدروس ئەلزوبەیدی، سەرۆكی ئەنجومەنی ئینتیقالی لەگەڵ پەرلەمانی بەریتانیا بۆ مەبەستی روونكردنەوەی بۆچوونەكانیان دەربارەی باشووری یەمەن. ئەو گرێبەستە لەنێوان ئەنجومەنەكە و رێكخراوەكە لە كۆتایی ساڵی 2018ەوە تاكو ئێستا بەردەوامە و لە بەرانبەردا 71 هەزار دۆلاری ئەمەریكییان وەرگرتووە.
فەلەستین
بەدرێژایی ئەو ساڵانە، رێكخراوە ژمارەیەكی زۆر خزمەتگوزاری پێشكەش بە لایەنە جیاوازەكان كردووە. بۆ نموونە كاری لەگەڵ نوێنەرایەتیی هەمیشەیی دەسەڵاتی فەلەستین لە نەتەوە یەكگرتووەكان كردووە، هەروەها راوێژی دیپلۆماسیی پێشكەش بە نووسینگەی محەمەد عەلی ئەلتەلعەت، سەرۆكی قوبرسی توركی لەنێوان ساڵانی 2007- 2010 كردووە دوای شكستی نەخشەرێگەی پێشكەشكراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ یەكگرتنەوەی هەردوو بەشە قوبرسەكە، كاتێك زۆربەی بەشە یۆنانییەكەی قوبرس رەتیانكردەوە، بەڵام بەشە توركییەكەی قوبرس دەیانویست لەو پلانە بەردەوامبن و بچنە ناو سیستمی سیاسی و ئابووریی یەكێتیی ئەوروپاوە.
بەدرێژایی ئەو ساڵانە، رێكخراوە ژمارەیەكی زۆر خزمەتگوزاری پێشكەش بە لایەنە جیاوازەكان كردووە. بۆ نموونە كاری لەگەڵ نوێنەرایەتیی هەمیشەیی دەسەڵاتی فەلەستین لە نەتەوە یەكگرتووەكان كردووە، هەروەها راوێژی دیپلۆماسیی پێشكەش بە نووسینگەی محەمەد عەلی ئەلتەلعەت، سەرۆكی قوبرسی توركی لەنێوان ساڵانی 2007- 2010 كردووە دوای شكستی نەخشەرێگەی پێشكەشكراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ یەكگرتنەوەی هەردوو بەشە قوبرسەكە، كاتێك زۆربەی بەشە یۆنانییەكەی قوبرس رەتیانكردەوە، بەڵام بەشە توركییەكەی قوبرس دەیانویست لەو پلانە بەردەوامبن و بچنە ناو سیستمی سیاسی و ئابووریی یەكێتیی ئەوروپاوە.
رۆهینگا
رێكخراوەكە هاوكاریی نوێنەرایەتیی كەمینەی رۆهینگا-یان كرد لە میانمار كە رووبەڕووی توندوتیژیی و دەستدرێژیی دەبوونەوە، هەروەها هاوكاریی پێشكەش بە "بزووتنەوەی نیشتمانی و ئازادیخواززیی ئەزوارد" كرد كە هەوڵیدەدا بۆ دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی ئەزوارد لە هەرێمی باكووری مالی.
رێكخراوەكە هاوكاریی نوێنەرایەتیی كەمینەی رۆهینگا-یان كرد لە میانمار كە رووبەڕووی توندوتیژیی و دەستدرێژیی دەبوونەوە، هەروەها هاوكاریی پێشكەش بە "بزووتنەوەی نیشتمانی و ئازادیخواززیی ئەزوارد" كرد كە هەوڵیدەدا بۆ دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی ئەزوارد لە هەرێمی باكووری مالی.
لە حوزەیرانی ساڵی 2020 روس لە سەرۆكایەتیكردنی رێكخراوەكە وازیهێنا بۆ رەڤا ئەفشار، كە لە ساڵی 2013ەوە لە رێكخراوكەدا پێكەوە كاریان دەكرد، لەوكاتەوەش بەرپرسی بەشی سیاسەتی لە نووسینگەی نیویۆرك وەرگرتووە.
ئەفشار پێشتر لە وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا كاری دەكرد و بەرپرسی بەشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئاسیا و ئەوروپا بوو، هەروەها لەدوای هێرشە تیرۆریستییەكەی یازدەی سێپتەمبەرەوە ژمارەیەكی ئەركی گرنگی لە ئەفغانستان پێسپێردرابوو. هەروەها لەنێوان ساڵانی 2009 بۆ 2012 لە نوێنەرایەتی بەریتانیا لە نەتەوە یەكگرتووەكان كاری كردبوو، دواتریش بووە بەرپرسی بەشی سوریا لە وەزارەتی دەرەوە، ئێستاش گەروە راوێژكاری رێكخراوەكە و راوێژكارێكی سەربەخۆیە.
خ.غ
خ.غ