تەندروستی
زانایه‌كی زانستی ڤایرۆسی هۆشداری ده‌دات لە گەورەکردنی کۆرۆنا
مەودا میدیا - سلێمانی |
مەودا میدیا-
دكتۆر یه‌حیا مه‌كی عه‌بدول موئمن، سه‌رۆكی به‌شی ڤایرۆس و شێرپه‌نجه‌ی كۆئه‌ندامی هه‌ناسه له په‌یمانگا فه‌ره‌نسای سه‌ر به نه‌خۆشخانه‌ی زانكۆیی كلود برنارد له شاری لیۆن لە چاوپێکەوتنێکی لە کەناڵی جزیرە نێت کە لەلایەن هیشام ئەبو مریەم لەگەڵی ئەنجام دراوە و هەڵمەت هۆشیار کاری وەرگێڕانی بۆکردووە، دکتۆر یەحیا لەو چاوپێکەوتنەدا سەبارەت بە ڤایرۆسی کۆرۆنا دەڵێت "ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ (كۆڤید 19) بۆته په‌تایه‌كی جیهانی و ته‌نها مه‌ترسییه له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ی كه نه‌خۆشی درێژخایه‌نیان هه‌یه یاخود به‌رگری له‌شیان لاوازه".
دكتۆر یه‌حیا مه‌كی عه‌بدول موئمن، سه‌رۆكی به‌شی ڤایرۆس و شێرپه‌نجه‌ی كۆئه‌ندامی هه‌ناسه له په‌یمانگا فه‌ره‌نسای سه‌ر به نه‌خۆشخانه‌ی زانكۆیی كلود برنارد له شاری لیۆن لە چاوپێکەوتنێکی لە کەناڵی جزیرە نێت کە لەلایەن هیشام ئەبو مریەم لەگەڵی ئەنجام دراوە و هەڵمەت هۆشیار کاری وەرگێڕانی بۆکردووە، دکتۆر یەحیا لەو چاوپێکەوتنەدا سەبارەت بە ڤایرۆسی کۆرۆنا دەڵێت "ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ (كۆڤید 19) بۆته په‌تایه‌كی جیهانی و ته‌نها مه‌ترسییه له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ی كه نه‌خۆشی درێژخایه‌نیان هه‌یه یاخود به‌رگری له‌شیان لاوازه".
پرۆفیسۆر دكتۆر یه‌حیا مه‌كی كه له‌هه‌مانكاتدا راوێژكاری رێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی (who) یه داوا ده‌كات "مه‌ترسییه‌كانی كۆرۆنا گه‌وره نه‌كرێت، چونكه هه‌زاران كه‌س به بێ به‌كارهێنانی چاره‌سه‌رو ته‌نها به‌هۆی به‌رگری له‌شی خۆیانه‌وه چاكبوونه‌ته‌وه و پێشبینیش ده‌كات به‌مزوزانه پێكوته‌ی ڤایرۆسه‌كه به‌رهه‌م بهێندریت و دڵنیایش ده‌دات تاكو ئێستا هیچ بازدانێكیی جینی له پێكهاته‌ی ڤایرۆسه‌كه رووی نه‌داوه، بۆیه داوا ده‌كات پێویسته وریا بین كه بانگه‌شه بۆ هه‌ندێ چارسه‌ر و ده‌رمان و خواردن ده‌كرێت كه وه‌كو چاره‌سه‌ری كۆرۆنا به‌كار دێت زۆربه‌یان كاریگه‌ری خراپ له‌سه‌ر ته‌ندروستی دروست ده‌كه‌ن".
دەقی چاوپێکەوتنەکە
دەقی چاوپێکەوتنەکە
به‌و پێیه‌ی تۆ پسپۆری ووردی ڤایرۆسیت، پێتوایه ڤایرۆسی كۆرۆنا مه‌ترسیدارتره له ڤایرۆسه‌كانی دیكه كه له ساڵانی پێشوودا په‌یدابوون وه‌كو سارس؟ ئایا مه‌ترسییه‌كه‌ی له كوێدایه؟
ڤایرۆسی كۆرۆنا مه‌ترسی كه‌متره به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ ڤایرۆسه‌كانی دیكه كه له پێشوودا ده‌ركه‌وتن، به تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی كار له كۆئه‌ندامی هه‌ناسه ده‌كه‌ن بۆ نمونه، سارس و میرس له ساڵی 2003 رێژه‌ی %16 ئه‌وانه‌ی توشی ڤایرۆسی سار بوون گیانیان له ده‌ستدا و له %13 ئه‌وانه‌ی دوچاری مێرس بوون كۆچی دوواییان كرد، به‌ڵام رێژه‌ی گیان له ده‌ستدانی كۆڤید 19 تا ئێستا له نێوان %3 بۆ %5 دایه. له ووڵاتی چین ژماره‌ی توشبووان گه‌یشته نزیكه‌ی 80 هه‌زار كه‌س نزیكه‌ی 60 هه‌زاریان چاكبوونه‌ته‌وه و ژماره‌ی ئه‌وانه‌ی گیانیان له ده‌ست داوه نزیكه‌ی 3000 كه‌سه. له به‌رامبه‌ردا به پێی راپۆرتی رێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی (who) ساڵانه ته‌نها به‌هۆی ئه‌نفله‌وه‌نزای ئاسایی (وه‌رزی) نزیكه‌ی 300 هه‌زار بۆ 700 هه‌زار كه‌س گیان له ده‌ست ده‌ده‌ن و به نزیكه‌یی 50 ملیۆن كه‌سیش له سه‌رانسه‌ری جیهاندا توشی ئه‌نفله‌وه‌نزای وه‌رزی ده‌بن.
ڤایرۆسی كۆرۆنا مه‌ترسی كه‌متره به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ ڤایرۆسه‌كانی دیكه كه له پێشوودا ده‌ركه‌وتن، به تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی كار له كۆئه‌ندامی هه‌ناسه ده‌كه‌ن بۆ نمونه، سارس و میرس له ساڵی 2003 رێژه‌ی %16 ئه‌وانه‌ی توشی ڤایرۆسی سار بوون گیانیان له ده‌ستدا و له %13 ئه‌وانه‌ی دوچاری مێرس بوون كۆچی دوواییان كرد، به‌ڵام رێژه‌ی گیان له ده‌ستدانی كۆڤید 19 تا ئێستا له نێوان %3 بۆ %5 دایه. له ووڵاتی چین ژماره‌ی توشبووان گه‌یشته نزیكه‌ی 80 هه‌زار كه‌س نزیكه‌ی 60 هه‌زاریان چاكبوونه‌ته‌وه و ژماره‌ی ئه‌وانه‌ی گیانیان له ده‌ست داوه نزیكه‌ی 3000 كه‌سه. له به‌رامبه‌ردا به پێی راپۆرتی رێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی (who) ساڵانه ته‌نها به‌هۆی ئه‌نفله‌وه‌نزای ئاسایی (وه‌رزی) نزیكه‌ی 300 هه‌زار بۆ 700 هه‌زار كه‌س گیان له ده‌ست ده‌ده‌ن و به نزیكه‌یی 50 ملیۆن كه‌سیش له سه‌رانسه‌ری جیهاندا توشی ئه‌نفله‌وه‌نزای وه‌رزی ده‌بن.
بۆچوونی ئێوه چییه له‌سه‌ر سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م ڤایرۆسه له ووڵاتی چین به تایبه‌تی؟ ئایا په‌یوه‌ندی به شێوازی ژیانی چینییه‌كانه‌وه هه‌یه؟ له‌گه‌ڵ ئه‌و په‌ڕی رێزماندا بۆ كه‌لتور و شارستانیه‌تی چینی.
دونیای ڤایرۆسه‌كان دابه‌ش ده‌به‌ن "ئێمه به خێزان ناوی ده‌بین" به‌سه‌ر چه‌ندین خێزاندا، هه‌ندێكان توشی جگه‌ر ده‌بن و هه‌ندێكیان مێشك و هه‌ندێك پێست ...هتد. خێزانی ڤایرۆسی كۆرۆنا سه‌رتا له مرۆڤدا چالاك نه‌بوون، به‌ڵكو له شه‌مشه‌مه‌كوێره و باڵنده و مار و مشك و به‌راز و په‌له‌وه‌ره كێڵگه‌ییه‌كاندا هه‌بوون. به‌هۆی دابو نه‌ریتی چینییه‌كان له خواردن و به‌خێوكردنی ئه‌و گیاندارانه ڤایرۆسه‌كه له رووی جینه‌وه خۆی گۆڕیوه و له ئاژه‌ڵه‌وه گوازراوه‌ته‌وه بۆ مرۆڤ.
دونیای ڤایرۆسه‌كان دابه‌ش ده‌به‌ن "ئێمه به خێزان ناوی ده‌بین" به‌سه‌ر چه‌ندین خێزاندا، هه‌ندێكان توشی جگه‌ر ده‌بن و هه‌ندێكیان مێشك و هه‌ندێك پێست ...هتد. خێزانی ڤایرۆسی كۆرۆنا سه‌رتا له مرۆڤدا چالاك نه‌بوون، به‌ڵكو له شه‌مشه‌مه‌كوێره و باڵنده و مار و مشك و به‌راز و په‌له‌وه‌ره كێڵگه‌ییه‌كاندا هه‌بوون. به‌هۆی دابو نه‌ریتی چینییه‌كان له خواردن و به‌خێوكردنی ئه‌و گیاندارانه ڤایرۆسه‌كه له رووی جینه‌وه خۆی گۆڕیوه و له ئاژه‌ڵه‌وه گوازراوه‌ته‌وه بۆ مرۆڤ.
ڤایرۆسی كۆرۆنا چۆن ده‌گوازرێته‌وه؟
له بنه‌ڕه‌ته‌وه له رێگه‌ی كۆكه و پژمه‌و و ئه‌و پریشكه ئاوانه‌وه ده‌بێت له‌وكاتاندا ده‌رده‌چن، هه‌روه‌ك له رێگه‌ی به‌ركه‌وتن و ته‌وقه‌و ماچكردنه‌وه ده‌گوازرێنه‌وه، شیكاره پزیشكییه‌كان ده‌ریانخستووه ڤایرۆسه‌كه له خوێن و جگه‌ر و كۆئه‌ندامی هه‌رسی هه‌ندێ له‌و توشبووانه‌دا هه‌بووه كه توێژینه‌وه‌یان له‌سه‌ر كردوون، مه‌ترسییه‌كه لێره‌وه‌یه كه ته‌نها له كۆ ئه‌ندامی هه‌ناسه نادات به‌ڵكو بۆی هه‌یه هه‌ریه‌ك له به‌شكانی جسته‌ی ئه‌و كه‌سانه بگرێته‌وه كه به‌ته‌مه‌نن یاخود نه‌خۆشی درێژخایه‌نیان هه‌یه یان وه‌كو ئه‌و پزیشكه چینییه‌ی كه یه‌كه‌مجار نه‌خۆشییه‌كه‌ی ئاشكرا كردو ته‌مه‌نی له خوار 35 ساڵه‌وه بوو به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌رگری له‌شی لاواز بوو به‌رگه‌ی نه‌خۆشییه‌كه‌ی نه‌گرد و گیانی سپارد.
له بنه‌ڕه‌ته‌وه له رێگه‌ی كۆكه و پژمه‌و و ئه‌و پریشكه ئاوانه‌وه ده‌بێت له‌وكاتاندا ده‌رده‌چن، هه‌روه‌ك له رێگه‌ی به‌ركه‌وتن و ته‌وقه‌و ماچكردنه‌وه ده‌گوازرێنه‌وه، شیكاره پزیشكییه‌كان ده‌ریانخستووه ڤایرۆسه‌كه له خوێن و جگه‌ر و كۆئه‌ندامی هه‌رسی هه‌ندێ له‌و توشبووانه‌دا هه‌بووه كه توێژینه‌وه‌یان له‌سه‌ر كردوون، مه‌ترسییه‌كه لێره‌وه‌یه كه ته‌نها له كۆ ئه‌ندامی هه‌ناسه نادات به‌ڵكو بۆی هه‌یه هه‌ریه‌ك له به‌شكانی جسته‌ی ئه‌و كه‌سانه بگرێته‌وه كه به‌ته‌مه‌نن یاخود نه‌خۆشی درێژخایه‌نیان هه‌یه یان وه‌كو ئه‌و پزیشكه چینییه‌ی كه یه‌كه‌مجار نه‌خۆشییه‌كه‌ی ئاشكرا كردو ته‌مه‌نی له خوار 35 ساڵه‌وه بوو به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌رگری له‌شی لاواز بوو به‌رگه‌ی نه‌خۆشییه‌كه‌ی نه‌گرد و گیانی سپارد.
خولی ژیانی ڤایرۆسه‌كه چه‌نده؟
خولی ژیانی ڤایرۆسی كۆڤید 19 له نێوان 5 بۆ 14 رۆژدایه و ئه‌وه‌شی باس له زیاتر ده‌كرێت راست نییه.
خولی ژیانی ڤایرۆسی كۆڤید 19 له نێوان 5 بۆ 14 رۆژدایه و ئه‌وه‌شی باس له زیاتر ده‌كرێت راست نییه.
مه‌ترسی ئه‌م نه‌خۆشییه له چیدایه؟
مه‌ترسییه‌كه له‌وه‌دایه كه نه‌حۆشییه‌كی گوازراوه‌یه، كه‌سێكی توش بوو ده‌توانێت له تا دووری یه‌ك مه‌تر كه‌سانی دیكه توش بكات، هه‌روه‌ك كه‌سی توش بوو هیچ نیشانه‌یه‌كی له‌سه‌ر ده‌رناكه‌وێت له‌سه‌رتادا به‌م پێیه‌ش قورسه بتوانین كه‌سانی هه‌ڵگری ڤایرۆسه‌كه جیا بكه‌ینه‌وه، هه‌ر ئه‌مه‌ش وایكرد زۆرێك له گردبوونه‌وه وه‌رزشی و هونه‌ری و جه‌ماوه‌رییه‌كان له ته‌واوی جیهاندا هه‌ڵوه‌شێته‌وه.
مه‌ترسییه‌كه له‌وه‌دایه كه نه‌حۆشییه‌كی گوازراوه‌یه، كه‌سێكی توش بوو ده‌توانێت له تا دووری یه‌ك مه‌تر كه‌سانی دیكه توش بكات، هه‌روه‌ك كه‌سی توش بوو هیچ نیشانه‌یه‌كی له‌سه‌ر ده‌رناكه‌وێت له‌سه‌رتادا به‌م پێیه‌ش قورسه بتوانین كه‌سانی هه‌ڵگری ڤایرۆسه‌كه جیا بكه‌ینه‌وه، هه‌ر ئه‌مه‌ش وایكرد زۆرێك له گردبوونه‌وه وه‌رزشی و هونه‌ری و جه‌ماوه‌رییه‌كان له ته‌واوی جیهاندا هه‌ڵوه‌شێته‌وه.
نیشانه‌كانی نه‌خۆشییه‌كه چییه؟
دیارترین نیشانه‌كانی ( تای به‌رز و كۆكه و ته‌نگه نه‌فه‌سی ) له‌گه‌ڵ هه‌ستكردن به ماندوێتی و ئازار له جومگه و ماسولكه‌كانی له‌ش.
دیارترین نیشانه‌كانی ( تای به‌رز و كۆكه و ته‌نگه نه‌فه‌سی ) له‌گه‌ڵ هه‌ستكردن به ماندوێتی و ئازار له جومگه و ماسولكه‌كانی له‌ش.
ئایا هیچ مه‌ترسییه‌ك هه‌یه كه ڤایرۆسه‌كه بازدانی جینی تێیدا رووبدات و بگۆڕێت بۆ ڤایرۆسێكی كوشنده‌ی زۆر مه‌ترسیدار و كه‌مێك ئه‌سته‌م بێت پێكووته‌ی بۆ بدۆزرێته‌وه؟؟
دوو تیۆریی هه‌یه، یه‌كه‌میان : یان بازدانێكی جینی له ڤایرۆسه‌كه‌دا روو ده‌دات و كه‌مێك ئه‌سته‌م ئه‌بێت كه پێكوته‌و چاره‌سه‌رێكی بۆ بدۆزرێته‌وه، چونكه هه‌تا بازدان رووبدات هیزو توندییه‌كه‌ی زیاتر ده‌كات، به خێرایی ناتوانرێت كۆنترۆڵ بكرێت، وه‌كو نه‌خۆشی ئایدز تاكو ئێستا هیچ چاره‌سه‌رێكی بنه‌ڕه‌تی بۆ نه‌دۆزراوه‌ته‌وه و له‌گه‌ڵ هه‌موو ده‌رمان و پێكوته‌كاندا خۆی گونجاندووه.
دوو تیۆریی هه‌یه، یه‌كه‌میان : یان بازدانێكی جینی له ڤایرۆسه‌كه‌دا روو ده‌دات و كه‌مێك ئه‌سته‌م ئه‌بێت كه پێكوته‌و چاره‌سه‌رێكی بۆ بدۆزرێته‌وه، چونكه هه‌تا بازدان رووبدات هیزو توندییه‌كه‌ی زیاتر ده‌كات، به خێرایی ناتوانرێت كۆنترۆڵ بكرێت، وه‌كو نه‌خۆشی ئایدز تاكو ئێستا هیچ چاره‌سه‌رێكی بنه‌ڕه‌تی بۆ نه‌دۆزراوه‌ته‌وه و له‌گه‌ڵ هه‌موو ده‌رمان و پێكوته‌كاندا خۆی گونجاندووه.
دووه‌میان: ئه‌ویه كه ئێمه ئومیدمانه وابێته، ئه‌م ڤایرۆسه ده‌كرێت هه‌ندێ له خه‌سڵه‌ت و تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی خۆی له ده‌ستبدات و به‌مه‌ش بێهێز ده‌بێت و شیده‌بێته‌وه و به‌رگری له‌ش ده‌توانێت دژی بوه‌ستێته‌وه و له ناوی به‌رێت، تاكو ئه‌م ساته‌وه‌خته هیچ گۆڕانكارییه‌كی بنه‌ڕه‌تی له پێكهاته جینییه‌كه‌یدا رووی نه‌داوه "سه‌نته‌ری ئه‌وروپایی بۆ توێژنه‌وه ڤایرۆسییه‌كان ئه‌وه‌یان ته‌ئكید كردۆته‌وه" ئه‌مه‌ش كارێكی باشه و ئومێده‌وارین به‌رله گه‌یشتنمان به وه‌رزی پایز پێكوته‌ی نه‌خۆشییه‌كه بدۆزرێته‌وه و بكه‌وێته ده‌رمانخانه و نه‌خۆشخانه‌كانه‌وه.
ئه‌گه‌ر ئه‌مه ببێته په‌تایه‌كی جیهانی پێتوایه ببێته هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك له‌سه‌ر مرۆڤایه‌تی؟
به بۆچوونی من ئه‌و بابه‌ته تێپه‌ڕیه‌وه، ئێستا ئێمه له قۆناغی په‌تای جیهانی ڤایرۆسی كۆرۆناداین، چونكه ڤایرۆسه‌كه به نزیكه‌یی له 100 ووڵاتی جیهان بڵاوبۆته‌وه و رۆژانه سه‌دان تووشببوی نوێ تۆمار ده‌كرێت.
به بۆچوونی من ئه‌و بابه‌ته تێپه‌ڕیه‌وه، ئێستا ئێمه له قۆناغی په‌تای جیهانی ڤایرۆسی كۆرۆناداین، چونكه ڤایرۆسه‌كه به نزیكه‌یی له 100 ووڵاتی جیهان بڵاوبۆته‌وه و رۆژانه سه‌دان تووشببوی نوێ تۆمار ده‌كرێت.
دوایین تویژنه‌وه‌ی له چین خراوته‌روو منداڵان زۆر به‌كه‌می توشی ڤایرۆسی كۆرۆنا ده‌بن، لێكدانه‌وه‌ی تۆ بۆ ئه‌م بابه‌ته چییه؟
تاكو ئێستا هیچ لێكدانه‌وه‌یه‌كی زانستی و پزیشكی بوونی نییه ئه‌وه روونبكاته‌وه بۆچی ڤایرۆسی كۆرۆنا هیرش ناكاته سه‌ر منداڵان، به‌ڵام من وكو زانایه‌كی ڤایرۆسی بۆچوونم وایه كه تاكو ئێستا ڤایرۆسه‌كه نه‌یتوانیوه كۆدی (خانه‌كانی كۆ ئه‌ندامی هه‌ناسه‌ی مندڵان) بشكێنێت و منداڵ دوچاری كرۆنا بێته‌وه ئه‌مه‌ش پارێزگارییه‌كی خوای گه‌وره‌یه بۆ منداڵان.
تاكو ئێستا هیچ لێكدانه‌وه‌یه‌كی زانستی و پزیشكی بوونی نییه ئه‌وه روونبكاته‌وه بۆچی ڤایرۆسی كۆرۆنا هیرش ناكاته سه‌ر منداڵان، به‌ڵام من وكو زانایه‌كی ڤایرۆسی بۆچوونم وایه كه تاكو ئێستا ڤایرۆسه‌كه نه‌یتوانیوه كۆدی (خانه‌كانی كۆ ئه‌ندامی هه‌ناسه‌ی مندڵان) بشكێنێت و منداڵ دوچاری كرۆنا بێته‌وه ئه‌مه‌ش پارێزگارییه‌كی خوای گه‌وره‌یه بۆ منداڵان.
ئه‌و چاره‌سه‌ر (ده‌رمانانه) چین كه به نه‌خۆشه‌كان ده‌درێن به تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی كه چاكابوونه‌ته‌وه، له كاتێك هیچ ده‌رمان و پێكوته‌یه‌كی تایبه‌ت هیشتا له‌به‌ردستد نین؟
ئه‌و چاره‌سه‌رانه‌ی به‌كار دێن زیاتر بۆ (دابه‌رزاندنی پله‌ی گه‌رمی و كه‌مكردنه‌وه‌ی كۆكه و هه‌ناسه توندین) له‌گه‌ڵ چاودیڕیكردنی چالاكی سییه‌كان و دڵ و جگه‌ر، به‌ڵام هه‌ندێ له نه‌خۆشخانه‌كانیش ده‌رمانی تایبه‌ت به چاره‌سه‌ری مه‌لاریا و ئایدزیان به‌كارهێناوه و ته‌ماشایانكردووه كاریگه‌ری هه‌یه به‌ڵام چاره‌سه‌ری ته‌واوه‌تی ناكات.
ئه‌و چاره‌سه‌رانه‌ی به‌كار دێن زیاتر بۆ (دابه‌رزاندنی پله‌ی گه‌رمی و كه‌مكردنه‌وه‌ی كۆكه و هه‌ناسه توندین) له‌گه‌ڵ چاودیڕیكردنی چالاكی سییه‌كان و دڵ و جگه‌ر، به‌ڵام هه‌ندێ له نه‌خۆشخانه‌كانیش ده‌رمانی تایبه‌ت به چاره‌سه‌ری مه‌لاریا و ئایدزیان به‌كارهێناوه و ته‌ماشایانكردووه كاریگه‌ری هه‌یه به‌ڵام چاره‌سه‌ری ته‌واوه‌تی ناكات.
هه‌ندێك ده‌ڵێن: كه‌سانێك توشی ڤایرۆسی كۆرۆنا بوون به‌ڵام هیچ نیشانه‌یه‌كی نه‌خۆشییه‌كه‌یان له‌سه‌ر ده‌رنه‌كه‌وتووه، ئایا ئه‌مه راسته؟ ئه‌مه به واتای چی دیت؟
به‌ڵی راسته، كه‌سانێك هه‌ڵگری ڤایرۆسه‌كه بوون به‌ڵام هیچ نیشانه‌یه‌كی نه‌خۆشییه‌كه‌یان تێدا ده‌رنه‌كه‌وت و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا باوردۆخیان باش بووه و به‌بێ به‌كارهێنانی چاره‌سه‌ر به ته‌واوی چاكبوونه‌ته‌وه، چونكه سیسیتمی به‌رگری له‌شیان به‌هیز بووه و زۆر به‌خێرایی كاری خۆی كردوه‌و خۆكردانه دژه ڤایرۆسه‌كه دروست بووه، ته‌نانه‌ت ئه‌مانه به جۆرێك بوون به هیچ جورێك نه‌یانزانیوه كه هه‌ڵگری ڤایرۆسكه بوونه تا كاتێك پشكنینی پزیشكیان ئه‌نجامداوه و دڵنیا بوونه‌ته‌وه كه توشی بوون و چاكیش بوونه‌ته‌وه.
به‌ڵی راسته، كه‌سانێك هه‌ڵگری ڤایرۆسه‌كه بوون به‌ڵام هیچ نیشانه‌یه‌كی نه‌خۆشییه‌كه‌یان تێدا ده‌رنه‌كه‌وت و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا باوردۆخیان باش بووه و به‌بێ به‌كارهێنانی چاره‌سه‌ر به ته‌واوی چاكبوونه‌ته‌وه، چونكه سیسیتمی به‌رگری له‌شیان به‌هیز بووه و زۆر به‌خێرایی كاری خۆی كردوه‌و خۆكردانه دژه ڤایرۆسه‌كه دروست بووه، ته‌نانه‌ت ئه‌مانه به جۆرێك بوون به هیچ جورێك نه‌یانزانیوه كه هه‌ڵگری ڤایرۆسكه بوونه تا كاتێك پشكنینی پزیشكیان ئه‌نجامداوه و دڵنیا بوونه‌ته‌وه كه توشی بوون و چاكیش بوونه‌ته‌وه.
په‌یمانگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی باستور له پاریس ده‌ڵێت: ده‌توانرێت پێكوته‌و چاره‌سه‌ر بۆ كۆڤید 19 بدۆزرێته‌وه به‌ڵام ئه‌مه پێویستی به نزیكه‌یی ساڵێك هه‌یه، بۆچی ئه‌م ماوه درێژه؟
به‌ڵێ دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌رێكی له‌مشێوه‌یه پێویستی به چه‌ند مانگێك توێژینه‌وه و تاقیكردنه‌وه هه‌یه به‌ر له به‌كارهێنان و بازاركردنی، له ئێستادا ڤایرۆسه‌كه له تاقیگه جیهانییه‌كاندا له ژێر تویژنه‌وه‌دایه، زانایان له هه‌وڵی جدییدان له ماوه‌ی كه‌متر له ساڵێكدا پیكوته‌كه (دژه ڤایرۆسه‌كه) بدۆزنه‌وه، چونكه زانایان له تاقیكردنه‌وه‌كاندا ده‌بێت دڵنیا ببنه‌وه له راده‌ی كاریگه‌ری پیكوته‌كه ئه‌مه‌ش چه‌ند مانگێكی پێویسته، پاشان به‌رهه‌مهێنانی ده‌رمانه‌كه بۆ ده‌یان ملیۆن كه‌س له سه‌رانسه‌ری جیهاندا پێویستی به كات و كارگه‌ی به‌رهه‌مهێنی گه‌وره هه‌یه.
به‌ڵێ دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌رێكی له‌مشێوه‌یه پێویستی به چه‌ند مانگێك توێژینه‌وه و تاقیكردنه‌وه هه‌یه به‌ر له به‌كارهێنان و بازاركردنی، له ئێستادا ڤایرۆسه‌كه له تاقیگه جیهانییه‌كاندا له ژێر تویژنه‌وه‌دایه، زانایان له هه‌وڵی جدییدان له ماوه‌ی كه‌متر له ساڵێكدا پیكوته‌كه (دژه ڤایرۆسه‌كه) بدۆزنه‌وه، چونكه زانایان له تاقیكردنه‌وه‌كاندا ده‌بێت دڵنیا ببنه‌وه له راده‌ی كاریگه‌ری پیكوته‌كه ئه‌مه‌ش چه‌ند مانگێكی پێویسته، پاشان به‌رهه‌مهێنانی ده‌رمانه‌كه بۆ ده‌یان ملیۆن كه‌س له سه‌رانسه‌ری جیهاندا پێویستی به كات و كارگه‌ی به‌رهه‌مهێنی گه‌وره هه‌یه.
هه‌ندێك هه‌ن پێیانوایه ڤایرۆسی كۆرۆنا له تاقیگه‌كاندا وه‌كو چه‌كێكی بایه‌لۆژی په‌ره‌ی پێدراوه، ئایا ئه‌مه تا چه‌ند گونجاوه؟
ئه‌مه هیچ راستییه‌كی تێدا نییه، ناچیته عه‌قڵه‌وه په‌ره به ڤایرۆسێك بدرێت ببێته هۆكاری په‌كخستنی ته‌واوی یه‌كه‌كانی ژیان له ته‌واوی جیهاندا، هه‌روه‌ك دروستبوونی قه‌یرانی ئابووری و دارمانی بۆرسه‌ی جیهانی ، ئابووری ئه‌مریكا و ئه‌وروپا ده‌یان ملیار دۆلار زیانیان به‌ركه‌وتوه به‌هۆی بڵاوبوونه‌وه‌ی ڤایرۆسه‌كه، ئایه تا چه‌ند جێگه‌ی بڕوایه ئه‌م ووڵاتانه خۆیان به ده‌ستی خۆیان ئابورییه‌كانیان له ناو به‌رن؟! ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ له ئاژه‌ڵه‌وه بۆ مرۆڤ گوازراوه‌ته‌وه، له خێزانی ئه‌و ڤایرۆسانه‌یه كه لای ئێمه‌ی زانایانی ڤایرۆسیی ناسراون، هیچ دوو دڵی و گومانێكم له‌وه‌دا نییه، ئه‌م ڤایرۆسه نه‌یه‌كه‌م جاره و نه كۆتا جاریش ده‌بێت، بڵاوبوونه‌وه‌ی هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به تاقیگه‌و پیلانگێڕییه‌وه نییه .
ئه‌مه هیچ راستییه‌كی تێدا نییه، ناچیته عه‌قڵه‌وه په‌ره به ڤایرۆسێك بدرێت ببێته هۆكاری په‌كخستنی ته‌واوی یه‌كه‌كانی ژیان له ته‌واوی جیهاندا، هه‌روه‌ك دروستبوونی قه‌یرانی ئابووری و دارمانی بۆرسه‌ی جیهانی ، ئابووری ئه‌مریكا و ئه‌وروپا ده‌یان ملیار دۆلار زیانیان به‌ركه‌وتوه به‌هۆی بڵاوبوونه‌وه‌ی ڤایرۆسه‌كه، ئایه تا چه‌ند جێگه‌ی بڕوایه ئه‌م ووڵاتانه خۆیان به ده‌ستی خۆیان ئابورییه‌كانیان له ناو به‌رن؟! ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ له ئاژه‌ڵه‌وه بۆ مرۆڤ گوازراوه‌ته‌وه، له خێزانی ئه‌و ڤایرۆسانه‌یه كه لای ئێمه‌ی زانایانی ڤایرۆسیی ناسراون، هیچ دوو دڵی و گومانێكم له‌وه‌دا نییه، ئه‌م ڤایرۆسه نه‌یه‌كه‌م جاره و نه كۆتا جاریش ده‌بێت، بڵاوبوونه‌وه‌ی هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به تاقیگه‌و پیلانگێڕییه‌وه نییه .
ئایا ئه‌و ترس و تۆقین و دڵه‌راوكێیه‌ی جیهان له ڤایرۆسی كۆرۆنا له جێگه‌ی خویدایه؟ یاخود زیاد له راده‌ی خۆی گه‌وره‌كراوه؟
ئومێده‌وارم له چه‌ند رۆژی داهاتوودا بارودۆخه‌كه ئارام بێته‌وه، هه‌موو گه‌وره‌كردنێكی زیاد له پێویستی ڤایرۆسه‌كه كاریگه‌ری نه‌رێنی له‌سه‌ر دیارده كۆمه‌ڵایه‌تی و ژیارییه‌كان ده‌بێت، ده‌بێته هۆی پاشاگه‌ردانی و تۆقینی خه‌ڵك و په‌ككه‌وتنی ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی خه‌ڵك، سودی ئه‌وه چییه ملیۆنان كه‌س په‌نا بوو به‌ستنی ده‌مامك به‌رن، هیچ پێویست ناكات ، ئه‌وه‌ی پێویسته ده‌مامك ببه‌ستیت: پزیشكان و كارمه‌ندانی ته‌ندروستی و شۆفیری پاس وهێڵه‌گشتییه‌كان و كرێكاری فرۆكه‌خانه‌كانن، به‌ڵام هاووڵاتی ئاسایی به هیچ جۆرێك پێویست به ده‌مامك ناكات.
باشترین رێنمایی خۆپارێزی چییه؟
رێنمایی هاوڵاتیان ده‌كه‌م به به‌رده‌وامی ده‌ست و لووتیان بشۆن، ته‌وقه‌و ماچ و ئامیز كردن ئه‌نجام نه‌ده‌ن و ته‌نها سڵاو كردن له دووره وه به‌سه، هه‌روه‌ك داوا ده‌كه‌م نه‌چنه شوێنه گشتییه‌كان ئه‌و شوینانه‌ی كه قه‌ره‌بالغی زۆریان تێدایه، وه‌كو بازار و كافتریاو مۆڵ و مه‌له‌وانگه و ...هتد، هه‌روه‌ك داواكارم له به‌ته‌مه‌ن و ئه‌و كه‌سانه‌ی نه‌خۆشی درێژخایه‌نیان هه‌یه له ماڵه‌كانی خۆیاندا نوێژه‌كانیان بكه‌ن و نه‌چنه مزگه‌وته‌كان ، چونكه ئاینه‌كه‌مان به‌رژه‌وه‌ندی گشتی ده‌خاته پێش به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌ت له پیناو پاراستنی گیان و ته‌ندروستی گشتیدا، هەروەها سه‌باره‌ت به تووشبووانی ڤایرۆسی كۆرۆناش، داواكارم له دووری زیاتر له 3 مه‌ته‌ره‌وه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بكه‌ن و قاپ و كه‌ره‌سته‌كانی خواردن و به‌كارهێنانی ئه‌وان تایبه‌ت بێت و هه‌روه‌ك خێزانی تووشبووه‌كه نابێت سه‌ردانی بكه‌ن له نه‌خۆشخانه.
رێنمایی هاوڵاتیان ده‌كه‌م به به‌رده‌وامی ده‌ست و لووتیان بشۆن، ته‌وقه‌و ماچ و ئامیز كردن ئه‌نجام نه‌ده‌ن و ته‌نها سڵاو كردن له دووره وه به‌سه، هه‌روه‌ك داوا ده‌كه‌م نه‌چنه شوێنه گشتییه‌كان ئه‌و شوینانه‌ی كه قه‌ره‌بالغی زۆریان تێدایه، وه‌كو بازار و كافتریاو مۆڵ و مه‌له‌وانگه و ...هتد، هه‌روه‌ك داواكارم له به‌ته‌مه‌ن و ئه‌و كه‌سانه‌ی نه‌خۆشی درێژخایه‌نیان هه‌یه له ماڵه‌كانی خۆیاندا نوێژه‌كانیان بكه‌ن و نه‌چنه مزگه‌وته‌كان ، چونكه ئاینه‌كه‌مان به‌رژه‌وه‌ندی گشتی ده‌خاته پێش به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌ت له پیناو پاراستنی گیان و ته‌ندروستی گشتیدا، هەروەها سه‌باره‌ت به تووشبووانی ڤایرۆسی كۆرۆناش، داواكارم له دووری زیاتر له 3 مه‌ته‌ره‌وه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بكه‌ن و قاپ و كه‌ره‌سته‌كانی خواردن و به‌كارهێنانی ئه‌وان تایبه‌ت بێت و هه‌روه‌ك خێزانی تووشبووه‌كه نابێت سه‌ردانی بكه‌ن له نه‌خۆشخانه.
هه‌واڵی میدیاكان چۆن ده‌بێنت له مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ بڵاوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشییه‌كه‌دا؟
دونیا بۆته گوندیكی بچووك هیچ شوینێك پارێزراو نییه له بڵاوبوونه‌وه‌ی هیچ نه‌خۆشییه‌ك ، ئه‌مه‌وێت یه‌ك شتێك بڵێم: رۆژانه چه‌ندین ڤیدۆ و بابه‌ت به‌رچاو ده‌كه‌ون و له رێگه‌ی تۆڕه كۆمه‌لایه‌تییه‌كانه‌وه بڵاو ده‌كرێنه‌وه داوا ده‌كه‌ن فڵان خواردن و فیسار گیاده‌رمانی چاره‌سه‌ری كۆرۆنا ده‌كات، ئه‌مه هیچی راست نییه و ره‌نگه ببێته هۆكاری ئه‌وه‌ی كاریگه‌ری خراپ له‌سه‌رته‌ندروستی كه‌سه‌كه دروست بكات. ده‌بێت ئێمه تێبگه‌ین ڤایرۆس زانستێكه و سه‌دان پسپۆر و زانا شه‌و و رۆژ له تاقیگه پێشكه‌وتووه‌كاندا كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ن به ئامانجی دۆرزینه‌وه‌ی پێكوته‌ی تایبه‌ت و چاره‌سه‌ر بۆ نه‌خۆشییه‌كه، بۆیه گیادره‌مانییه‌كان و هه‌ر جۆره چاره‌سه‌رێكی دیكه ره‌نگه كاریگه‌ری زۆر مه‌ترسیداری هه‌بێت له‌سه‌رژیانی كه‌سه‌كان.
بیروڕا
