مەودا میدیا- خەڵەف غەفور

بەشی یەکەم
ستران عەبدوڵڵا ھەم سەرنووسەری رۆژنامەی کوردستانی نوێ و ھەمیش ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتیی نیشتتمانیی کورستانە، رۆژنامەوانی قاڵبووی قۆناغی دوای راپەڕین و ئەزموونی جیاوازی کایەی سیاسیی نزیک بە سێ دەیەی کوردستانی دوای ئازادبوونە.

لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتدا لەگەڵ مەودا میدیا باسی زۆر بوار و کایە دەکەین، بەشی یەکەمی گفتوگۆکەمان تەرخان بۆ راگەیاندن و راگەیاندنکاری کوردستان و بەرپرسیرێتی جڤاکی.

پێش بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا لێرەولەوێ باس لەوە دەکرا راگەیاندنی کوردستانی لە قەیراندایە، ئێوە تاچەند لەگەڵ ئەم بۆچوونە بوون، ئایا وابوو؟
ستران عەبدوڵڵا: راگەیاندنی كوردستانی وەك دامەزراوەیەك یان دامەزراوگەلێكی ناو كوردستان كوڕی ژینگەی كوردستانە.
ئاڕاستە ڕاگەیاندنەكان هەر چۆنێك بن ڕەنگدانەوەی فرەیی ‌و دژبەیەكی دامەزراوەكانی كوردستانە. ناتوانی بەدامەزراوەی راگەیاندن بڵێی دەسەڵاتی چوارەم، لەكاتێكدا سێ دەسەڵاتەكەی تر وەك گۆشت و خوێن تێكەڵن و لێك جیاناكرێنەوە. لەم حاڵەتەدا دەسەڵاتی مەجازی راگەیاندن ناتوانێ سۆپەرمان بێت وا بێت کە پیشەیی و ھاوسەنگ و بێ لایەن بێت 
راگەیاندن لە قەیراندایە چونكە دامەزراوەكانی شەئنی گشتی لە كوردستان وا ساغڵەم و تەندروست نییە كە راگەیاندنیشی ساغڵەم و تەندروست بێت. بۆیە ئەم پەتایە گشتییە و  تایبەتمەندی راگەیاندن نییە. كوردستان لە دوای راپەڕینەی ١٩٩٢ ھەروا خەریكە دەبێتە خاوەنی خۆی و لەم خۆڕاپسكانەشدا تەلەف و زیان و شەهیدی زۆر ھەبوو. ناكرێ چاوەڕوانی لە راگەیاندن زۆر گەورەبێت. لەو قوڕە هەر ئەو تۆزە هەڵساوە. 
راستە پێشكەوتنمان دەبێ، بەڵام پاشەكشێش هەر هەبووە. ئێمە بەم ئاستەو بەم ژینگەیەوە چووینە ناو سەردەمی كۆرۆناوە. خۆمان چۆنین ئاوا چوینە ناوی. وەختێ كۆرۆنا بەتەوقیتی ئێمە نەهاتووە تا خۆمانی بۆ سازدەین دامەزراوەكانمان خۆیان لە كایەدا تاقی دەكەنەوە و هەوڵدەدەن شۆكی نەخۆشییە جیهانیەكە هەڵمژن، راگەیاندنیشمان لەو ژینگەیەدا پێكوتە دەكات. خاڵی باش تۆمار دەكاو وردەخاڵیشی لە دەست دەشكێ. 
ئێستا چۆن قسە لەسەر دونیای دوای نەمانی كۆرۆنا دەكرێت لە ئاستی سیاسەت و سیستەم و كۆششی تەكنەلۆژیا و خەزینی ئەزموونی تەندروستی ، ئاواش دەبێ پێشبینی دەرس و وانە بكەین لە كایەی راگەیاندن كە ئیتر وەكو جاران میدیا بەسەر حزبی و ئەهلی و سێبەرو بەرهەتاودا دابەشنەكەین، بەڵكو هەڵسەنگاندن لەسەر بنچینەو پێوەری كارایی و راستگۆیی و زانیاری دروست و پێشخانی رۆشنبیری گشتی بكەین

متمانە و بەرپرسیارێتی جڤاکی لە گرنگترین ئەرکەکانی راگەیاندن وەکو دامەزراوەکە و بۆ رۆژنامەنووسیش وەکو کارەکتەرەکە، ئێوە ھەستتان کرد ئەو دوو کۆڵەکە گرنگە پارێزراون؟
ستران عەبدوڵڵا: بەڕەچاوكردنی ئەوەی لە پێشوو باسمكرد، دەخوازم ئاماژە بە شتێكی تر بكەم كە دامەزراوەیی راگەیاندن یەك نییەو یەك ئاستیشی نییە، بۆیە هەندێك وابوون كە بەرپرسیارێتییەكەیان جێبەجێكردووە. بەداخەوە هەندێكی تر وانەبوون و بەشێك بوون لە شڵەژانی دەروونی و لە زیان گەیاندن بە میزاجی گشتیی كۆمەڵگە، بەڵام چونكە ئەم دەردی كۆرۆنایە مەسەلەیەكی گەردوونی و كەمتریش سیاسی بوو، بۆیە تادێت پانتایی جوگرافیای متمانەو بەرپرسیارێتی راگەیاندن زیاتر دەبێت. ئەمجارە دیتمان هەندێك دامەزراوەی سیاسی لە رێی میدیاوە هەوڵی لۆكاڵی و بیری تەسكی حزبایەتی و ناوچەگەرێتی دا، لەم شرۆڤەی بەسەرهاتەكانی ئەم پەتا جیهانییەدا  راستە مینبەری راگەیاندن بۆ ئەم پرسە بەكارهات. بەڵام بەشێوەیەكی گشتی خەڵك دەزانن ودەیانزانی كە لە بە سیاسیكردن و دنەی ناوچەگەرێتیدا دامەزراوەی سیاسەت لە پێشەوە كاری دەكردو هەندێك میدیا كرابوونە دەستكەلا، بەم جۆرە دەتوانین بڵێین ئەگەر تاوانێكیش هەبێت لەم ئاستەدا خەڵك دەزانێت خەتای میدیا نەبوو خەتای كورت بینی سیاسی و دەسەڵاتداری بوو. لەتەنگژەكانی پێشوودا دامەزراوەی راگەیاندن هەندێك تاوانی دەكەوتە ئەستۆ: بۆ نموونە لە دۆسێی ئۆپۆسیۆن و دەسەڵات، لە دۆسێی حەڤدەی شوباتی ساڵی  2011 ، لە جەمسەرگیرییەكانی نێوان حزبەكان لە كاتی هەڵبژاردندا، ئەمانە ھەبوون و میدیاش بەشێک بوو لە دیمەنی لایەنداری و گروپ گروپینە. بەڵام لە تەنگژەی كۆرۆنادا دامەزراوەی میدیا چونكە رووبەڕووی نەیارێكی تەندروستی دەبۆوە زیاتر بێلایەن و هاوسەنگ بوو و لە مەیدانیشدا وردە وردە پیشەگەریشی رەچاو دەكرد. 
لەبیرمان نەچێت پێش زەمەنی كۆرۆنا هەندێك ئەزموونی میدیایی ئیعتیباری خۆی خستە ژێر پرسیارەوە، بۆیە وێستگەی كۆرۆنا چانسێكی باش بوو بۆ پێداچوونەوەو بە خۆدا چوونەوە . تەبعەن ئەمە ئەدای رۆژنامەنووسانیش دەگرێتەوە. كە كاریان لە دامەزراوەكان كرد و كاریگەریشیان بەسەر سیاسەتیان و ئاڕاستەشیان  هەبوو.
نامەوێ حوكمی رەها بدەم ، بەڵكو ئەمە ئەدگاری هەڵسەنگاندنێكی گشتییەو رەنگە دواتر بە شێنەیی هەڵسەنگاندنی باشتر بخوازرێت و هیوادارم ناوەندە ئەكادیمیەكان بە لێكۆڵینەوەو داتای ورد  هەڵسەنگاندنی قوڵترمان پێبدەن.

 عادەتەن لە مەترسییە گەورە هاوبەشەكاندا،  وەك هەڕەشەی تەندروستی و كارەساتی سروشتی، دامەزراوەكان دەبنە خاوەنی خەمی هاوبەش كە دەرگا لەبەردەم كاری هاوبەش و پەژارەی هاوبەش و گیانی بەرپرسیارێتی هاوبەش دەكەنەوە
هەڕەشەی گشتی بە هەموو ناخۆشییەكییەوە دەرفەتە بۆ هاوبەشێتی و دروستكردنی چانس و تەحەدای هاوبەش

 مەسەلەیەکی دیکەی پەیوەندیدار بە لایەنە نیشتیمانییەکەوە ھەیە ئەویش بریتییە لە کەمی راگەیاندنی کوردستانی زمان جیاواز، ئەم مەسەلەیە بۆ کەم لای لێکراوەتەوە؟ ئایا نەبووەتە ھۆکاری ئەوەی بێژین راگەیاندنی کوردستانی بێ باڵە و موخاتەبەی ئەوانی دیکەی پێ ناکرێ؟
ستران عەبدوڵڵا: موخاتەبەی ئەوانی دیكە واجبەو گرنگە، بەڵام ئەمە زیاتر بۆ پرسە سیاسیەكان پێویستە، چونكە پرسە سیاسیەكان هی دۆسێ نەتەوەیی و نیشتمانییەكانە كە بۆ كورد ئەمە بریتییە لە كێشەی  كوردستان و مەسەلەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی گەلی كوردستان. ئەگینا لە هەموو كۆمەڵگەكان میدیا زیاتر بە زمانی نەتەوەیی دەبێت.جا ئەگەر ڕاگەیاندنی وڵاتی  پانوپۆڕی چین بێت، یان وڵاتی جوگرافیای بچووك. تەنانەت لە زۆر وڵات كە زمانەكان جیهانین، یان ئیقلیمین میدیاكان هەر هی ناوخۆن و بەزمانی خۆیی خەڵکن 
بۆ نموونە راگەیاندنی زۆر وڵاتی ئەفریقیایی و ئاسیایی بە زمانی ئینگلیزییە، بەڵام هەر لۆكاڵییە. ڕاگەیاندنی كوێت، بۆ نمونە، بەزمانی عەرەبییە .بەس ئەم زمانە هاوبەشە نابێتە باعسی بە عەرەبی بوونی راگەیاندنی كوێت. یان زمانی نەتەوەیی  راگەیاندنی توركی ئازەربێجانی ....هتد. بەڵام راگەیاندنی هەمان ئەو زمانانە دەبنە جیهانی كاتێك دەبنە ناوەندێكی جیهانی میدیایی وەک جەزیرەو بی بی سی بە زمانە جیاجیاكان.
هەڵبەت راگەیاندنێک  بە زمانی جیاواز گرنگە بۆ كوردو كوردستانیش، بەڵام دیسانەوە ئەمە زیاتر پێویستی و ئاتاجی مەسەلەی كوردە كە كەیسێكی سیاسییە.