عیماد ئەحمەد
مامزەکەی چین و ئاسکەکەی گەرمیان
سه‌ره‌تای پایزی ساڵی 1983 بوو، ماوه‌یه‌ك له قه‌رەداغ لای مامۆستا موحسین گیرسابوومه‌وه. رۆژێك به بێته‌لی تیپی 57ی سه‌گرمه مه‌لا به‌ختیار داوای كردبوو بۆ لای ئه‌و بچم له شارباژێڕ. ئیتر منیش بڕیارم دا بچم و كه‌وتمه خۆئاماده‌كردن. سه‌ره‌نجام له‌گه‌ڵ كاك عه‌لی شامار و كاك سه‌لام كوێخا عه‌زیز و كاك حه‌مه قاشتی رێكکه‌وتین به یه‌كه‌وه بڕۆین. سه‌ره‌تا بڕیارمان دا له دیوی قه‌رەداغه‌وه بۆ مه‌ڵبه‌ندی یه‌ك له حاجی مامه‌ند بڕۆین، به‌ڵام به‌هۆی سه‌ختیی شه‌ڕی ئێران- عیراقەوە په‌ڕینه‌وه له شاره‌زوورەوە بۆ شارباژێڕ قورس بوو، بۆیه ناچار بووین رێگه‌ی بازیان و پیره‌مه‌گروون و قزله‌ر و قه‌یوان و سیته‌ك بگرینه‌به‌ر، به‌ڵام كاك سه‌لام مایه‌وه، چونكه ده‌یویست به‌هه‌مان رێگەدا بڕوات.
له‌و جه‌وله‌یه‌دا زۆر هیلاك و ماندوو بووم، فێری ئه‌و رۆیشتنه زۆره و په‌ڕینه‌وه له جاده و سه‌ركه‌وتن به هه‌وراز و دابه‌زین نه‌بووم. هه‌رچۆنێك بێت رێگه‌مان بڕی. له‌سه‌ر شاخی پیره‌مه‌گروون پیڵاوه‌كه‌م كه‌ڵكی نه‌ما، بەڵام باش بوو لە دێی قزله‌ر كاك هادی غوڵام پێڵاوێكی ئه‌دیداسی بۆ په‌یدا كردم.
له دێی باراو به دیداری مه‌لا به‌ختیار شادبوومه‌وه. دوای نزیكه‌ی حه‌وت ساڵ چاومان به یه‌كدی كه‌وته‌وه و به گه‌رمی باوه‌شی بۆ كردمه‌وه، وه‌ك ئه‌وەی به‌دوای بۆنی شه‌هیدان جوامێر و سه‌لام و سه‌لماندا بگه‌ڕێ. دوایی منی له‌گه‌ڵ خۆی سه‌رخست و به سه‌یاره رۆشتین بۆ ماڵیان له دێی چنگیان. له‌وێ یه‌كه‌مجار بوو چاوم به كاك سالار عه‌زیز و كاك دلێر سه‌ید مه‌جید بكه‌وێت. چاویشم به رووناك شێخ جه‌ناب كه‌وته‌وه كه له په‌یمانگەی ته‌كنۆلۆژیای به‌غدا بەیه‌كه‌وه بووین.
به‌نده تازه‌نه‌فه‌س بووم، زۆر له‌و دنیا تازه‌یه‌ی پێشمه‌رگایه‌تی شاره‌زا نه‌بووم. كاك سالار جاروبار توانجی لێده‌دام و ده‌یوت "گیانه، وه‌ره پێشه‌وه وه‌كو زۆپه كه‌مێك گه‌رممان كه‌ره‌وه."
دوای هه‌فته‌یه‌ك تارای هاوسه‌ریشم هات و له چنگیان هه‌وارمان هه‌ڵدا. خانوویه‌كمان لە سه‌رووی ماڵی كاك به‌كر حاجی سه‌فه‌ر ده‌ستكه‌وت.
كاك به‌كری حاجی سه‌فه‌ر لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ندی یه‌ك بوو. ئای پیاوێكی چه‌ند سه‌نگین و نه‌جیب و دڵسۆز بوو! رۆژێك تارا سۆنده‌ی ئاوی ماڵی كاك به‌كر لێده‌كاته‌وه، سه‌تڵێك ئاو پڕ ده‌كات، له‌و ئانه‌دا پێشمه‌رگه‌یه‌كی لای كاك به‌كر ده‌یبینێت و ده‌ڵێت "نازانیت ئه‌م سۆنده ئاوه هی ماڵی كاك به‌كره؟ ئێوه پێشمه‌رگه‌ی كێن؟" تاراش پێی ده‌ڵێت "ئێمه پێشمه‌رگه‌ی كه‌س نیین. ئه‌گه‌ر زۆریشت پێ ناخۆشه، سۆنده‌كه‌تان له‌به‌ره‌دەم ماڵی ئێمه‌دا لابه‌ن و بیبه‌نه شوێنێكی تر."
دوایی كاك به‌كر به‌و مه‌سه‌له‌یه‌ی زانیبوو، له ماڵی مه‌لا به‌ختیار بەیه‌كه‌وه بووین، وتی "تارا قسه‌كانت له جێی خۆی بووه. له‌مه‌ودوا نه‌ك سه‌تڵی ئاو، سۆنده‌كه‌ش به‌رن بۆ خۆتان. دیاره پێشمه‌رگه‌كه ئێوه‌ی نه‌ناسیوه."
به‌مەدا زانیم ئه‌م زاته چه‌ند سه‌خی ته‌بیعه‌ت و ره‌وشتبه‌رزه، چونكه زۆر جار له شته بچووكه‌كانه‌وه ده‌توانین خوێندنه‌وه بۆ شته گه‌وره‌كان بكه‌ین. ئیتر هه‌ر واش ده‌رچوو. به درێژایی زه‌مه‌ن تێگه‌یشتم كه هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كه‌م بۆ ئه‌و پیاوه له جێی خۆی بوو.
به‌هۆی شه‌ڕی عیراق- ئێرانەوە ئه‌و كات ژیان له ناوچه‌ی شارباژێڕ سەخت بوو، به‌تایبه‌تی له سنووری مه‌ڵبه‌ندی یه‌ك، به‌رده‌وام تۆپباران و قه‌سفی ته‌یاره و هێرشی هه‌ردوولا به‌رانبه‌ر یه‌ك هه‌بوو. ئه‌مه ژیانی له‌و سنووره تاڵ كردبوو. هه‌ر به‌م هۆیەشه‌وه چالاكیی عه‌سكه‌ریی پێشمه‌رگه تاڕاده‌یه‌ك راگیرابوو.
له‌و كاته‌دا ده‌نگوباسی گفتوگۆی نێوان رژێم و یه‌كێتی له ئارادا بوو كه له رێگەی دكتۆر عه‌بدولڕه‌حمان قاسملۆوه رێكخرابوو و كاك فه‌ره‌یدون عه‌بدولقادریش رۆیشتبوو بۆ به‌غدا. هه‌ڤاڵانی لای من به گله‌یی و ره‌خنەوە بوون له شێوه و جۆر و ناوه‌ڕۆكی گفتوگۆكه له لایه‌ك و له لایه‌كی تره‌وه هه‌ڵوێستی توندیان له سه‌ر كوشتنی وریا ره‌ش هه‌بوو، مام جه‌لال بۆ ئاگاداركردنه‌وه و به‌رچاوڕوونی هه‌ڤاڵان سه‌باره‌ت به گفتوگۆكه و چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌كی تر مولازم عومه‌ر عه‌بدوڵڵا‌ی ناردبوو.
چه‌ند رۆژێك مولازم عومه‌ر له ماڵی مه‌لا به‌ختیار مایه‌وه و دوایی گه‌ڕایه‌وه مه‌رگه. دیار بوو مام جه‌لال به بێته‌ل داوای كرد ئه‌و هه‌ڤاڵانه سه‌ردانی سه‌ركردایه‌تی بكه‌ن. ئیتر كه‌وتینه خۆ و كاك به‌ختیار كڵاشینكۆفێكی قۆناخدار و شه‌ش مه‌خزه‌ن و قه‌مسه‌ڵه‌یه‌كی شینی نیوکۆتی دامێ. كاك دلێریش كراسێكی شینی كاڵی تازەی دامێ کە له شاره‌وه بۆی هاتبوو، ده‌یوت "به‌م باڵا و قه‌ڵافه‌ت و قه‌مسه‌ڵه شینه‌وه له‌ناو هه‌موو پێشمه‌رگه‌كاندا دیاریت."
له‌گه‌ڵ مه‌لا به‌ختیار و كاك دلێری سه‌ید مه‌جید و عه‌لی شامار له چنگیانه‌وه به‌ڕێكه‌وتین. له رێگەشدا له بزه‌ینان شێخ عه‌لی له‌گه‌ڵمان هات كه پیاوێكی سپی و هه‌ناری و لێوبه‌خه‌نده و رێزدار و به جموجووڵ بوو. وشه‌ی "لگفا[لوتفەن]"ی زۆر به‌كاردەهێنا. هه‌رچۆنێك بێت گه‌یشتینه مه‌رگه و بۆ لای مولازم عومه‌ر چووین. دوای رۆژێك مانه‌وه، ئه‌ویش هاوسه‌فه‌رمان بوو. له‌وێوه سه‌فه‌ره‌كه‌مان خۆشییه‌كی زۆری تێكه‌وت؛ مولازم عومه‌ر به نوكته و قسه‌ی خۆش جه‌وله‌كه‌ی پڕكرد له خۆشی.
ئێواره‌كه‌ی بۆ په‌ڕینه‌وه‌ی له ده‌ریاچه‌ی دووكان به چه‌ند به‌له‌مێك كه‌وتینه‌ڕێ. له‌به‌ر تاریكیی شه‌و و ته‌مومژێكی زۆر وەکو ئەوەی کەوتبینە ناو پەڵە هەورێکی قووڵ و بەرفراوان، بە ئەستەم بەرچاوی خۆمان دەبینی و له یه‌ك دابڕاین. به هه‌زار حاڵ یه‌كترمان دۆزییه‌وه و بەسه‌ر دێهاته‌كانی هه‌نجیره و ته‌نگه‌زه و بێمووشەدا دابه‌ش بووین.
به‌یانییه‌كه‌ی جارێکی تر یه‌كترمان گرتەوە و ئێواره‌ی دواتر په‌ڕیینه‌وه بۆ ئه‌وبه‌ر. ئه‌و شه‌وه له بناری شاخی كۆسره‌ت له دێی تۆربە ماینه‌وه بۆ ئێواره‌كه‌ی به تراكتۆر و عه‌ره‌بانه به دۆڵی هیران و نازه‌نیندا رۆیشتین بۆ گوندی كونه‌فلووسه. ئه‌و شه‌وه له‌وێ ماینه‌وه. به‌یانییه‌كه‌ی زوو به‌سه‌ر شاخی هه‌ورێدا سه‌ركه‌وتین. زۆر سه‌خت و ناڕه‌حه‌ت و بێئاو بوو. پێش نیوەڕۆكه‌ی گه‌یشتینه دێی چیوه‌ی سه‌روو. له‌وێ چه‌ند سه‌عاتێك حه‌ساینه‌وه. بۆ عه‌سره‌كه‌ی به تراكتۆر و عه‌ره‌بانه به‌ره‌و خواره‌وه بۆ زیخان رۆیشتین.
كاك نه‌وشیروان له‌سه‌ر رێی زیخان چاوه‌ڕوانی هه‌ڤاڵانی ده‌كرد. ئێستاش بیرمه كڵاوێكی قه‌فقازیی له‌سه‌ر بوو. به گه‌رمی پێشوازی و به‌خێرهاتنی هه‌ڤاڵانی كرد. دوایی به یه‌كه‌وه بۆ لای مام جه‌لال چووین كه له ته‌كیه‌كه‌ی زیخان چاوه‌ڕێی ئێمه‌ی ده‌كرد. ته‌كیه‌كه به بلۆك و چیمه‌نتۆ دروستكرابوو كه دوو یان سێ ژوور به ته‌نیشت یه‌كه‌وه بوون به‌بێ دیواری حه‌وشه.
مام جه‌لال زۆر به گه‌رمی و "باڵاحچان والقبل" پێشوازیی لێكردین. به‌كه‌یف بوو. جامانه‌یه‌كی كۆییانه‌ی بەستبوو. یه‌كه‌مجار بوو مام جه‌لال و كاك نه‌وشیروان ببینم. مه‌لا به‌ختیار له‌و دانیشتنه‌دا منی به مام جه‌لال و كاك نه‌وشیروان ناساند. كاك نه‌وشیروان زۆر پێی خۆش بوو. ئه‌ویش به چه‌ند وشه‌یه‌كی رێز و پێزانین منی به مه‌جلیسه‌كه ناساند دوایی وتی "عیماد، پێم باشه بتبینم. منیش كۆڵێك پێم خۆش بوو."
مام جه‌لال زۆر به بێزارییه‌وه باسی شه‌ڕی بێتواته‌ی ده‌كرد. زووخاو له دڵ و ده‌روونی ده‌تكا. باسی راووڕووتی هه‌ندێک لێپرسراوی عه‌سكه‌ری و پێشمه‌رگه‌ی ده‌كرد. یه‌كه‌مجار بوو گوێم له وشه‌ی "ئاڕ ئاڕ" بێت. ده‌یوت "له ژیانی پێشمه‌رگایه‌تیمدا شتی له‌م جۆره‌م نه‌بینیوه و نه‌بیستووه. ئه‌مه تۆوی فاشییه‌ته. ئه‌گه‌ر زوو فریای نه‌كه‌وین، سه‌ری خۆمان و شۆڕشه‌كه‌شمان ده‌خوات!"
زۆر به كورتییش باسی گفتوگۆكه‌ی كرد و وتی "پێم باشه مولازم عومه‌ر و مه‌لا به‌ختیار لامان بمێننه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر قسه بكه‌ین و به‌یانییش بڕیاره كۆپته‌ر بێت و بڕۆین بۆ به‌غدا."
ئه‌وان مانه‌وه، كاك عه‌لی شامار و من بۆ دێی بالیسان چووین. بۆ رۆژی دوایی كۆپته‌ر له ئاسمانی بالیسان فڕه‌فڕی دەهات، له نزیك ته‌كیه‌كه نیشته‌وه. حاجی مه‌مۆ و كاك عه‌لی شامار، به‌نده و ژماره‌یه‌ك له كادیر و پێشمه‌رگه له‌و ده‌وروبه‌ره بووین. مام جه‌لال و كاك عومه‌ر و مه‌لا به‌ختیار و كاك قادری حاجی عه‌لی و كاك رێكه‌وت عوسمان خه‌ریكی چوونه ناو كۆپته‌ره‌كه بوون. مه‌لا به‌ختیار هات بۆ لای حاجی مه‌مۆ و من. یه‌كسه‌ر حاجی پێی وت "تۆش ده‌چیت؟" مه‌لا به‌ختیار سه‌ری هێنایه پێشه‌وه و وتی "مه‌سه‌له‌كه حه‌ساسه و ده‌بێت ئێمه‌ش ئاگامان لێ بێت." ئیتر هه‌موویان سه‌ركه‌وتن و له‌دواییدا مه‌لا به‌ختیار ئیشاره‌تی بۆ كاك دلێر كرد كه ئه‌ویش سه‌ركه‌وێت دوای ره‌زامه‌ندی مام جه‌لال. كۆپته‌ر فڕی بۆ كەركوك، ئینجا بۆ به‌غدا.
بۆ عه‌سره‌كه‌ی من بۆ لای كاك نه‌وشیروان رۆیشتم له هه‌مان شوێن. به لوتف و ئیحترام بوو له‌گه‌ڵم. پرسیاری بارودۆخی به‌غدا و خانه‌قین و رێكخستنی كرد. هه‌ر له پرسیاره‌كانیەوە بۆم ده‌ركه‌وت ئه‌م پیاوه چه‌ند سه‌نگین و ورد و شاره‌زایه. دوای مام جه‌لال كه‌س نه‌بوو شان له شانی بدات. ھەر لە درێژەی دانیشتنەکەماندا کاک نەوشیروان وتی "عیماد، بۆ ئێوه‌ی خانه‌قینی ئه‌وه‌نده‌ی لێپرسراوتان له‌ناو شۆڕش هه‌یه، ئه‌وه‌نده پێشمه‌رگه‌تان نییه؟" له وەڵامدا وتم "لەبه‌ر ئه‌وه‌ی چالاكیی پێشمه‌رگایه‌تی تائێستا نه‌گه‌یشتووەته سنووری خانه‌قین تا خه‌ڵكه‌كه زیاتر په‌یوه‌ندی به شۆڕشه‌وه بكات. سه‌باره‌ت به زۆریی لێپرسراوه‌كانیش هۆیه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ژماره‌یه‌ك له كادره پێشكه‌وتووەكانی خانه‌قین رۆڵیان له دروستكردنی كۆمه‌ڵه و یه‌كێتی و هه‌ڵگیرساندنه‌وه‌ی شۆڕشی نوێدا هه‌بووه." دوایی وتی "تۆ ده‌ته‌وێ چی بكه‌ی؟"، منیش وتم "ئه‌مرتان به چییه و چی به باش ده‌زانن، من رەهنی ئیشاره‌تی ئێوه‌م." لەو کاتەدا یه‌كسه‌ر بیرم له دروستكردنی كۆمیته‌ی رێكخستنی خانه‌قین كرده‌وە و وتم "پێت چۆنه كۆمیته‌یه‌كی رێكخستن بۆ خانه‌قین دروستبكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و بۆشاییه پڕبكه‌ینه‌وه؟" فكره‌كه‌ی زۆر پێ باش بوو و وتی "منیش هاوكار و پشتیوان ده‌بم."
دوایی لەگه‌ڵ كاك ئازاد هه‌ورامی بڕیاری كردنه‌وه‌ی كۆمیته‌ی رێكخستنی خانه‌قینیان دا. كاك نه‌وشیروان كاك مه‌لا ئیبراهیم و كاك جه‌بار یاوه‌ر و مامۆستا كاوه‌ی بۆ ئه‌ندامی كۆمیته‌كه ده‌ستنیشان كرد.
به ماوه‌یه‌كی كه‌م بێ ئه‌و سێ هه‌ڤاڵه‌ی كه ده‌ستنیشان كرابوون، له‌گه‌ڵ مامۆستا سۆران و مامۆستا نه‌جم و كاك كامه‌ران و مامۆستا دڵشاد كۆمیته‌كه‌مان دامه‌زراند. سه‌ره‌تا باره‌گای كۆمیته‌كه له دێی حه‌سه‌ن مه‌حه بوو له گه‌رمیان. دوایی گواستمانه‌وه بۆ دێی ژاڵه‌ی سه‌فه‌ر.
له‌و ماوه‌یەدا خه‌ریكی به‌هێزكردنی رێكخستن و په‌یوه‌ندیكردن به جه‌ماوه‌ر و كردنه‌وه‌ی خولی رۆشنبیری بووین. بۆ مێژوو، كاك عه‌لی شامار ده‌ورێكی باڵای له‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا هه‌بوو. هێزێكی پێشمه‌رگه‌ی له خانه‌قین دروستكرد و دوایی له‌گه‌ڵ هێزێكی تر له گه‌رمیان تیپی 51ی گه‌رمیان دروستكرا، كاك مه‌حمود سه‌نگاوی بوو به سه‌رتیپ و كاك عه‌لی شاماریش بوو به جێگری.
له‌و سه‌رده‌مه‌دا ململانێ له‌ناو كۆمه‌ڵه‌دا رۆژ به رۆژ قووڵتر و تووندتر ده‌بوو. سه‌ره‌نجام من كه‌وتمه به‌ره‌ی موعاره‌زه‌ی ناو شۆڕش و ته‌نانه‌ت یه‌كێك له توندڕه‌وه‌كانی بووم!
ئێستا ده‌زانم چه‌ند به‌دوای خه‌ونی لاساییكردنه‌وه‌ی ئه‌زموونی چین و كوبا و وشه‌ی بریقه‌داری ناو كتێبه ماركسییه‌كانه‌وه بووم. به كه‌م ئه‌زموونی و به خه‌یاڵپڵاوی ده‌مویست كه‌وڵی مامزی "چین و ماچین" بكه‌مه به‌ر ئاسكی گه‌رمیان!
له‌و سه‌رده‌مه‌شدا هه‌ر باس باسی عیراقچێتی بوو کە وەکو تۆمەت دەدرایە پاڵ ئەم و ئەو لەسەر شێوەی "قاچاخچێتی و ساختەچێتی." له‌و باره‌یه‌وه دۆخه‌كه زیاتر له‌و به‌سه‌رهاته ده‌چوو كه كاك جه‌بار فه‌رمان، فیله‌ته‌نه‌كه‌ی یه‌كێتی و پیاوی به‌وه‌فا و سه‌خی ته‌بیعه‌ت، ده‌یگێڕایه‌وه كه بێوه‌ژنێك له دێكه‌یان هه‌بووه زۆر شه‌ڕفرۆش و ده‌مهه‌راش و نه‌گونجاو بووه، هه‌موو جارێك كه عه‌باسی كوڕی ده‌گه‌ڕێته‌وه ماڵ، لێی ده‌پرسێت "عه‌باس رۆڵە، ده‌نگوباس چه‌س؟" عه‌باسیش ده‌ڵێت: "دایكه، باس باسی دایك عه‌باسه".
به‌ڵام داخه‌كه‌م به ده‌سه‌ڵات و موعاره‌زه‌ی ناو شۆڕش، زه‌ره‌ری گه‌وره و قورس به‌ر یه‌كێتی و شۆڕشه‌كه‌مان كه‌وت. له كۆتاییدا هیوادارم ئه‌و رووداوانه به خۆش و ناخۆشیانه‌وه، به باش و خراپیانه‌وه، بۆ ئه‌مڕۆمان ببنه په‌ند، نه‌ك بمانكه‌نه په‌ند!
له‌و جه‌وله‌یه‌دا زۆر هیلاك و ماندوو بووم، فێری ئه‌و رۆیشتنه زۆره و په‌ڕینه‌وه له جاده و سه‌ركه‌وتن به هه‌وراز و دابه‌زین نه‌بووم. هه‌رچۆنێك بێت رێگه‌مان بڕی. له‌سه‌ر شاخی پیره‌مه‌گروون پیڵاوه‌كه‌م كه‌ڵكی نه‌ما، بەڵام باش بوو لە دێی قزله‌ر كاك هادی غوڵام پێڵاوێكی ئه‌دیداسی بۆ په‌یدا كردم.
له دێی باراو به دیداری مه‌لا به‌ختیار شادبوومه‌وه. دوای نزیكه‌ی حه‌وت ساڵ چاومان به یه‌كدی كه‌وته‌وه و به گه‌رمی باوه‌شی بۆ كردمه‌وه، وه‌ك ئه‌وەی به‌دوای بۆنی شه‌هیدان جوامێر و سه‌لام و سه‌لماندا بگه‌ڕێ. دوایی منی له‌گه‌ڵ خۆی سه‌رخست و به سه‌یاره رۆشتین بۆ ماڵیان له دێی چنگیان. له‌وێ یه‌كه‌مجار بوو چاوم به كاك سالار عه‌زیز و كاك دلێر سه‌ید مه‌جید بكه‌وێت. چاویشم به رووناك شێخ جه‌ناب كه‌وته‌وه كه له په‌یمانگەی ته‌كنۆلۆژیای به‌غدا بەیه‌كه‌وه بووین.
به‌نده تازه‌نه‌فه‌س بووم، زۆر له‌و دنیا تازه‌یه‌ی پێشمه‌رگایه‌تی شاره‌زا نه‌بووم. كاك سالار جاروبار توانجی لێده‌دام و ده‌یوت "گیانه، وه‌ره پێشه‌وه وه‌كو زۆپه كه‌مێك گه‌رممان كه‌ره‌وه."
دوای هه‌فته‌یه‌ك تارای هاوسه‌ریشم هات و له چنگیان هه‌وارمان هه‌ڵدا. خانوویه‌كمان لە سه‌رووی ماڵی كاك به‌كر حاجی سه‌فه‌ر ده‌ستكه‌وت.
كاك به‌كری حاجی سه‌فه‌ر لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ندی یه‌ك بوو. ئای پیاوێكی چه‌ند سه‌نگین و نه‌جیب و دڵسۆز بوو! رۆژێك تارا سۆنده‌ی ئاوی ماڵی كاك به‌كر لێده‌كاته‌وه، سه‌تڵێك ئاو پڕ ده‌كات، له‌و ئانه‌دا پێشمه‌رگه‌یه‌كی لای كاك به‌كر ده‌یبینێت و ده‌ڵێت "نازانیت ئه‌م سۆنده ئاوه هی ماڵی كاك به‌كره؟ ئێوه پێشمه‌رگه‌ی كێن؟" تاراش پێی ده‌ڵێت "ئێمه پێشمه‌رگه‌ی كه‌س نیین. ئه‌گه‌ر زۆریشت پێ ناخۆشه، سۆنده‌كه‌تان له‌به‌ره‌دەم ماڵی ئێمه‌دا لابه‌ن و بیبه‌نه شوێنێكی تر."
دوایی كاك به‌كر به‌و مه‌سه‌له‌یه‌ی زانیبوو، له ماڵی مه‌لا به‌ختیار بەیه‌كه‌وه بووین، وتی "تارا قسه‌كانت له جێی خۆی بووه. له‌مه‌ودوا نه‌ك سه‌تڵی ئاو، سۆنده‌كه‌ش به‌رن بۆ خۆتان. دیاره پێشمه‌رگه‌كه ئێوه‌ی نه‌ناسیوه."
به‌مەدا زانیم ئه‌م زاته چه‌ند سه‌خی ته‌بیعه‌ت و ره‌وشتبه‌رزه، چونكه زۆر جار له شته بچووكه‌كانه‌وه ده‌توانین خوێندنه‌وه بۆ شته گه‌وره‌كان بكه‌ین. ئیتر هه‌ر واش ده‌رچوو. به درێژایی زه‌مه‌ن تێگه‌یشتم كه هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كه‌م بۆ ئه‌و پیاوه له جێی خۆی بوو.
به‌هۆی شه‌ڕی عیراق- ئێرانەوە ئه‌و كات ژیان له ناوچه‌ی شارباژێڕ سەخت بوو، به‌تایبه‌تی له سنووری مه‌ڵبه‌ندی یه‌ك، به‌رده‌وام تۆپباران و قه‌سفی ته‌یاره و هێرشی هه‌ردوولا به‌رانبه‌ر یه‌ك هه‌بوو. ئه‌مه ژیانی له‌و سنووره تاڵ كردبوو. هه‌ر به‌م هۆیەشه‌وه چالاكیی عه‌سكه‌ریی پێشمه‌رگه تاڕاده‌یه‌ك راگیرابوو.
له‌و كاته‌دا ده‌نگوباسی گفتوگۆی نێوان رژێم و یه‌كێتی له ئارادا بوو كه له رێگەی دكتۆر عه‌بدولڕه‌حمان قاسملۆوه رێكخرابوو و كاك فه‌ره‌یدون عه‌بدولقادریش رۆیشتبوو بۆ به‌غدا. هه‌ڤاڵانی لای من به گله‌یی و ره‌خنەوە بوون له شێوه و جۆر و ناوه‌ڕۆكی گفتوگۆكه له لایه‌ك و له لایه‌كی تره‌وه هه‌ڵوێستی توندیان له سه‌ر كوشتنی وریا ره‌ش هه‌بوو، مام جه‌لال بۆ ئاگاداركردنه‌وه و به‌رچاوڕوونی هه‌ڤاڵان سه‌باره‌ت به گفتوگۆكه و چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌كی تر مولازم عومه‌ر عه‌بدوڵڵا‌ی ناردبوو.
چه‌ند رۆژێك مولازم عومه‌ر له ماڵی مه‌لا به‌ختیار مایه‌وه و دوایی گه‌ڕایه‌وه مه‌رگه. دیار بوو مام جه‌لال به بێته‌ل داوای كرد ئه‌و هه‌ڤاڵانه سه‌ردانی سه‌ركردایه‌تی بكه‌ن. ئیتر كه‌وتینه خۆ و كاك به‌ختیار كڵاشینكۆفێكی قۆناخدار و شه‌ش مه‌خزه‌ن و قه‌مسه‌ڵه‌یه‌كی شینی نیوکۆتی دامێ. كاك دلێریش كراسێكی شینی كاڵی تازەی دامێ کە له شاره‌وه بۆی هاتبوو، ده‌یوت "به‌م باڵا و قه‌ڵافه‌ت و قه‌مسه‌ڵه شینه‌وه له‌ناو هه‌موو پێشمه‌رگه‌كاندا دیاریت."
له‌گه‌ڵ مه‌لا به‌ختیار و كاك دلێری سه‌ید مه‌جید و عه‌لی شامار له چنگیانه‌وه به‌ڕێكه‌وتین. له رێگەشدا له بزه‌ینان شێخ عه‌لی له‌گه‌ڵمان هات كه پیاوێكی سپی و هه‌ناری و لێوبه‌خه‌نده و رێزدار و به جموجووڵ بوو. وشه‌ی "لگفا[لوتفەن]"ی زۆر به‌كاردەهێنا. هه‌رچۆنێك بێت گه‌یشتینه مه‌رگه و بۆ لای مولازم عومه‌ر چووین. دوای رۆژێك مانه‌وه، ئه‌ویش هاوسه‌فه‌رمان بوو. له‌وێوه سه‌فه‌ره‌كه‌مان خۆشییه‌كی زۆری تێكه‌وت؛ مولازم عومه‌ر به نوكته و قسه‌ی خۆش جه‌وله‌كه‌ی پڕكرد له خۆشی.
ئێواره‌كه‌ی بۆ په‌ڕینه‌وه‌ی له ده‌ریاچه‌ی دووكان به چه‌ند به‌له‌مێك كه‌وتینه‌ڕێ. له‌به‌ر تاریكیی شه‌و و ته‌مومژێكی زۆر وەکو ئەوەی کەوتبینە ناو پەڵە هەورێکی قووڵ و بەرفراوان، بە ئەستەم بەرچاوی خۆمان دەبینی و له یه‌ك دابڕاین. به هه‌زار حاڵ یه‌كترمان دۆزییه‌وه و بەسه‌ر دێهاته‌كانی هه‌نجیره و ته‌نگه‌زه و بێمووشەدا دابه‌ش بووین.
به‌یانییه‌كه‌ی جارێکی تر یه‌كترمان گرتەوە و ئێواره‌ی دواتر په‌ڕیینه‌وه بۆ ئه‌وبه‌ر. ئه‌و شه‌وه له بناری شاخی كۆسره‌ت له دێی تۆربە ماینه‌وه بۆ ئێواره‌كه‌ی به تراكتۆر و عه‌ره‌بانه به دۆڵی هیران و نازه‌نیندا رۆیشتین بۆ گوندی كونه‌فلووسه. ئه‌و شه‌وه له‌وێ ماینه‌وه. به‌یانییه‌كه‌ی زوو به‌سه‌ر شاخی هه‌ورێدا سه‌ركه‌وتین. زۆر سه‌خت و ناڕه‌حه‌ت و بێئاو بوو. پێش نیوەڕۆكه‌ی گه‌یشتینه دێی چیوه‌ی سه‌روو. له‌وێ چه‌ند سه‌عاتێك حه‌ساینه‌وه. بۆ عه‌سره‌كه‌ی به تراكتۆر و عه‌ره‌بانه به‌ره‌و خواره‌وه بۆ زیخان رۆیشتین.
كاك نه‌وشیروان له‌سه‌ر رێی زیخان چاوه‌ڕوانی هه‌ڤاڵانی ده‌كرد. ئێستاش بیرمه كڵاوێكی قه‌فقازیی له‌سه‌ر بوو. به گه‌رمی پێشوازی و به‌خێرهاتنی هه‌ڤاڵانی كرد. دوایی به یه‌كه‌وه بۆ لای مام جه‌لال چووین كه له ته‌كیه‌كه‌ی زیخان چاوه‌ڕێی ئێمه‌ی ده‌كرد. ته‌كیه‌كه به بلۆك و چیمه‌نتۆ دروستكرابوو كه دوو یان سێ ژوور به ته‌نیشت یه‌كه‌وه بوون به‌بێ دیواری حه‌وشه.
مام جه‌لال زۆر به گه‌رمی و "باڵاحچان والقبل" پێشوازیی لێكردین. به‌كه‌یف بوو. جامانه‌یه‌كی كۆییانه‌ی بەستبوو. یه‌كه‌مجار بوو مام جه‌لال و كاك نه‌وشیروان ببینم. مه‌لا به‌ختیار له‌و دانیشتنه‌دا منی به مام جه‌لال و كاك نه‌وشیروان ناساند. كاك نه‌وشیروان زۆر پێی خۆش بوو. ئه‌ویش به چه‌ند وشه‌یه‌كی رێز و پێزانین منی به مه‌جلیسه‌كه ناساند دوایی وتی "عیماد، پێم باشه بتبینم. منیش كۆڵێك پێم خۆش بوو."
مام جه‌لال زۆر به بێزارییه‌وه باسی شه‌ڕی بێتواته‌ی ده‌كرد. زووخاو له دڵ و ده‌روونی ده‌تكا. باسی راووڕووتی هه‌ندێک لێپرسراوی عه‌سكه‌ری و پێشمه‌رگه‌ی ده‌كرد. یه‌كه‌مجار بوو گوێم له وشه‌ی "ئاڕ ئاڕ" بێت. ده‌یوت "له ژیانی پێشمه‌رگایه‌تیمدا شتی له‌م جۆره‌م نه‌بینیوه و نه‌بیستووه. ئه‌مه تۆوی فاشییه‌ته. ئه‌گه‌ر زوو فریای نه‌كه‌وین، سه‌ری خۆمان و شۆڕشه‌كه‌شمان ده‌خوات!"
زۆر به كورتییش باسی گفتوگۆكه‌ی كرد و وتی "پێم باشه مولازم عومه‌ر و مه‌لا به‌ختیار لامان بمێننه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر قسه بكه‌ین و به‌یانییش بڕیاره كۆپته‌ر بێت و بڕۆین بۆ به‌غدا."
ئه‌وان مانه‌وه، كاك عه‌لی شامار و من بۆ دێی بالیسان چووین. بۆ رۆژی دوایی كۆپته‌ر له ئاسمانی بالیسان فڕه‌فڕی دەهات، له نزیك ته‌كیه‌كه نیشته‌وه. حاجی مه‌مۆ و كاك عه‌لی شامار، به‌نده و ژماره‌یه‌ك له كادیر و پێشمه‌رگه له‌و ده‌وروبه‌ره بووین. مام جه‌لال و كاك عومه‌ر و مه‌لا به‌ختیار و كاك قادری حاجی عه‌لی و كاك رێكه‌وت عوسمان خه‌ریكی چوونه ناو كۆپته‌ره‌كه بوون. مه‌لا به‌ختیار هات بۆ لای حاجی مه‌مۆ و من. یه‌كسه‌ر حاجی پێی وت "تۆش ده‌چیت؟" مه‌لا به‌ختیار سه‌ری هێنایه پێشه‌وه و وتی "مه‌سه‌له‌كه حه‌ساسه و ده‌بێت ئێمه‌ش ئاگامان لێ بێت." ئیتر هه‌موویان سه‌ركه‌وتن و له‌دواییدا مه‌لا به‌ختیار ئیشاره‌تی بۆ كاك دلێر كرد كه ئه‌ویش سه‌ركه‌وێت دوای ره‌زامه‌ندی مام جه‌لال. كۆپته‌ر فڕی بۆ كەركوك، ئینجا بۆ به‌غدا.
بۆ عه‌سره‌كه‌ی من بۆ لای كاك نه‌وشیروان رۆیشتم له هه‌مان شوێن. به لوتف و ئیحترام بوو له‌گه‌ڵم. پرسیاری بارودۆخی به‌غدا و خانه‌قین و رێكخستنی كرد. هه‌ر له پرسیاره‌كانیەوە بۆم ده‌ركه‌وت ئه‌م پیاوه چه‌ند سه‌نگین و ورد و شاره‌زایه. دوای مام جه‌لال كه‌س نه‌بوو شان له شانی بدات. ھەر لە درێژەی دانیشتنەکەماندا کاک نەوشیروان وتی "عیماد، بۆ ئێوه‌ی خانه‌قینی ئه‌وه‌نده‌ی لێپرسراوتان له‌ناو شۆڕش هه‌یه، ئه‌وه‌نده پێشمه‌رگه‌تان نییه؟" له وەڵامدا وتم "لەبه‌ر ئه‌وه‌ی چالاكیی پێشمه‌رگایه‌تی تائێستا نه‌گه‌یشتووەته سنووری خانه‌قین تا خه‌ڵكه‌كه زیاتر په‌یوه‌ندی به شۆڕشه‌وه بكات. سه‌باره‌ت به زۆریی لێپرسراوه‌كانیش هۆیه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ژماره‌یه‌ك له كادره پێشكه‌وتووەكانی خانه‌قین رۆڵیان له دروستكردنی كۆمه‌ڵه و یه‌كێتی و هه‌ڵگیرساندنه‌وه‌ی شۆڕشی نوێدا هه‌بووه." دوایی وتی "تۆ ده‌ته‌وێ چی بكه‌ی؟"، منیش وتم "ئه‌مرتان به چییه و چی به باش ده‌زانن، من رەهنی ئیشاره‌تی ئێوه‌م." لەو کاتەدا یه‌كسه‌ر بیرم له دروستكردنی كۆمیته‌ی رێكخستنی خانه‌قین كرده‌وە و وتم "پێت چۆنه كۆمیته‌یه‌كی رێكخستن بۆ خانه‌قین دروستبكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و بۆشاییه پڕبكه‌ینه‌وه؟" فكره‌كه‌ی زۆر پێ باش بوو و وتی "منیش هاوكار و پشتیوان ده‌بم."
دوایی لەگه‌ڵ كاك ئازاد هه‌ورامی بڕیاری كردنه‌وه‌ی كۆمیته‌ی رێكخستنی خانه‌قینیان دا. كاك نه‌وشیروان كاك مه‌لا ئیبراهیم و كاك جه‌بار یاوه‌ر و مامۆستا كاوه‌ی بۆ ئه‌ندامی كۆمیته‌كه ده‌ستنیشان كرد.
به ماوه‌یه‌كی كه‌م بێ ئه‌و سێ هه‌ڤاڵه‌ی كه ده‌ستنیشان كرابوون، له‌گه‌ڵ مامۆستا سۆران و مامۆستا نه‌جم و كاك كامه‌ران و مامۆستا دڵشاد كۆمیته‌كه‌مان دامه‌زراند. سه‌ره‌تا باره‌گای كۆمیته‌كه له دێی حه‌سه‌ن مه‌حه بوو له گه‌رمیان. دوایی گواستمانه‌وه بۆ دێی ژاڵه‌ی سه‌فه‌ر.
له‌و ماوه‌یەدا خه‌ریكی به‌هێزكردنی رێكخستن و په‌یوه‌ندیكردن به جه‌ماوه‌ر و كردنه‌وه‌ی خولی رۆشنبیری بووین. بۆ مێژوو، كاك عه‌لی شامار ده‌ورێكی باڵای له‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا هه‌بوو. هێزێكی پێشمه‌رگه‌ی له خانه‌قین دروستكرد و دوایی له‌گه‌ڵ هێزێكی تر له گه‌رمیان تیپی 51ی گه‌رمیان دروستكرا، كاك مه‌حمود سه‌نگاوی بوو به سه‌رتیپ و كاك عه‌لی شاماریش بوو به جێگری.
له‌و سه‌رده‌مه‌دا ململانێ له‌ناو كۆمه‌ڵه‌دا رۆژ به رۆژ قووڵتر و تووندتر ده‌بوو. سه‌ره‌نجام من كه‌وتمه به‌ره‌ی موعاره‌زه‌ی ناو شۆڕش و ته‌نانه‌ت یه‌كێك له توندڕه‌وه‌كانی بووم!
ئێستا ده‌زانم چه‌ند به‌دوای خه‌ونی لاساییكردنه‌وه‌ی ئه‌زموونی چین و كوبا و وشه‌ی بریقه‌داری ناو كتێبه ماركسییه‌كانه‌وه بووم. به كه‌م ئه‌زموونی و به خه‌یاڵپڵاوی ده‌مویست كه‌وڵی مامزی "چین و ماچین" بكه‌مه به‌ر ئاسكی گه‌رمیان!
له‌و سه‌رده‌مه‌شدا هه‌ر باس باسی عیراقچێتی بوو کە وەکو تۆمەت دەدرایە پاڵ ئەم و ئەو لەسەر شێوەی "قاچاخچێتی و ساختەچێتی." له‌و باره‌یه‌وه دۆخه‌كه زیاتر له‌و به‌سه‌رهاته ده‌چوو كه كاك جه‌بار فه‌رمان، فیله‌ته‌نه‌كه‌ی یه‌كێتی و پیاوی به‌وه‌فا و سه‌خی ته‌بیعه‌ت، ده‌یگێڕایه‌وه كه بێوه‌ژنێك له دێكه‌یان هه‌بووه زۆر شه‌ڕفرۆش و ده‌مهه‌راش و نه‌گونجاو بووه، هه‌موو جارێك كه عه‌باسی كوڕی ده‌گه‌ڕێته‌وه ماڵ، لێی ده‌پرسێت "عه‌باس رۆڵە، ده‌نگوباس چه‌س؟" عه‌باسیش ده‌ڵێت: "دایكه، باس باسی دایك عه‌باسه".
به‌ڵام داخه‌كه‌م به ده‌سه‌ڵات و موعاره‌زه‌ی ناو شۆڕش، زه‌ره‌ری گه‌وره و قورس به‌ر یه‌كێتی و شۆڕشه‌كه‌مان كه‌وت. له كۆتاییدا هیوادارم ئه‌و رووداوانه به خۆش و ناخۆشیانه‌وه، به باش و خراپیانه‌وه، بۆ ئه‌مڕۆمان ببنه په‌ند، نه‌ك بمانكه‌نه په‌ند!
وتارەکانی تری نووسەر
