راپۆرت
سنووری دیپلۆماسی ئەمەریكی تاكوێیە كە جۆ بایدن دەیەوێت بۆی بڕوات؟
مەودا میدیا - سلێمانی |
مەودا میدیا- هێمن سەعید
لەوانەیە گەورەترین ئاڵەنگاری لەنێوان هەموو ئاڵەنگارییەكان كە رووبەڕووی ئیدارەی نوێی ئەمەریكا، جۆ بایدن دەبێتـەوە بریتی بێت لە نوێكردنەوەی رۆحی دیپلۆماسی فرە لایەنە لە ناوچەكە كە سەركردەكان دەزانن هەر شتێك بكەن بەبێ بایەخدانی زۆر بەوەی تووشی سزا یان كاریگەریی لەسەر پەیوەندییان لەگەڵ ئەمەریكا دەبێتەوە، دەیگرنەبەر. رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نموونەیەكی باشی ئەوە دەبێت.
پێگەی ریسپۆنسبڵ ستەیت كرافتی ئەمەریكی Responsible Statecraft دەڵێت بەدڵنیایی هەندێك لە سەركردە دیكتاتۆرەكان یان پیاوە بەهێزەكان هاوپەیمانی لەگەڵ بایدن دەكەن، بۆ نموونە وەك شازادەی جێنشینی سعودیە محەمەد بن سەلمان و سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلی بنیامین ناتانیاهۆ و شازادەی جێنشینی ئیمارات محەمەد بن زاید بۆ رێكخستنی تابلۆی شەترەنجی جیۆسیاسی بە رێگەیەك كە دەبێتە كۆسپ لە هەوڵەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و ئەوروپا بۆ چوونە ناوەوە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچەكە.
لەنێوان ئۆباما و ترەمپ..چۆن بایدن مامەڵە لەگەڵ سەركردەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات؟
بەپێی راپۆرتێكی ماڵپەڕی عەرەبی پۆست، ئیدارەی نوێی ئەمەریكا سیاسەتێك لەخۆ دەگرێت بەرانبەر واقیعی ناوچەكە بەشێوەیەك كە نەگەیشتووەتە پچڕان لەگەڵ بەرنامەی هەردوو ئیدارەی ئۆباما و ترەمپ. لەهەنگاوی یەكەمدا، سەرۆك ئۆباما باوەڕی بە فرەیی بوو و زیاتر واقیعی بوو. لەڕاستیدا كە سزای سەرۆكی سوریا بەشار ئەسەدی نەدا لە ساڵی 2013 كاتێك چەكی كیمیایی بەكارهێنا، دواتریش رێزی هێڵی سوری نەگرت كە ساڵێك پێشتر بۆی كێشرا بوو- ئاماژەیە بۆ سنووری هێزی ئەمەریكی لە ناوچەكە.
هەروەها ئاماژەی (ئەمەریكا یەكەمە) لەلایەن سەرۆك ترەمپەوە سەرزەنشتكردنێكی روون بوو بۆ ئۆباما، كە زۆر بێزی لێكردەوە كە رێگەی داوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەكتەرەكانی ناوچەكە دەرفەتەكە بقۆزنەوە بۆ خۆیان. هەروەها ترەمپ لە زۆرێك لە تویتەكانیدا ناویبردووە بە شۆڤێنی توند كە ئۆباما بە ئاشكرا لەكاتی ئیدارەكەیدا رەتیكردەوە و لەو بڕوایەدا بوو بەرژەوەندی و ترس سنوور دادەنێت لەبەردەم هەر جوڵەیەكی دیپلۆماسی یان سەربازی ئەمەریكی بە دەرەوە. ترەمپ فرەیی بەفیڕۆداوە نەك لەبەرئەوەی بڕوای بە بیرۆكەی هاوتاكردنی لاوازەكان هەبووە، بەڵكو فرەیی بووە بە پابەندكردنی زۆربەی سەركردە بەهێزەكان هەتا ئەگەر چالاكیش بن. هەروەها ترەمپ بەڵێنیدا بە كەمكردنەوەی سەربازانی ئەمەریكی لە ناوچەكە لەكاتێكدا بەخێرایی هاوكاریی پیاوە بەهێزەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی كرد، بۆ نموونە وەك محەمەد بن سەلمان. هەروەها رێككەوتنەكانی كۆتایی نێوان ئیسرائیل لەلایەك و ئیمارات و بەحرەین و مەغریب لەلایەكی دیكە هەرچەندە ئەندازیاری نەخشەكێشانەكەی ترەمپ نەبوو. هەروەها ناكۆكییەكانی ناوچەكە ناچێتە چوارچێوەی فكرەی فرەی نوێ بە سەرۆكایەتی ئەمەریكا.
بایدن لەبەردەم تۆڕێكی ئاڵۆز لە سوریا
ئاراستەیەكی دیار و فەرمی نییە لەلای لایەنەكانی شەڕكەر لە سوریا بۆ كێشانی وێنەی سوریا پاش ململانێ، لە بەرانبەردا كەناڵ و بوارێكی فراوان هەیە كە هەموویان لایەنی هەرێمی و نێودەوڵەتین كە توركیا و روسیا بەهێزترینیان، لەم كۆتاییەدا گفتوگۆكانی ئاشتی لەپێناو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئەسەد و ئێران بوو، بەڵام چوونە پاڵی توركیا بۆ گفتوگۆی ئەستانە وایكرد سەرۆكی روسیا ڤلادمیر پۆتین دەرگایەكی فرەیی بكاتەوە نەك لەبەر بەهێزی لایەنێكی ناتۆ و درێژكردنەوەی هەژموونی بەرووی مۆسكۆ، بەڵكو لەبەر بەهێزیی ناكۆكییەكانی ئەو دوو لایەنە كە تائێستاش بەردەوامە لەسەر چارەنووسی كۆتایی ئەسەد، هەروەك راگرتنی شەڕ لەنێوان هەردوولا لە شاری ئیدلب لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا.
هەروەها لەوكاتەدا، زۆرێك لە بەریەككەوتنەكان لە گفتوگۆی ئەستانە ئەنجامێكی ناوەندیی ستراتیژیی روسی پەیوەست بە پاڵپشتی دراوسێكانی لە رووی ئاسمانی و وشكانی بەخشی.
گفتوگۆكانی ژنێڤ بە چاودێری نەتەوە یەكگرتووەكان دەربارەی هەژموونی ئەكتەرە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان بە ئەمەریكاشەوە بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ نەیتوانی رێگە لە روسیا بگرێت. لەكاتێكدا گفتوگۆكان پەیوەندیان بە كەمركردنەوی ئاستی ململانێكانەوە بوو لە سوریا.
واشنتۆن و ئەڵقەی ون لە پرۆسەی ئاشتی لیبیا
چاك بێـت یان خراپ، روسیا رۆڵێكی گەورەی لەم بابەتەدا هەیە، وەستانی شەڕ بە چاودێریی نەتەوە یەكگرتووەكان لە 23ی تشرینی یەكەم لەنێوان حكومەتی شەرعی دانپێدانراوی نێودەوڵەتی بە سەرۆكایەتی سەرۆك وەزیران فایز سەراج و ژەنەراڵی خانەنشین خەلیفە حەفتەر، هەموو ناكۆكی و دژایەتییەكانی نێوان ئەو دووانە بە هەموو هێزە هەرێمییەكانەوە كۆتایی پێهێنا.
هەروەها كۆبوونەوەكانی دواتر بۆ مونتەدای گفتوگۆی سیاسی لیبیا كە لە تونس بەسترا لە 7 بۆ 9ی تشرینی دووەمی نەخشە رێگە و ئامرازی كردنەوەی زۆری گفتوگۆی دروستكرد، بەڵام مونتەدای لیبیا نەیتوانی بە فەرمی لێپێچینەوە لە هێزە ئەمنییە دەرەكییەكان بكات لە وڵاتەكەدا هەرچەندە ئەمەریكا بە ریككەوتن لەگەڵ یەكێتیی ئەوروپا و روسیا و نەتەوە یەكگرتووەكان هەوڵیاندا بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.
بەم دواییانە هەندێك دەوڵەت دەستوەردانیان كرد لە لیبیا بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندییەكانیان بەبێ رێككەوتن لەگەڵ ئەمەریكا. حەفتەر بە پاڵپشتی روسیا و ئیمارات هەموو رێككەتنەكانی پێشێلكرد و هەڕەشەی لە ئاشتی ئەو وڵاتە كرد و هەوڵی داگیركردنی تەرابلوسی پایتەختی دەدا، بەڵام لە كۆتاییدا شكستیهێنا. پاشتر میسر هەڕەشەی دەستوەردانی كرد لە بەرژەوەندیی حەفتەر، درۆنەكانی توركیاش زیانی گەورەیان بە هێزەكانی حەفتەر گەیاند پێش وادەی ئاگربەستی تشرینی یەكەم.
لەوانەیە گەورەترین ئاڵەنگاری لەنێوان هەموو ئاڵەنگارییەكان كە رووبەڕووی ئیدارەی نوێی ئەمەریكا، جۆ بایدن دەبێتـەوە بریتی بێت لە نوێكردنەوەی رۆحی دیپلۆماسی فرە لایەنە لە ناوچەكە كە سەركردەكان دەزانن هەر شتێك بكەن بەبێ بایەخدانی زۆر بەوەی تووشی سزا یان كاریگەریی لەسەر پەیوەندییان لەگەڵ ئەمەریكا دەبێتەوە، دەیگرنەبەر. رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نموونەیەكی باشی ئەوە دەبێت.
پێگەی ریسپۆنسبڵ ستەیت كرافتی ئەمەریكی Responsible Statecraft دەڵێت بەدڵنیایی هەندێك لە سەركردە دیكتاتۆرەكان یان پیاوە بەهێزەكان هاوپەیمانی لەگەڵ بایدن دەكەن، بۆ نموونە وەك شازادەی جێنشینی سعودیە محەمەد بن سەلمان و سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلی بنیامین ناتانیاهۆ و شازادەی جێنشینی ئیمارات محەمەد بن زاید بۆ رێكخستنی تابلۆی شەترەنجی جیۆسیاسی بە رێگەیەك كە دەبێتە كۆسپ لە هەوڵەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و ئەوروپا بۆ چوونە ناوەوە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچەكە.
لەنێوان ئۆباما و ترەمپ..چۆن بایدن مامەڵە لەگەڵ سەركردەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات؟
بەپێی راپۆرتێكی ماڵپەڕی عەرەبی پۆست، ئیدارەی نوێی ئەمەریكا سیاسەتێك لەخۆ دەگرێت بەرانبەر واقیعی ناوچەكە بەشێوەیەك كە نەگەیشتووەتە پچڕان لەگەڵ بەرنامەی هەردوو ئیدارەی ئۆباما و ترەمپ. لەهەنگاوی یەكەمدا، سەرۆك ئۆباما باوەڕی بە فرەیی بوو و زیاتر واقیعی بوو. لەڕاستیدا كە سزای سەرۆكی سوریا بەشار ئەسەدی نەدا لە ساڵی 2013 كاتێك چەكی كیمیایی بەكارهێنا، دواتریش رێزی هێڵی سوری نەگرت كە ساڵێك پێشتر بۆی كێشرا بوو- ئاماژەیە بۆ سنووری هێزی ئەمەریكی لە ناوچەكە.
هەروەها ئاماژەی (ئەمەریكا یەكەمە) لەلایەن سەرۆك ترەمپەوە سەرزەنشتكردنێكی روون بوو بۆ ئۆباما، كە زۆر بێزی لێكردەوە كە رێگەی داوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەكتەرەكانی ناوچەكە دەرفەتەكە بقۆزنەوە بۆ خۆیان. هەروەها ترەمپ لە زۆرێك لە تویتەكانیدا ناویبردووە بە شۆڤێنی توند كە ئۆباما بە ئاشكرا لەكاتی ئیدارەكەیدا رەتیكردەوە و لەو بڕوایەدا بوو بەرژەوەندی و ترس سنوور دادەنێت لەبەردەم هەر جوڵەیەكی دیپلۆماسی یان سەربازی ئەمەریكی بە دەرەوە. ترەمپ فرەیی بەفیڕۆداوە نەك لەبەرئەوەی بڕوای بە بیرۆكەی هاوتاكردنی لاوازەكان هەبووە، بەڵكو فرەیی بووە بە پابەندكردنی زۆربەی سەركردە بەهێزەكان هەتا ئەگەر چالاكیش بن. هەروەها ترەمپ بەڵێنیدا بە كەمكردنەوەی سەربازانی ئەمەریكی لە ناوچەكە لەكاتێكدا بەخێرایی هاوكاریی پیاوە بەهێزەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی كرد، بۆ نموونە وەك محەمەد بن سەلمان. هەروەها رێككەوتنەكانی كۆتایی نێوان ئیسرائیل لەلایەك و ئیمارات و بەحرەین و مەغریب لەلایەكی دیكە هەرچەندە ئەندازیاری نەخشەكێشانەكەی ترەمپ نەبوو. هەروەها ناكۆكییەكانی ناوچەكە ناچێتە چوارچێوەی فكرەی فرەی نوێ بە سەرۆكایەتی ئەمەریكا.
بایدن لەبەردەم تۆڕێكی ئاڵۆز لە سوریا
ئاراستەیەكی دیار و فەرمی نییە لەلای لایەنەكانی شەڕكەر لە سوریا بۆ كێشانی وێنەی سوریا پاش ململانێ، لە بەرانبەردا كەناڵ و بوارێكی فراوان هەیە كە هەموویان لایەنی هەرێمی و نێودەوڵەتین كە توركیا و روسیا بەهێزترینیان، لەم كۆتاییەدا گفتوگۆكانی ئاشتی لەپێناو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئەسەد و ئێران بوو، بەڵام چوونە پاڵی توركیا بۆ گفتوگۆی ئەستانە وایكرد سەرۆكی روسیا ڤلادمیر پۆتین دەرگایەكی فرەیی بكاتەوە نەك لەبەر بەهێزی لایەنێكی ناتۆ و درێژكردنەوەی هەژموونی بەرووی مۆسكۆ، بەڵكو لەبەر بەهێزیی ناكۆكییەكانی ئەو دوو لایەنە كە تائێستاش بەردەوامە لەسەر چارەنووسی كۆتایی ئەسەد، هەروەك راگرتنی شەڕ لەنێوان هەردوولا لە شاری ئیدلب لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا.
هەروەها لەوكاتەدا، زۆرێك لە بەریەككەوتنەكان لە گفتوگۆی ئەستانە ئەنجامێكی ناوەندیی ستراتیژیی روسی پەیوەست بە پاڵپشتی دراوسێكانی لە رووی ئاسمانی و وشكانی بەخشی.
گفتوگۆكانی ژنێڤ بە چاودێری نەتەوە یەكگرتووەكان دەربارەی هەژموونی ئەكتەرە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان بە ئەمەریكاشەوە بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ نەیتوانی رێگە لە روسیا بگرێت. لەكاتێكدا گفتوگۆكان پەیوەندیان بە كەمركردنەوی ئاستی ململانێكانەوە بوو لە سوریا.
واشنتۆن و ئەڵقەی ون لە پرۆسەی ئاشتی لیبیا
چاك بێـت یان خراپ، روسیا رۆڵێكی گەورەی لەم بابەتەدا هەیە، وەستانی شەڕ بە چاودێریی نەتەوە یەكگرتووەكان لە 23ی تشرینی یەكەم لەنێوان حكومەتی شەرعی دانپێدانراوی نێودەوڵەتی بە سەرۆكایەتی سەرۆك وەزیران فایز سەراج و ژەنەراڵی خانەنشین خەلیفە حەفتەر، هەموو ناكۆكی و دژایەتییەكانی نێوان ئەو دووانە بە هەموو هێزە هەرێمییەكانەوە كۆتایی پێهێنا.
هەروەها كۆبوونەوەكانی دواتر بۆ مونتەدای گفتوگۆی سیاسی لیبیا كە لە تونس بەسترا لە 7 بۆ 9ی تشرینی دووەمی نەخشە رێگە و ئامرازی كردنەوەی زۆری گفتوگۆی دروستكرد، بەڵام مونتەدای لیبیا نەیتوانی بە فەرمی لێپێچینەوە لە هێزە ئەمنییە دەرەكییەكان بكات لە وڵاتەكەدا هەرچەندە ئەمەریكا بە ریككەوتن لەگەڵ یەكێتیی ئەوروپا و روسیا و نەتەوە یەكگرتووەكان هەوڵیاندا بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.
بەم دواییانە هەندێك دەوڵەت دەستوەردانیان كرد لە لیبیا بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندییەكانیان بەبێ رێككەوتن لەگەڵ ئەمەریكا. حەفتەر بە پاڵپشتی روسیا و ئیمارات هەموو رێككەتنەكانی پێشێلكرد و هەڕەشەی لە ئاشتی ئەو وڵاتە كرد و هەوڵی داگیركردنی تەرابلوسی پایتەختی دەدا، بەڵام لە كۆتاییدا شكستیهێنا. پاشتر میسر هەڕەشەی دەستوەردانی كرد لە بەرژەوەندیی حەفتەر، درۆنەكانی توركیاش زیانی گەورەیان بە هێزەكانی حەفتەر گەیاند پێش وادەی ئاگربەستی تشرینی یەكەم.
بیروڕا
