تالیب حشمەت
فیدرالیەتی عیراق لە سایەی کێشمەکێشی ئیتنیکیدا
فیدرالیزم سیستمێکی حوکمڕانییە کە لەلایەن زۆرێک لە دەوڵەتە پێشکەوتووەکانەوە بەکاردەهێنرێت. بۆ نموونە کەنەدا، سویسرا، ئوسترالیا و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا. یەک لەسەر سێی دانیشتووانانی جیهان بە سیستمێکی فیدرالی بەڕێوەدەبرێن.
فیدرالیزم وەکو سیستمێکی حوکمڕانی دەکەوێتە نێوان سیستمی کۆنفیدرالیزم (کە دەسەڵاتی تەواو لە دەستی حکومەتە هەرێمییەکانە) و سیستمی پێوانەیی (کە کۆی دەسەڵات لە دەستی حکومەتی ناوەندییە).
کێشمەکیشی ئیتنیکیش یەکێکە لە کوشندەترین هۆکارەکانی ناسەقامگیریی سیاسی کە ئاماژە لە بوونی کیشمەکێش دەکات لەنێوان دوو گرووپی ئیتنیکی یان زیاتر. بوونی دوو گروپی ئیتینکی یان زیاتر لە نێوەندی قەوارەیەکی سیاسی دەبێتە هۆی دروستبوونی فرە چەشنی ئیتنیکی، کەواتە دەتوانین بڵێین کێشمەکێشی ئیتنیکی لە دەرئەنجامی فرە چەشنی ئیتنیکیەوە دروست دەبێت.
فیدرالیزم وەکو چارەسەریک بۆ کێشمەکێشی ئیتنیکی
فیدرالیزم لە زۆرێک دەوڵەتانی فرە ئیتینکی بووەتە هۆی چارەسەری کێشمەکێشە ئیتنیکیەکان و لە زۆرێک دەوڵەتی دیکەش شکستی هێناوە. پرسیارە سەرەکییەکە ئەوەیە؛ بۆچی فیدرالیزم توانیویەتی کێشمەکێشەکان لە زۆرێک لە دەوڵەتان چارەسەر بکات لە کاتێکدا هەندێک سیستمی تری حوکمڕانی نەیتوانیوە؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە لەم پەرەگرافە دوو خاڵی سەرەکی دەخەینەڕوو:
یەکەم؛ فیدرالیزم دەتوانیت دژواری و ململانێکانی ناو کۆمەڵگە چارەسەر بکات. بەشێوەیەکی دیکە، فیدرالیزم دەتوانێت چەندین شوناس و ئیتنیکی جیاواز لە یەک قەوارەی سیاسی کۆبکاتەوە، چونکە دەتوانێت دەستەبەری (حوکمی خودی) و مافەکانیان بکات. ئەمە لە کەیسی کۆماری سۆسیالیستی فیدرالی یۆگۆسلاڤیا بەڕوونی دەرکەوت کاتێک هەشت نەتەوەی جیاواز توانیان لە یەک قەوارەی سیاسی پێکەوەبژین و ئەمەش سەرکەوتوو بوو لەنێوان ساڵانی 1945 بۆ 1992. هۆکاری سەرەکی هەڵوەشاندنەوەی کۆماری سۆسیالیستی فیدرالی یۆگۆسلاڤیا، لە دیدگای کۆمەڵێک لە توێژەران، گۆڕانکاری بوو لە سیستمەکە و گۆڕینی سیستمە فیدرالییەکە بە سیستمێکی پێوانەیی بوو، کەواتە هۆکاری سەرەکی پێکەوەژیانی هەشت نەتەوەی جیاواز لە نێوەندی کۆماری سۆسیالیستی فیدراڵی یۆگۆسلاڤیا کارپێکردنی سیستمێکی فیدرالی تەندروست بووە.
دووەم؛ لە رێگەی فیدرالیزمەوە دەوڵەت دەتوانێت رۆڵێکی گرنگتر بگێڕێت لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا، بۆ روونترکردنەوەی ئەم ئارگومێنتە ئاوڕدانەوە بۆ مێژووی نەتەوە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا کارێکی گرنگە. ئەو کاتەی نەتەوە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا کاری بە سیستمێکی کۆنفیدرالی دەکرد، هاوپەیمانی بەستن، واژۆکردنی رێکكەوتن و دروستیکردنی پەیوەندی دیپلۆماسی کارێکی دژوار بوو، چونکە دەسەڵات بە تەواوی پەرتەوازە بووبوو، بەڵام کاتێک نەتەوە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا سیستمی حوکمڕانییەکەی گۆڕی لە سیستمێکی کۆنفیدرالی بۆ سیستمێکی فیدرالی لەنێوان ساڵانی 1787-1788 دەسەڵات گوازرایەوە لە حکومەتە هەرێمەکانەوە بۆ حکومەتی نەتەوەیی، لێرەشەوە فیدرالیزم توانی رۆڵێکی کاریگەرتر بگێڕێت بەراورد بە کۆنفیدرالیزم.
فیدرالیزمەکەی عیراق
عیراقییەکان چەندین سیستمی حوکمڕانییان تاقیکردووەتەوە، لە ساڵی 1921 کە دەوڵەتەکە دروست دەبێت سیستمی پاشایەتی دەچەسپێنن. دواتر لە ساڵی 1958 سیستمەکە دەگۆڕێت بە سیستمێکی سۆسیالیستی و ساڵی 1979 رژێمێکی تۆتالیتارانە دەچەسپێت و لە ساڵی 2003 بەدواوە عیراقییەکان لە ژێر سیستمێکی فیدرالی دەژین. عیراقییەکان چەندین سیستمی حوکمڕانییان تاقیکردەوە، بەڵام بەردەوام کێشمەکێشی ئیتنیکی بەرۆکی ئیتنیکە جیاوازەکانی بەرنەدا. مێژووی کورد و شیعەکان لەنێوان ساڵانی 1978 بۆ 2003 دەرخەری ئەو راستیەیە کە تۆتالیتاریزمی بەعس پڕ بووە لە توندوتیژی و شکست. لە دیوێکی ترەوە فیدرالیزم جەخت لە دەستەبەرکردنی مافی یەکسان و دەرفەتی بەشداریکردن بۆ سەرجەم ئیتنیکەکان دەکاتەوە بەبێ رەچاوکردنی گەورە و بچوکی ئیتنیکەکان.
پرسیارە سەرەکییەکە لێرە ئەوەیە کە ئایا فیدرالیزم لە کوێ توانیویەتی کێشە ئیتنیکییەکان چارەسەر بکات هەتا بیکەین بە پێوەرێک بۆ عیراق؟
لە چەند دەوڵەتێک توانیویەتی کێشە ئیتنیکیەکان چارەسەر بکات بۆ نموونە؛ وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، کەنەدا و سویسرا هەروەها بەراوردکردنی دەوڵەتێکی وەکو عیراق بەو دەوڵەتە پێشکەوتووانە کارێکی رەوا نییە، بەڵام بۆ پتر شیکردنەوەی بابەتەکە دەتوانین ستراکچەری فیدرالی سویسرا وەربگرین.
پەرلەمانی سویسرا لە دوو ئەنجومەن پێکدێت، یەکەم؛ ئەنجومەنی نەتەوەیی. دووەم؛ ئەنجومەنی دەوڵەت.
یەکەم؛ ئەنجومەنی نەتەوەیی لە 200 ئەندام پێکدێت و دەنگدان تیایدا بە پرەنسیپە دیموکراسیەکان دەکرێت "یەک کەس یەک دەنگ" و کورسییەکانی ئەو ئەنجومەنە دابەش دەبێت بەسەر کانتۆنەکاندا بەپێی رێژەی دانیشتوان.
دووەم؛ ئەنجومەنی دەوڵەت دابەشبووە بەسەر دوو کورسی ئەنجومەنەکە بۆ هەر کانتۆنێک و کاندیدەکانیش بە بەدەستهێنانی دەنگی زۆرینە دەبن بە ئەندام لەو ئەنجومەنە. هەروەها چەسپاندنی یاسای نوێ و قەواڵەکان لە پەرلەمانی سویسرا پێویستە دەنگی زۆرینە بێنێت لە هەردوو ئەنجومەنەکە.
ئەم ستراکچەرەی پەرلەمانی سویسرا ئومێدی چارەسەری کێشمەکێشە ئیتنیکییەکانی بەرقەرار کردووە. هەروەها سویسرا سێ زمانی سەرەکی هەیە، دوو ئایینی هەیە، سێ بۆ چوار رەگەزی تێدایە، چۆن توانیویەتی بە سیستمێکی فیدرالی کێشە ئیتنیکییەکان چارەسەر بکات لە کاتێکدا عیراق نەیتوانیوە؟
دەستووری عیراق
دەستوور یەکێکە لە گرنگترین بنچینەکانی دەوڵەت، چونکە مافی تاک بەرقەرار دەکات و سنووریش بۆ دەسەڵاتی دەوڵەت و حکومەت دادەنێت. لێرەش پرسیارەکە ئەوەیە؛ ئایا دەستووری عیراقیش هاوشێوەی دەستووری سویسرا ستراکچەری دابەشکردنی دەسەڵاتی تێدایە؟ مادەی 48 لە دەستووری عیراق دەڵێت "دەسەڵاتی یاسادانانی فیدرالی لە ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی فیدرالی پێکدێت." هەروەها بەپێی مادەی 56ی دەستووری عیراق "ئەنجومەنێکی یاسادانان پێکدەهێنرێت کە بە (ئەنجومەنی فیدرالی) ناودەبرێت، نوێنەرانی هەرێم و ئەو پارێزگایانە لەخۆدەگرێت کە ناکەونە سنووری هیچ هەرێمێکەوە، پێکهاتە و مەرجەکانی ئەندامێتی و بواری تایبەتمەندێتی ئەم ئەنجومەنە و هەرچی پەیوەندیدارە بەم بوارەوە بە یاسا رێکدەخرێت بە زۆرینەی دوو لەسەر سێی دەنگی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران".
مادەی 137 دەڵێت "کارکردن بە حوکمی ئەو مادانەی تایبەتن بە ئەنجومەنی فیدرالی لە هەر شوێنێک لەم دەستوورە ئاماژەی بۆ کرابێت دوادەخرێت تا کاتی دەرچوونی بڕیارێک لە ئەنجومەنی نوێنەرانەوە بە زۆرینەی دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامان لە خولی دووەمی هەڵبژاردنی خۆیدا کە پاش کارابوونی ئەم دەستوورە دەیبەستێت".
وەکو دەردەکەوێت دەستووری عیراقیش هاوشێوەی دەستووری سویسرا ستراکچەری دابەشکردنی دەسەڵاتی بەشێوەیەکی تەندروست هەیە، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئەم مادانەی دەستووری عیراق خراوەتە بواری جێبەجێکردنەوە؟ نەخێر تائێستا ئەنجومەنی فیدرالی دروست نەکراوە و دروستکردنی ئەو ئەنجومەنە دەتوانێت کێشە ئیتینیکییەکان چارەسەر بکات و هەنگاوێکیشە بەرەو دیموکراتیبوونی عیراق.
هەروەها نەبوونی ئەنجومەنی فیدرالی عیراق بۆشاییەکی گەورەی دروستکردووە لە چارەسەری کێشەکان و رێگریکردن لە کیشمەکێشەکان. بۆ نموونە؛ کاتی ریفراندۆمەکەی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2017 کێشمەکێش لەنێوان حکومەتی عیراق و پارتی دیموکراتی کوردستان وەکو هێزی یەکەمی هەرێمی کوردستان دروستبوو. لە دەرئەنجامی ریفراندۆمدا هەریمی کوردستان لە 51%ی خاکەکەی لەدەستدا، بەرپرسی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان کە ئەوکات مەسرور بارزانی بوو لە وتارێکدا ئاماژەی بەوەکرد کە حکومەتی عیراق شکستیهێناوە لە جێبەجیکردن و کارپێکردنی دەستووری عیراق بەگشتی.
کارپێکردنی دەستووری عیراق وەکو ئەو شێوازەی کە نووسراوە دەتوانێت کێشمەکێشە ئیتنیکی و مەزهەبیەکانیش چارەسەر بکات و دروستکردنی ئەنجومەنی فیدرالیش دەبێتە پاڵاوگەیەک بۆ ئەو یاسایەنای کە بە دەنگی زۆرینەی پەرلەمانی عیراق دەردەچن و دەبێتە قەڵغانێکیش بۆ پاراستنی مافی کەمینەکان.
لە دەرئەنجامدا، کێشمەکێشی ئیتنیکی یەکێکە لە کوشندەترین دیاردەکانی سەردەم. لە زۆرینەی دەوڵەتە فیدرالەکان، کێشمەکێشی ئیتنیکی چارەسەر کراوە و لە هەندێکی تر تائێستا نەتوانراوە چارەسەر بکرێت. بۆ کەیسی عیراقیش گەورەترین بەربەست لەبەردەم چارەسەرکردنی کێشمەکیشی ئیتنیکی نەگەڕانەوەیە بۆ دەستوور و بەکارنەهێنانیەتی. بەگشتی چارەسەری کیشمەکێشە ئیتنیکییەکانی عیراق دامەزراندنی ئەنجومەنی فیدرالییە و کارپێکردنی دەستوورە بەشێوەیەکی تەندروست.
خ.غ
فیدرالیزم وەکو سیستمێکی حوکمڕانی دەکەوێتە نێوان سیستمی کۆنفیدرالیزم (کە دەسەڵاتی تەواو لە دەستی حکومەتە هەرێمییەکانە) و سیستمی پێوانەیی (کە کۆی دەسەڵات لە دەستی حکومەتی ناوەندییە).
کێشمەکیشی ئیتنیکیش یەکێکە لە کوشندەترین هۆکارەکانی ناسەقامگیریی سیاسی کە ئاماژە لە بوونی کیشمەکێش دەکات لەنێوان دوو گرووپی ئیتنیکی یان زیاتر. بوونی دوو گروپی ئیتینکی یان زیاتر لە نێوەندی قەوارەیەکی سیاسی دەبێتە هۆی دروستبوونی فرە چەشنی ئیتنیکی، کەواتە دەتوانین بڵێین کێشمەکێشی ئیتنیکی لە دەرئەنجامی فرە چەشنی ئیتنیکیەوە دروست دەبێت.
فیدرالیزم وەکو چارەسەریک بۆ کێشمەکێشی ئیتنیکی
فیدرالیزم لە زۆرێک دەوڵەتانی فرە ئیتینکی بووەتە هۆی چارەسەری کێشمەکێشە ئیتنیکیەکان و لە زۆرێک دەوڵەتی دیکەش شکستی هێناوە. پرسیارە سەرەکییەکە ئەوەیە؛ بۆچی فیدرالیزم توانیویەتی کێشمەکێشەکان لە زۆرێک لە دەوڵەتان چارەسەر بکات لە کاتێکدا هەندێک سیستمی تری حوکمڕانی نەیتوانیوە؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە لەم پەرەگرافە دوو خاڵی سەرەکی دەخەینەڕوو:
یەکەم؛ فیدرالیزم دەتوانیت دژواری و ململانێکانی ناو کۆمەڵگە چارەسەر بکات. بەشێوەیەکی دیکە، فیدرالیزم دەتوانێت چەندین شوناس و ئیتنیکی جیاواز لە یەک قەوارەی سیاسی کۆبکاتەوە، چونکە دەتوانێت دەستەبەری (حوکمی خودی) و مافەکانیان بکات. ئەمە لە کەیسی کۆماری سۆسیالیستی فیدرالی یۆگۆسلاڤیا بەڕوونی دەرکەوت کاتێک هەشت نەتەوەی جیاواز توانیان لە یەک قەوارەی سیاسی پێکەوەبژین و ئەمەش سەرکەوتوو بوو لەنێوان ساڵانی 1945 بۆ 1992. هۆکاری سەرەکی هەڵوەشاندنەوەی کۆماری سۆسیالیستی فیدرالی یۆگۆسلاڤیا، لە دیدگای کۆمەڵێک لە توێژەران، گۆڕانکاری بوو لە سیستمەکە و گۆڕینی سیستمە فیدرالییەکە بە سیستمێکی پێوانەیی بوو، کەواتە هۆکاری سەرەکی پێکەوەژیانی هەشت نەتەوەی جیاواز لە نێوەندی کۆماری سۆسیالیستی فیدراڵی یۆگۆسلاڤیا کارپێکردنی سیستمێکی فیدرالی تەندروست بووە.
دووەم؛ لە رێگەی فیدرالیزمەوە دەوڵەت دەتوانێت رۆڵێکی گرنگتر بگێڕێت لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا، بۆ روونترکردنەوەی ئەم ئارگومێنتە ئاوڕدانەوە بۆ مێژووی نەتەوە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا کارێکی گرنگە. ئەو کاتەی نەتەوە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا کاری بە سیستمێکی کۆنفیدرالی دەکرد، هاوپەیمانی بەستن، واژۆکردنی رێکكەوتن و دروستیکردنی پەیوەندی دیپلۆماسی کارێکی دژوار بوو، چونکە دەسەڵات بە تەواوی پەرتەوازە بووبوو، بەڵام کاتێک نەتەوە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا سیستمی حوکمڕانییەکەی گۆڕی لە سیستمێکی کۆنفیدرالی بۆ سیستمێکی فیدرالی لەنێوان ساڵانی 1787-1788 دەسەڵات گوازرایەوە لە حکومەتە هەرێمەکانەوە بۆ حکومەتی نەتەوەیی، لێرەشەوە فیدرالیزم توانی رۆڵێکی کاریگەرتر بگێڕێت بەراورد بە کۆنفیدرالیزم.
فیدرالیزمەکەی عیراق
عیراقییەکان چەندین سیستمی حوکمڕانییان تاقیکردووەتەوە، لە ساڵی 1921 کە دەوڵەتەکە دروست دەبێت سیستمی پاشایەتی دەچەسپێنن. دواتر لە ساڵی 1958 سیستمەکە دەگۆڕێت بە سیستمێکی سۆسیالیستی و ساڵی 1979 رژێمێکی تۆتالیتارانە دەچەسپێت و لە ساڵی 2003 بەدواوە عیراقییەکان لە ژێر سیستمێکی فیدرالی دەژین. عیراقییەکان چەندین سیستمی حوکمڕانییان تاقیکردەوە، بەڵام بەردەوام کێشمەکێشی ئیتنیکی بەرۆکی ئیتنیکە جیاوازەکانی بەرنەدا. مێژووی کورد و شیعەکان لەنێوان ساڵانی 1978 بۆ 2003 دەرخەری ئەو راستیەیە کە تۆتالیتاریزمی بەعس پڕ بووە لە توندوتیژی و شکست. لە دیوێکی ترەوە فیدرالیزم جەخت لە دەستەبەرکردنی مافی یەکسان و دەرفەتی بەشداریکردن بۆ سەرجەم ئیتنیکەکان دەکاتەوە بەبێ رەچاوکردنی گەورە و بچوکی ئیتنیکەکان.
پرسیارە سەرەکییەکە لێرە ئەوەیە کە ئایا فیدرالیزم لە کوێ توانیویەتی کێشە ئیتنیکییەکان چارەسەر بکات هەتا بیکەین بە پێوەرێک بۆ عیراق؟
لە چەند دەوڵەتێک توانیویەتی کێشە ئیتنیکیەکان چارەسەر بکات بۆ نموونە؛ وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، کەنەدا و سویسرا هەروەها بەراوردکردنی دەوڵەتێکی وەکو عیراق بەو دەوڵەتە پێشکەوتووانە کارێکی رەوا نییە، بەڵام بۆ پتر شیکردنەوەی بابەتەکە دەتوانین ستراکچەری فیدرالی سویسرا وەربگرین.
پەرلەمانی سویسرا لە دوو ئەنجومەن پێکدێت، یەکەم؛ ئەنجومەنی نەتەوەیی. دووەم؛ ئەنجومەنی دەوڵەت.
یەکەم؛ ئەنجومەنی نەتەوەیی لە 200 ئەندام پێکدێت و دەنگدان تیایدا بە پرەنسیپە دیموکراسیەکان دەکرێت "یەک کەس یەک دەنگ" و کورسییەکانی ئەو ئەنجومەنە دابەش دەبێت بەسەر کانتۆنەکاندا بەپێی رێژەی دانیشتوان.
دووەم؛ ئەنجومەنی دەوڵەت دابەشبووە بەسەر دوو کورسی ئەنجومەنەکە بۆ هەر کانتۆنێک و کاندیدەکانیش بە بەدەستهێنانی دەنگی زۆرینە دەبن بە ئەندام لەو ئەنجومەنە. هەروەها چەسپاندنی یاسای نوێ و قەواڵەکان لە پەرلەمانی سویسرا پێویستە دەنگی زۆرینە بێنێت لە هەردوو ئەنجومەنەکە.
ئەم ستراکچەرەی پەرلەمانی سویسرا ئومێدی چارەسەری کێشمەکێشە ئیتنیکییەکانی بەرقەرار کردووە. هەروەها سویسرا سێ زمانی سەرەکی هەیە، دوو ئایینی هەیە، سێ بۆ چوار رەگەزی تێدایە، چۆن توانیویەتی بە سیستمێکی فیدرالی کێشە ئیتنیکییەکان چارەسەر بکات لە کاتێکدا عیراق نەیتوانیوە؟
دەستووری عیراق
دەستوور یەکێکە لە گرنگترین بنچینەکانی دەوڵەت، چونکە مافی تاک بەرقەرار دەکات و سنووریش بۆ دەسەڵاتی دەوڵەت و حکومەت دادەنێت. لێرەش پرسیارەکە ئەوەیە؛ ئایا دەستووری عیراقیش هاوشێوەی دەستووری سویسرا ستراکچەری دابەشکردنی دەسەڵاتی تێدایە؟ مادەی 48 لە دەستووری عیراق دەڵێت "دەسەڵاتی یاسادانانی فیدرالی لە ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی فیدرالی پێکدێت." هەروەها بەپێی مادەی 56ی دەستووری عیراق "ئەنجومەنێکی یاسادانان پێکدەهێنرێت کە بە (ئەنجومەنی فیدرالی) ناودەبرێت، نوێنەرانی هەرێم و ئەو پارێزگایانە لەخۆدەگرێت کە ناکەونە سنووری هیچ هەرێمێکەوە، پێکهاتە و مەرجەکانی ئەندامێتی و بواری تایبەتمەندێتی ئەم ئەنجومەنە و هەرچی پەیوەندیدارە بەم بوارەوە بە یاسا رێکدەخرێت بە زۆرینەی دوو لەسەر سێی دەنگی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران".
مادەی 137 دەڵێت "کارکردن بە حوکمی ئەو مادانەی تایبەتن بە ئەنجومەنی فیدرالی لە هەر شوێنێک لەم دەستوورە ئاماژەی بۆ کرابێت دوادەخرێت تا کاتی دەرچوونی بڕیارێک لە ئەنجومەنی نوێنەرانەوە بە زۆرینەی دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامان لە خولی دووەمی هەڵبژاردنی خۆیدا کە پاش کارابوونی ئەم دەستوورە دەیبەستێت".
وەکو دەردەکەوێت دەستووری عیراقیش هاوشێوەی دەستووری سویسرا ستراکچەری دابەشکردنی دەسەڵاتی بەشێوەیەکی تەندروست هەیە، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئەم مادانەی دەستووری عیراق خراوەتە بواری جێبەجێکردنەوە؟ نەخێر تائێستا ئەنجومەنی فیدرالی دروست نەکراوە و دروستکردنی ئەو ئەنجومەنە دەتوانێت کێشە ئیتینیکییەکان چارەسەر بکات و هەنگاوێکیشە بەرەو دیموکراتیبوونی عیراق.
هەروەها نەبوونی ئەنجومەنی فیدرالی عیراق بۆشاییەکی گەورەی دروستکردووە لە چارەسەری کێشەکان و رێگریکردن لە کیشمەکێشەکان. بۆ نموونە؛ کاتی ریفراندۆمەکەی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2017 کێشمەکێش لەنێوان حکومەتی عیراق و پارتی دیموکراتی کوردستان وەکو هێزی یەکەمی هەرێمی کوردستان دروستبوو. لە دەرئەنجامی ریفراندۆمدا هەریمی کوردستان لە 51%ی خاکەکەی لەدەستدا، بەرپرسی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان کە ئەوکات مەسرور بارزانی بوو لە وتارێکدا ئاماژەی بەوەکرد کە حکومەتی عیراق شکستیهێناوە لە جێبەجیکردن و کارپێکردنی دەستووری عیراق بەگشتی.
کارپێکردنی دەستووری عیراق وەکو ئەو شێوازەی کە نووسراوە دەتوانێت کێشمەکێشە ئیتنیکی و مەزهەبیەکانیش چارەسەر بکات و دروستکردنی ئەنجومەنی فیدرالیش دەبێتە پاڵاوگەیەک بۆ ئەو یاسایەنای کە بە دەنگی زۆرینەی پەرلەمانی عیراق دەردەچن و دەبێتە قەڵغانێکیش بۆ پاراستنی مافی کەمینەکان.
لە دەرئەنجامدا، کێشمەکێشی ئیتنیکی یەکێکە لە کوشندەترین دیاردەکانی سەردەم. لە زۆرینەی دەوڵەتە فیدرالەکان، کێشمەکێشی ئیتنیکی چارەسەر کراوە و لە هەندێکی تر تائێستا نەتوانراوە چارەسەر بکرێت. بۆ کەیسی عیراقیش گەورەترین بەربەست لەبەردەم چارەسەرکردنی کێشمەکیشی ئیتنیکی نەگەڕانەوەیە بۆ دەستوور و بەکارنەهێنانیەتی. بەگشتی چارەسەری کیشمەکێشە ئیتنیکییەکانی عیراق دامەزراندنی ئەنجومەنی فیدرالییە و کارپێکردنی دەستوورە بەشێوەیەکی تەندروست.
خ.غ
