مەودا میدیا-

سۆفییەكان وەك یەكێك لە كۆمەڵە و گروپە ئیسلامییەكانی توركیا ئامادەییەكی بەرچاویان لە كایەی كۆمەڵایەتی، سیاسی و ئابوورییدا هەیە، ئەوان بەشێكی دانەبڕاو نین لە كۆمەڵگە و تەنها لە تەكیە و قوتابخانە ئایینییەكانیاندا بۆچوون و چالاكییان هەبێت.

لە سەردەمی خەلافەتی عوسمانییدا سۆفییەكان رۆڵی دیاریان هەبوو، بەڵام لەگەڵ دامەزراندنی كۆماری توركیا هاوچەرخ لە ساڵی 1923 و كۆتایی خەلافەت لە ساڵی 1924 ئیتر ئامادەیی سۆفییەكان شێوەیەكی دیكەی وەرگرت و چالاكیی ئاشكرایان لێ قەدەغەكرا، ئەوەش وەكو ستراتیژیی سیاسی مستەفا كەمال ئەتاتورك كە سیاسەتی "بەرۆژئاواییكردنی توركیا"ی گرتەبەر.

ئەتاتورك چالاكییە ئایینییەكانی بەتەواوی كەمكردەوە، بانگدان و نوێژخوێندنی كردە توركی و قوتابخانە و تەكیە و خانەقاكانی داخست. ئەمە بێ رووبەڕووبوونەوە نەهاتەدی، بەڵكو چەندین راپەڕین و شۆڕشی بارگاوی بە فۆرمی ئایینی و نەتەوەیی لە دژی هەڵگیرسا كە دیارترینیان شۆڕشەكەی شێخی سەعیدی پیران بوو لە ساڵی 1925.

دوای كۆتاییهاتنی شەڕی دووەمی جیهانی لە ساڵی 1945، ئاراستەی چەپ و شیوعییەكان زیاتر بڵاوبوونەوە، پانتایی ئەو چالاكییانە ئەوروپای رۆژهەڵات بوو، لەوێوە بۆ توركیاش بەحوكمی هاوسنووری دریژدەبووە، ئەوەش وایكرد توركیا بەخۆیدا بچێتەوە و دەرگەیەك ئەگەر بچووكیش بێت بۆ ئەو بزووتنەوە ئیسلامییە و كۆمەڵە و گروپەكانیان بكاتەوە.

كاتێ ساڵی 1950 عەدنان مەندەریس بووە سەرۆك وەزیرانی توركیا زۆر كۆتوبەندی لەسەر بزووتنەوە و كۆمەڵە ئیسلامییەكان هەڵگرت، یەكێك لەو گروپانە سۆفییەكان بوون كە ئیتر چالاكییەكانیان لە نهێنییەوە بۆ ئاشكرایی گۆڕی.

سۆفییەكان وەكو كۆمەڵەیەكی ئیسلامیی، مێژوویەكی دوورودرێژیان هەیە، ئەوان كاردەكەن بۆ پاراستنی لایەنی رۆحی مسوڵمانان و بە زیندووهێشتنەوەی بەها ئیسلامییە ئاشتیخوازانەكان و گرنگیدان بە فێربوون و كردنەوەی قوتابخانەی ئایینی و فێربوونی قورئان.

یەكێك لەو كۆمەڵەی ئیسلامییانەی لە توركیا ئامادەییەكی دیاری هەیە نەقشبەندییەكانن، ئەوان خاوەن پێگەیەكی دیارن لەناو سیاسەت و حكومەت و بواری فێركردن و خوێندن.

محەمەد بەهادین نەقشبەندی، دامەزرێنەری گروپی نەقشبەندییەكانی توركیایە، بەپێی زانیارییەكان نەقشبەندییەكان زیاتر لەناو مامۆستایانی زانكۆ، فەرمانبەرانی دەوڵەت و چینی ناوەڕاست، سەرمایەدار و سیاسییەكان و تەنانەت رۆشنبیرانیشدا كاریان دەكرد.

گروپی نەقشبەندییەكان لە توركیا بۆ چەندین لق دابەشبوونە، یەكێك لەو لقانەیان ناوی ئەسكەندەر پاشایە، ئەو گروپە كەوا "محەمەد زاهید كۆتكو" رابەرایەتیی دەكرد هانی بەشداریی سیاسی و دامەزراندنی حزبی دەدا لەلایەن پەیڕەوانی تەریقەتەكەیەوە كە یەكێك لەوانە نەجمەدین ئەربەكانە و بە باوكی ئیسلامیی سیاسی لە توركیا دادەنرێت.

ئەربەكان ساڵی 1970 لە توركیا حزبی سیستمی نیشتمانی دامەزراندن كە زۆربەی ئەندام و لایەنگرانی لە نەقشبەندییەكان بوون. بەدوای ئەوەشدا ئەربەكان چەندین حزبی دیكەی وەكو حزبی سەلامەی نیشتمانی و حزبی رەفاه و حزبی سەعادەی دامەزراند.

نەجمەدین ئەربەكان زۆرینەی بەرنامەی حزبەكانی بنەمایەكی ئایینی و دواتریش نەقشبەندییانەی هەبوو، كۆتایی ژیانی سیاسی ئەربەكان بەهۆی كودەتا سپیەكەی ساڵی 1997ەوە.

دوای داخستنی حزبی فەزیلە لە ساڵی 2001، دوو حزبی دیكەی ناوەڕۆك ئیسلامی و نەقشبەندیی لە توركیا دروستبوون، یەكێكیان بە سەرۆكایەتیی رەجەب تەیب ئەردۆغان و ئەویدیكەیشیان لەلایەن نەجمەدین ئەربەكانەوە بوو.

پارتی داد و گەشەپێدان- ئەكەپە پەیڕەوی لە شێوازێكی جیاوازی سیاسەتكردنی ئەربەكان كرد، بەڵام هەردوولایان سەر بە لقی ئەسكەندەر پاشای نەقشبەندییەكانن و پەیڕەوییان لە ئاراستەكانی ئەوان دەكرد.

سۆفییەكانی توركیا خاوەنی چەندین گروپ و كۆمپانیای ئابووریین و لەو رێگەیەشەوە راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ بەشدارن لە چالاكییە جۆراوجۆرە ئابووری و سیاسییەكان و خاوەن پێگەی دیارن لە توركیادا.