راپۆرت
بەهێزترین سیناریۆی پێكهێنانی حكومەتی نوێی عیراق چییە، گۆڕانكاری لە پۆستەكان روودەدات؟
مەودا میدیا - سلێمانی |
مەودا میدیا- گۆران قادر
رۆژی یەكشەممە 9ی کانونی دووەمی 2022 ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق خولی پێنجەمی خۆی بە ئامادەبوونی 329 ئەندام گرێ دەدات، دوای ئەوەش پێكهێنانی حكومەتی عیراق و هەڵبژاردنی سێ سەرۆكایەتییەكە لە گرنگترین كارەكانی پەرلەمان دەبێت، بەپێی سیستەمی سیاسی عیراقیش هەر هاوپەیمانێتیەك بتوانێت نیوە زائید یەكی ئەندامانی پەرلەمانی لە خۆی كۆبكاتەوە، واتە 165 ئەندام، ئەوا مافی پێكهێنانی حكومەتی عیراقی دەبێت و دەتوانێت كاندیدی خۆی بۆ سەرۆكایەتیی وەزیران هەڵبژێرێت و بۆ دوو سەرۆكایەتییەكەی دیكەش رۆڵی سەرەكی هەبێت، بەڵام لەبەر ئەوەی هێشتا هیچ هێز و لایەنێك نەیتوانییوە، بگاتە ئەو رێژەیە، ئەوا لایەنەكان بۆ پێكهێنانی حكومەت، پێویستان بە یەكتر دەبێت، بۆ ئەمەش چەند سیناریۆییەك بۆ پێكهێنانی حكومەت دەخرێتەڕوو.
سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومەت:
سینایۆی یەكەم، حكومەتی زۆرینە: حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی لەلایەن چەند هێزێكەوە پێكدێت، كە بریتین لە فراكسیۆنی سەدر(73 كورسی) بە سەرۆكایەتیی موقتەدا سەدر و پارتی دیموكراتی كوردستان (31 كورسی) بە سەرۆكایەتیی مەسعود بارزانی و یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان (18 كورسی) بە سەرۆكایەتی بافڵ جەلال تاڵەبانی، ئەمە جگە لەوەی هاوپەیمانێتی (تقدم)ی سونی (37 كورسی)بە سەرۆكایەتی محەمەد حەلبوسی، هەروەها لەوەشە هاوپەیمانێتی (عزم)ی سونی كە (14) كورسی هەیە بە سەرۆكایەتیی خەمیس خەنجەر پەیوەندی بكات، لەم سیناریۆیەدا زۆر نزیكە چەند هێزێكی لە هەماهەنگی شیعەكان بكشێنەوە، وەك فراكسیۆنی بەدر و نەسر و هاوپەیمانێتی (العقد).
سیناریۆی دووەم، حكومەتی تەوافوقی: لەم سیناریۆیەدا هەماهەنگی شیعەكان، حكومەت پێكدەهێنێت و هەردوو پارتە سەرەكیەكەی هەرێمی كوردستان بەشدار دەبن، ئەمە جگە لەوەی چەند پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ و هاوپەیمانێتیەكانی عەزم و تەقەدووم بەشداری دەكەن، هەماهەنگی شیعەكان بۆ ئەوەی بتوانن لە پێكهێنانی حكومەتدا سەركەوتوو بن، ئەوا سازشێكی زۆر بۆ كورد و سونە دەكەن، تەنها لە پێناو ئەوەی سەدر بەتەنها جێبهێڵن.
سیناریۆی سێیەم، حكومەتی زۆرینەی گەورە: لەم سیناریۆیەدا حكومەتێكی زۆرینە پێكدەهێنرێت كە ژمارەی ئەندامەكانی پەرلەمانی دەگاتە 200 ئەندام، هەروەها هەر یەك لە فراكسیۆنی سەدری و هەماهەنگی شیعەو هەردوو پارتەكەی كوردستان بەشداری تێدا دەكەن، هەروەها فراكسیۆنی (تقدم) و هەندێك لەسەربەخۆكانیش بەشدار دەبن.
سیناریۆی چوارەم، حكومەتی سەركەوتووە یەكەمەكان: لەم سیناریۆیەدا كام لایەن زۆرترین كورسی هێناوە، ئەوا دەبێتە نوێنەری سێ پێكهاتە سەرەكیەكی عێراق، كە ئەمانیش سەدر لە شیعە و هاوپەیمانێتی تەقەدوم لە سونە و پارتی دیموكراتی كوردستان لە كورد حكومەت پێكدەهێنن و سێ سەرۆكایەتییەكەش دیاری دەكەن.
بەهێزترین سیناریۆ: بەپێی ئەو عورفە سیاسییەی كە لە عێراقدا لە دوای ساڵی (2003)وە پەیڕەو دەكرێت، هەر سێ لایەنی شیعی و كورد و سونە حكومەت پێكدەهێنن، سیناریۆی بەهێزیش ئەوەیە كە موقتەدا سەدر دەتوانێت لەگەڵ هەردوو پارتە سەرەكیەكەی كوردستان و سونە حكومەت پێكدەهێنێت، هەروەها زۆر نزیكیشە فراكسیۆنی بەدر و نەسر و هاوپەیمانێتی (العقد) بێنە ناو هاوپەیمانێتیەكەوە، لەم سیناریۆیەدا كە ئەگەری جێبەجێ بوونی بەهێزترینە، ئەوا گۆڕانكارییەكی ئەوتۆ لە سەرۆكایەتیەكاندا ڕوونادات، مستەفا كازمی دەبێتەوە بە سەرۆك وەزیران، بەو پێیەی موقتەدا سەدر باوەڕی بەوەیە كەسێكی بێ لایەن بكاتە سەرۆك وەزیران، لەم كاتەشدا چانسی نوری مالیكی بە تەواوی لە بار دەچێت و بەناچاری دەبێتە ئۆپۆزسیۆن، هەروەها كوردیش لەسەر بەرهەم ساڵح بۆ سەرۆكایەتی كۆمار و سونەش لەسەر محەمەد حەلبوسی بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان ڕێك دەكەون، ئەوەی زیاتر وا دەكات كە گۆڕانكاری روونەدات ،ئەوەیە كە ئەمەریكا و ئێران و سعودیە پێكەوە ویستی ئەوەیان هەیە، سیستەمی سیاسی عیراق بەم شێوەیەی ئێستا بەردەوام بێت.
ئەم سیناریۆیە زۆر بەهێزە، خۆ ئەگەر ئەمەش ڕێكەوتنی لایەنەكانی بەدوای خۆیدا نەهێنا، واتە نەیانتوانی پێكەوە هاوپەیمانێتی دروست بكەن، ئەوا سیناریۆیەك دێتە پێشەوە كە (رێك نەكەوتنی لایەنەكان)، هەر وەك ئەوەی لە ساڵی (2018) لە پۆستی سەرۆكایەتیی كۆمار روویدا، ئەوا لەم كاتەدا هاوپەیمانێتی سەدر بە سەرۆكایەتیی موقتەدا سەدر و هەماهەنگی شیعەكان بە سەرۆكایەتیی نوری مالیكی هەر یەكە و كاندیدی خۆی دەبێت، واتە سیناریۆی (دوو كاندید بۆ هەر پۆستێك) دێتە كایەوە، كە زۆر نزیكە ململانێ لە نێوان نوری مالیكی و مستەفا كازمی بۆ چونە سەرۆ كورسی وەزیران بێتە كایەوە، هەروەها خەمیس خەنجەریش كێبڕكێی محمد حەلبوسی دەكات، جا خۆی بێت یان كاندیدێكی، هەروەها كوردیش دوو كەسایەتی كاندید دەكەن.
پرۆسەی سیاسی دوای پێكهێنانی حكومەتی عیراق: پرۆسەی سیاسی دوای پێكهێنانی حكومەتی عیراق، گۆڕانكاری زۆری بەسەردا دێت، بەشێوەیەك لە ئەگەری سەركەوتنی مستەفا كازمی، هێزە چەكدارە شیعەكان زیاتر لە قاڵب دەدرێن، لەم كاتەشدا زیاتر هەست بە شكستی خۆیان دەكەن، لەوەی لە هەڵبژاردنەكاندا توشی بوون و زەبرێكی كوشندەیان بەركەوت، لەوەش گرنگتر موقتەدا سەدر بەتەواوی دەكەوێتە ژێر تاقی كردنەوەیەكی قورسەوە، چونكە یەكەمجارە بتوانێت (73) كورسی بەدەستبهێنێت و حكومەت خۆی پێكیبهێنێت، بۆیە بەرپرس دەبێت لە گەندەڵی و خراپی باری ئەمنی و ئابوری عیراق، ئەمجارە سەدر ناتوانێت بە ئاسانی خۆی لە خراپیەكانی حكومەت بدزێتەوە، چۆن خۆی لە گەندەڵیەكانی وەزارەتەكانی تەندروستی و كارەبا دزییەوە، بۆیە هەوڵەكانی بۆ باشتركردنی دۆخی ئەمنی و ئابووری دەخاتە گەڕ، هەروەها پەیوەست بە كوردیش بەو پێیەی كورد تاكو ئێستا یەكگرتوو نییە، هەروەها لە هەرێمیش ئیدارەیەكی خراپ بەڕێوە دەبرێت، بۆ هەموو شتێك پەنا بۆ حكومەتی ناوەند دەبات، پێناچێت بگەڕێتەوە قۆناغی زێڕینی خۆی، چونكە سەرباری ئەم دۆخەش، كشانەوەی ئەمریكا و هێرشەكانی داعش، هۆكارێكی دیكە دەبن بۆ دۆخی قورسی كورد.
س،ر
رۆژی یەكشەممە 9ی کانونی دووەمی 2022 ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق خولی پێنجەمی خۆی بە ئامادەبوونی 329 ئەندام گرێ دەدات، دوای ئەوەش پێكهێنانی حكومەتی عیراق و هەڵبژاردنی سێ سەرۆكایەتییەكە لە گرنگترین كارەكانی پەرلەمان دەبێت، بەپێی سیستەمی سیاسی عیراقیش هەر هاوپەیمانێتیەك بتوانێت نیوە زائید یەكی ئەندامانی پەرلەمانی لە خۆی كۆبكاتەوە، واتە 165 ئەندام، ئەوا مافی پێكهێنانی حكومەتی عیراقی دەبێت و دەتوانێت كاندیدی خۆی بۆ سەرۆكایەتیی وەزیران هەڵبژێرێت و بۆ دوو سەرۆكایەتییەكەی دیكەش رۆڵی سەرەكی هەبێت، بەڵام لەبەر ئەوەی هێشتا هیچ هێز و لایەنێك نەیتوانییوە، بگاتە ئەو رێژەیە، ئەوا لایەنەكان بۆ پێكهێنانی حكومەت، پێویستان بە یەكتر دەبێت، بۆ ئەمەش چەند سیناریۆییەك بۆ پێكهێنانی حكومەت دەخرێتەڕوو.
سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومەت:
سینایۆی یەكەم، حكومەتی زۆرینە: حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی لەلایەن چەند هێزێكەوە پێكدێت، كە بریتین لە فراكسیۆنی سەدر(73 كورسی) بە سەرۆكایەتیی موقتەدا سەدر و پارتی دیموكراتی كوردستان (31 كورسی) بە سەرۆكایەتیی مەسعود بارزانی و یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان (18 كورسی) بە سەرۆكایەتی بافڵ جەلال تاڵەبانی، ئەمە جگە لەوەی هاوپەیمانێتی (تقدم)ی سونی (37 كورسی)بە سەرۆكایەتی محەمەد حەلبوسی، هەروەها لەوەشە هاوپەیمانێتی (عزم)ی سونی كە (14) كورسی هەیە بە سەرۆكایەتیی خەمیس خەنجەر پەیوەندی بكات، لەم سیناریۆیەدا زۆر نزیكە چەند هێزێكی لە هەماهەنگی شیعەكان بكشێنەوە، وەك فراكسیۆنی بەدر و نەسر و هاوپەیمانێتی (العقد).
سیناریۆی دووەم، حكومەتی تەوافوقی: لەم سیناریۆیەدا هەماهەنگی شیعەكان، حكومەت پێكدەهێنێت و هەردوو پارتە سەرەكیەكەی هەرێمی كوردستان بەشدار دەبن، ئەمە جگە لەوەی چەند پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ و هاوپەیمانێتیەكانی عەزم و تەقەدووم بەشداری دەكەن، هەماهەنگی شیعەكان بۆ ئەوەی بتوانن لە پێكهێنانی حكومەتدا سەركەوتوو بن، ئەوا سازشێكی زۆر بۆ كورد و سونە دەكەن، تەنها لە پێناو ئەوەی سەدر بەتەنها جێبهێڵن.
سیناریۆی سێیەم، حكومەتی زۆرینەی گەورە: لەم سیناریۆیەدا حكومەتێكی زۆرینە پێكدەهێنرێت كە ژمارەی ئەندامەكانی پەرلەمانی دەگاتە 200 ئەندام، هەروەها هەر یەك لە فراكسیۆنی سەدری و هەماهەنگی شیعەو هەردوو پارتەكەی كوردستان بەشداری تێدا دەكەن، هەروەها فراكسیۆنی (تقدم) و هەندێك لەسەربەخۆكانیش بەشدار دەبن.
سیناریۆی چوارەم، حكومەتی سەركەوتووە یەكەمەكان: لەم سیناریۆیەدا كام لایەن زۆرترین كورسی هێناوە، ئەوا دەبێتە نوێنەری سێ پێكهاتە سەرەكیەكی عێراق، كە ئەمانیش سەدر لە شیعە و هاوپەیمانێتی تەقەدوم لە سونە و پارتی دیموكراتی كوردستان لە كورد حكومەت پێكدەهێنن و سێ سەرۆكایەتییەكەش دیاری دەكەن.
بەهێزترین سیناریۆ: بەپێی ئەو عورفە سیاسییەی كە لە عێراقدا لە دوای ساڵی (2003)وە پەیڕەو دەكرێت، هەر سێ لایەنی شیعی و كورد و سونە حكومەت پێكدەهێنن، سیناریۆی بەهێزیش ئەوەیە كە موقتەدا سەدر دەتوانێت لەگەڵ هەردوو پارتە سەرەكیەكەی كوردستان و سونە حكومەت پێكدەهێنێت، هەروەها زۆر نزیكیشە فراكسیۆنی بەدر و نەسر و هاوپەیمانێتی (العقد) بێنە ناو هاوپەیمانێتیەكەوە، لەم سیناریۆیەدا كە ئەگەری جێبەجێ بوونی بەهێزترینە، ئەوا گۆڕانكارییەكی ئەوتۆ لە سەرۆكایەتیەكاندا ڕوونادات، مستەفا كازمی دەبێتەوە بە سەرۆك وەزیران، بەو پێیەی موقتەدا سەدر باوەڕی بەوەیە كەسێكی بێ لایەن بكاتە سەرۆك وەزیران، لەم كاتەشدا چانسی نوری مالیكی بە تەواوی لە بار دەچێت و بەناچاری دەبێتە ئۆپۆزسیۆن، هەروەها كوردیش لەسەر بەرهەم ساڵح بۆ سەرۆكایەتی كۆمار و سونەش لەسەر محەمەد حەلبوسی بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان ڕێك دەكەون، ئەوەی زیاتر وا دەكات كە گۆڕانكاری روونەدات ،ئەوەیە كە ئەمەریكا و ئێران و سعودیە پێكەوە ویستی ئەوەیان هەیە، سیستەمی سیاسی عیراق بەم شێوەیەی ئێستا بەردەوام بێت.
ئەم سیناریۆیە زۆر بەهێزە، خۆ ئەگەر ئەمەش ڕێكەوتنی لایەنەكانی بەدوای خۆیدا نەهێنا، واتە نەیانتوانی پێكەوە هاوپەیمانێتی دروست بكەن، ئەوا سیناریۆیەك دێتە پێشەوە كە (رێك نەكەوتنی لایەنەكان)، هەر وەك ئەوەی لە ساڵی (2018) لە پۆستی سەرۆكایەتیی كۆمار روویدا، ئەوا لەم كاتەدا هاوپەیمانێتی سەدر بە سەرۆكایەتیی موقتەدا سەدر و هەماهەنگی شیعەكان بە سەرۆكایەتیی نوری مالیكی هەر یەكە و كاندیدی خۆی دەبێت، واتە سیناریۆی (دوو كاندید بۆ هەر پۆستێك) دێتە كایەوە، كە زۆر نزیكە ململانێ لە نێوان نوری مالیكی و مستەفا كازمی بۆ چونە سەرۆ كورسی وەزیران بێتە كایەوە، هەروەها خەمیس خەنجەریش كێبڕكێی محمد حەلبوسی دەكات، جا خۆی بێت یان كاندیدێكی، هەروەها كوردیش دوو كەسایەتی كاندید دەكەن.
پرۆسەی سیاسی دوای پێكهێنانی حكومەتی عیراق: پرۆسەی سیاسی دوای پێكهێنانی حكومەتی عیراق، گۆڕانكاری زۆری بەسەردا دێت، بەشێوەیەك لە ئەگەری سەركەوتنی مستەفا كازمی، هێزە چەكدارە شیعەكان زیاتر لە قاڵب دەدرێن، لەم كاتەشدا زیاتر هەست بە شكستی خۆیان دەكەن، لەوەی لە هەڵبژاردنەكاندا توشی بوون و زەبرێكی كوشندەیان بەركەوت، لەوەش گرنگتر موقتەدا سەدر بەتەواوی دەكەوێتە ژێر تاقی كردنەوەیەكی قورسەوە، چونكە یەكەمجارە بتوانێت (73) كورسی بەدەستبهێنێت و حكومەت خۆی پێكیبهێنێت، بۆیە بەرپرس دەبێت لە گەندەڵی و خراپی باری ئەمنی و ئابوری عیراق، ئەمجارە سەدر ناتوانێت بە ئاسانی خۆی لە خراپیەكانی حكومەت بدزێتەوە، چۆن خۆی لە گەندەڵیەكانی وەزارەتەكانی تەندروستی و كارەبا دزییەوە، بۆیە هەوڵەكانی بۆ باشتركردنی دۆخی ئەمنی و ئابووری دەخاتە گەڕ، هەروەها پەیوەست بە كوردیش بەو پێیەی كورد تاكو ئێستا یەكگرتوو نییە، هەروەها لە هەرێمیش ئیدارەیەكی خراپ بەڕێوە دەبرێت، بۆ هەموو شتێك پەنا بۆ حكومەتی ناوەند دەبات، پێناچێت بگەڕێتەوە قۆناغی زێڕینی خۆی، چونكە سەرباری ئەم دۆخەش، كشانەوەی ئەمریكا و هێرشەكانی داعش، هۆكارێكی دیكە دەبن بۆ دۆخی قورسی كورد.
س،ر
بیروڕا
