دەوڵەتی عوسمانی (1299-1923) کۆتاییەکی خەمناکی هەبوو، هۆکارەکانی هەرچی بووبن، ناتوانن هیچ لەو راستییە بگۆڕن کەوا خراپیی دەسەڵاتدارەکانی، پاوانکردنی دەسەڵات، بوونی گەندەڵی بەڕادەیەکی زۆر، لە گرنگترین هۆکارەکانی لەناوچوونی بوون، هەروەها دەرفەتیان رەخساند بۆ دەستتێوەردانی دەرەکی و کردنەوەی دەرگا بۆ ویستی داگیرکاریی کۆڵۆنیالیزمی ئەوروپی، نەوەی کاریگەریش بە سەربەخۆیی تورکیا و بە رۆژئاواییکردنی کۆمەڵگەی تورکی دەرفەتەکەیان قۆستەوە، ئیتر مستەفا کەمال ئەتاتورک کۆتایی بە ژیانی پیاوە نەخۆشەکە هێنا.

عوسمانیەتی نوێ، پرۆژەیەکی ناکام
زۆرینەی سەرکردە بڕیار بەدەستەکانی پارتی داد و گەشپێدان- ئەکەپە، لە سەروویانەوە رەجەب تەیب ئەردۆغان، بەشێکن لە رەوتی ئیسلامی سیاسی کە نەجمەدین ئەربەکان رێبەرایەتیی دەکرد، لە خەیاڵدان و گوتاری سیاسیی ئەربەکاندا، گەڕانەوە بۆ خەلافەت و بە رێبەرکردنەوەی تورکیا بۆ جیهانی ئیسلامی، ئامادەگییەکی بەردەوامی هەبوو، کاتێک زیاتر سیماکانی دەرکەوتن کەوا لە ساڵی 1997، ئەربەکان بووە سەرۆک وەزیرانی تورکیا، پشتیکردە رۆژئاوا و ئاراستەی سیاسەتی دەرەوەی تورکیای بەرەو جیهانی ئیسلامی وەرگێڕا، سوپا دژی ئەوە وەستایەوە، ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی تورکیا، کودەتایەکی سپییان بەسەرداکرد و لە دەسەڵات دووریان خستەوە، تەمەن دەرفەتی نەدا دەسەڵات وەربگرێتەوە، بەڵام بۆ نەوەی گەنجی ناو پارتی رەفاه، بووە ئەزموونێکی باش، بەتایبەت عەبدوڵڵا گویل و رەجەب تەیب ئەردۆغان پێکەوە، هەڵبەت کەمێک جیاواز و نەرمتر، کردیانە بنەما و ستراتیژی دروستکردنی پارتی داد و گەشەپێدان، وا 20 ساڵە دەسەڵاتی تورکیا لە دەستی ئەکەپەیە.

ئەردۆغان؛ خوێندکارێکی جیاواز
ئەکەپە سەرکەوت، ئەردۆغان کەوا لەگەڵ ئەربەکان و چەند هاوڕێیەکیدا سیاسەتیان لێ قەدەغەکرابوو، لە رێگەی دەرکردنی یاسایەکەوە کۆتوبەندەکەی لەسەر لادرا، ساڵی 2003 بووە سەرۆک وەزیران، جیاوازتر خۆی نمایشکرد و زۆری هێنا، شەڕی زۆری کرد و گەڕی زۆری هەڵبژاردنی بردەوە، تەواوی جومگەکانی حومکڕانیی گۆڕی و خستییە بندەستی خۆی، تەنها سەرکردەی ئیسلامییە لە سوپا ناترسێ، بەڵام ئەمجارەیان جیاوازترە، سەرۆکێکی نەخۆشە و ترسی دۆڕان وایکردووە هاوسەنگیی لەدەستبدات.

هەڵبژاردنێکی جیاواز
لە یەک دوو گەڕی هەڵبژاردندا، ئەوکاتەی سیستمی سیاسیی تورکیا پەرلەمانی بوو، ئەردۆغان هەر لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، کابینەی حکومەتەکەی رادەگەیاند، ئۆپۆزیسیۆنێکی پەرتەوازە و بێ پرۆژە، هەر نوزە نوزیان بوو، بەڵام وا نییە، دوو دیمەنی جیاواز دەبینرێت:

یەکەم: ئەردۆغان پیر و نەخۆشە، نادڵنیایی لە سەرکەوتنی کاریگەریی نەرێنیی لەسەر جەستە و سایکۆلۆژیەتی دەرخستووە، نەک میتینگەکانی بانگەشەی هەڵبژاردنی بۆ پڕ لە هاتوهاوار ناکرێ، بەڵکو ناتوانێ وەکو پێویست تیایاندا بەشداربێت، بەختی روو لە لێژییە.

دووەم: پێچەوانەی هەڵبژاردنەکانی پێشووتر، ئۆپۆزیسێۆنێکی خاوەن پرۆژە و یەکگرتوو هەیە، کوردیش لەگەڵیانە، راپرسییەکان، هەڵبەت زۆرینەیان و بڕواپێکراویشن، دۆڕانی ئەردۆغان دەخەنەڕوو، ئەگەر پەرجووی سیاسی روونەدات.

ئەردۆغان تەنها سەرۆک و سیاسەتوانێکی ئاسایی نییە، بەڵکو سەرکردەیەکی خاوەن پرۆژە و خەونە، لە سەردەمی ئەودا تورکیا بووە چەقی زۆر گۆڕانکاریی ناوخۆیی، ناوچەیی و نێودەوڵەتی، بەڵام کۆتاییەکی ناڕوون لە رێگەیدایە، دوور نییە رۆژی 14ی ئایاری 2023، بە نەخۆشییەوە کۆتایی پرۆژە و دەسەڵاتەکەی ببینێ، لەسەر شێوەی نەجمەدین ئەربەکانیش تەمەن و نەخۆشیی دەرفەتی دیکەی بۆ گەڕانەوە و جێبەجێکردنی پرۆژەکەی نادەنێ.

خ.غ