مەودا میدیا- بارام سوبحی

نووسەری كتێبی پێگەی ئێران لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا دەڵیت ئێران بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ راگەیاندنی دەوڵەتی كوردیدا نییە، بۆیە باشتروایە بەرلەوەی كورد بڕیار لەهەر شتێك بدات، پێویستە لەناوخۆیدا كار بۆ یەك هەڵوێستی بكات، كورد ئەگەر یەك هەڵوێست بێت،بەدڵنیاییەوە لەپێناوی مافی رەوای خۆیدا دەتوانێت شەڕی هەموو جیهان بكات.

كتێبی پێگەی ئێران لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بەختیار ئەحمەد ساڵح بەپشت بەستن بە "36"سەرچاوەی كوردی‌و عەرەبی‌ و فارسی نووسیویەتی دەزگای ئایدیا لەدوتوێی "120" لاپەڕەدا چاپیكردووە، لەسەرەتای كتێبەكەدا نووسەر دەڵێت "فارسەكان پێیانوایە عەرەب‌و تورك لەوان خوارترن‌و پاشكۆی نەتەوەی فارسن. فارسەكان پێیانوایە عەرەبەكان تەنها گرنگی بە تێركردنی خۆیان دەدەن‌و توركەكانیش سەرباری بەهێزییان لەڕووی سەربازییەوە، تەمەڵ‌و كەم هۆشن. فارسەكان پێیانوایە لە تەواوی دراوسێكانیان زیرەكترن، ئەمەش دەتوانێت باشترین پاساو بێت بۆ دەستوەردانەكانی ئێران لە تەواوی ناوچەكەدا".

بۆچی ئێران بەهێزە؟
لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا، نوسەر ئاماژە بە سێ‌ بنەما دەكات كە ئێرانییەكان پەیڕەوی دەكەن‌و بریتین لە: راگرتنی بەرەی ناوخۆ، چونكە پێیانوایە "یەكڕیزی لەسەر ئاستی ناوخۆ هێزی دەوڵەت زیاددەكات، هەربۆیە دەسەڵات لە ئێران كاردەكات بەرەی ناوخۆ بەدوربگرێت لە هەر جۆرە ململانێ‌‌و كێشمەكێشێكی سیاسی، رێگری دەكات لە دووركەوتنەوەی نەتەوەو ئاینزا جیاوازەكان لە ناوەند".

بنەمای دووەم كاركردنە بۆ جڵەوكردنی كەمە نەتەوەكان.

بنەمای سێیەم كە ئێرانییەكان پەیڕەوی دەكەن بایەخدانە بە هێزی وشكانی‌و دەریایی لەیەك كاتدا، چونكە لەكۆی (1.648.000) كیلۆمەتر چوارگۆشەی روبەری ئێران (2450 كم) سنوری وشكانییەو (2500 كم) سنوری دەریاییە. ئەمە جگەلەوەی لەڕووی ستراتیژییەوە ئێران لەگەڵ عوممان كۆنترۆڵی گەروی هورمز دەكەن، ئەو گەروەی (40%) نەوتی جیهانی لێوەهەناردە دەكرێت. هەروەها ئێران بەسەر دەریای قەزوینی دەوڵەمەند بە نەوت‌و گازی سروشتیدا دەڕوانێت، ئەمەش هەژمونی ئێران لە ئاسیای ناوەند زیاد دەكات، نووسەر دەڵێت "ئەم خاڵە ئەو پەیوەندییە باشەی نێوان ئێران‌و روسیا زیاتر روندەكاتەوە".

ئێران تەنها خاڵی بەهێزی نییە، بەڵكو لە ناوچەكەدا چەندین نەیاری بەهێزی هەیە، بەجۆرێك وەكو نووسەر رونیدەكاتەوە ئێرانی ئایەتوڵاكان لەئێستادا خۆی لە گەمارۆداندا دەبینێتەوە، سەرەتا لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە لە ئاسیای ناوەڕاستدا كە لەگەڵیدا ركابەری هەژمون دەكات. دووەم سعودییە بەهۆی زیندبونەوەی دژایەتی دێرینی نێوان شیعەو سوننە‌ و خەونی رابەرایەتیكردنی ئیسلام، مەترسیەكی دیكە پاكستانە كە ركابەری ئێرانە لە ئەفغانستان‌و ئاسیای ناوەنددا، پاكستان وەك دەوڵەتێكی سوننی بە لایەنگری ئەمەریكا ناسراوەو پەیوەندی لەگەڵ شیعەكاندا زۆرباش نییە. نووسەر دەڵێت "ئەگەر پەیوەندی خراپی نێوان ئێران‌و پاكستان بەم شێوەیە بەردەوام بێت، ئەوا لە دووبارە رێكخستنەوەی ناوچەكەدا رۆڵێكی كاریگەری دەبێت".

ئێران‌و ئەمەریكا: دۆست‌و دوژمن
لە ئاستی میدیا و وتاری جەماوەریدا ئێران‌و ئەمەریكا وەكو دوو نەیاری سەرسەختی یەكتر دەردەكەون، بەڵام نووسەر دیوێكی دیكەی ئەو وێنەیە دەخاتەڕوو. بەشێوەیەك پەلكێشانی ئێران لەناوچەكەدا دەگێڕێتەوە بۆ ئەمەریكا. لەوبارەیەوە دەڵێت: پەلكێشانی ئێران لە ناوچەكەدا لەدوای دوو جەنگی گەورەی ئەمەریكاوە دەستی پێكرد، شەڕێك لە دژی رژێمەكەی تالیبان لە ئەفغانستان‌و شەڕێك لەدژی رژێمەكەی سەدام حسێن لە عێراق، هەڵبەتە ئەم دوو رژێمە دژ بە هەژمون‌و پەلكێشانی ئێران بوون لە ناوچەكەدا، لەڕاستیشدا ئەمەریكا ئەم دوو شەڕەی لە بەرژەوەندی ئێران كرد.

هۆكارێكی دیكەی لێكنزیكبونەوەی ئەمەریكاو ئێران بەرەنگاربوونەوەی رێكخراوی داعش بوو، هەرچەندە ئێران لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش بەشدارنەبوو، بەڵام بەبیانوی پاراستنی مەزارگە پیرۆزەكان‌و هاوكاری ئاوارەكان هێزی بۆ عێراق نارد، نووسەر دەڵێت "فەرەنسا بە فەرمی‌و سەرۆكی پێشوی ئەمەریكا ئۆباما بەنامەیەكی نهێنی داوای لە عەلی خامەنەیی رابەری ئێران كرد بەشداری لە شەڕی دژی داعش لە عێراقدا بكەن.،بەشداری دیاری ئێرانیش بەهێزو راوێژكاری سەربازی زیاتر لە شەڕەكانی جەلەولاو سەعدییە، جەرف ئەلسەخرو تكریتدا رەنگیدایەوە".

بەبڕوای نووسەر دەركەوتنی داعش سودێكی زۆری بۆ ئێران هەبووە، چونكە "دەركەوتنی رێكخراوی داعش، ئێرانی وەك ئەڵتەرناتیڤێكی بەهێز خستەڕوو بۆ روبەڕوبوونەوەی بنەماخوازی، دەرەنجامیش ئێران بە پشودرێژی‌و سیاسەتكردن‌و هەژمونی خۆی توانی دۆسێی ئەتۆمی لە بەرژەوەندی خۆی دابخات‌و سزاكانی ئەنجومەنی ئاسایش‌و گەمارۆی ئابوریش لەسەر خۆی هەڵبگرێت". پاشان دەڵێت: ئەو هەوڵانەی ئێران لەناو عێراقدا لە راپۆرتی ساڵانەی بەڕێوەبەری ئاژانسی سەنتراڵی هەواڵگری ئەمریكادا رەنگیدایەوە‌و تێیدا داوادەكات ئێران لە لیستی تیرۆر دەربهێنرێت، لەبەر ئەو رۆڵەی لە روبەڕوبونەوەی داعش لەعێراقدا دەیگێڕێت.

قاعیدەو داعش: ئامرازو ئەجێندا
لەباسكردنی پەیوەندی ئێران لەگەڵ رێكخراوەكانی قاعیدەو داعشدا، نووسەر ئاماژە بەوەدەكات ئێران لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو رێكخراوانەدا سود لەهەردوو دیوی كارتەكە وەردەگرێت. لەوبارەیەوە دەڵێت"دوای توندبوونەوەی هێرشەكانی سەر قاعیدە لە ئەفغانستان، ئێران بووە پەناگەیەك بۆ زۆرێك لە سەركردەكانی قاعیدەو خێزانەكانیان، تەنانەت ئوسامە بنلادن نیوەی منداڵەكانی‌و یەكێك لە هاوسەرەكانی ناردە ئێران‌و ئێستاش زۆرێك لەسەرانی قاعیدە لە ئێران دەژین.

بەپێی لێكدانەوەی نووسەر هۆكاری ئەو پەیوەندییەی ئێران‌و قاعیدە بونی خاڵێكی هاوبەشە كە بریتیە لە روبەڕوبونەوەی ئەمەریكا لە ئەفغانستان‌و عێراقدا، ئەو هۆكارەش "بووە سەرەتایەك بۆ ئێران بۆ دزەكردنە ناو رێكخراوی قاعیدە بەئامانجی بەكارهێنانی لەپێناوی بەرژەوەندییەكانی خۆیدا... ئێران لەناو هەناوی ئەلقاعیدە رێكخراوی سەر بە خۆی دروستكرد بۆ ئاراستەكردنی ئەو رێكخراوە لەدورەوە، بەهەمانشێوە كاردەكات لەسەر دروستكردنی رێكخراوێكی دیكەی داعش لەناو هەناوی داعشدا بەئامانجی ئاراستەكردنی ئەو رێكخراوە لەدورەوە".

ئێران تەنها لە بەرەنگاربونەوەی ئەو رێكخراوانەشدا دەستكەوتی خۆی هەبووە، وەكو نوسەر دەڵێت: لەڕێگەی روبەڕوبونەوەی تیرۆر، سەرەتا ئەلقاعیدەو پاشان داعش، بەهانەیەكی باش كەوتە دەست ئێران تا لە دەوڵەتێكەوە كە پشتیوانی تیرۆر دەكات ببێتە دەوڵەتێكی دژە تیرۆر.

بەغدا: پایتەختەكەی دیكە
لەئێستادا هیچ كەسێك ناتوانێت نكۆڵی لە رۆڵی بەهێزی ئێران لە عێراقدا بكات، بەبۆچونی نووسەر بەهێزبونی ئێران پەیوەندی بە هەلومەرجی نێودەوڵەتیەوە هەبووە نەوەكو بەهێزی ئێران. لەوبارەیەوە دەڵێت: رۆڵبینینی ئێران لەناو عێراقدا ئەوەندەی پەیوەندی بە هەلومەرجی گونجاوی نێودەوڵەتییەوە هەبوو، هێندە پەیوەندی بەبەهێزی ئێرانەوە نەبوو. گۆڕانە سیاسیە نوێكان لە عێراقدا هەلی گەورەیان خستە بەردەم ئێران، بەڵام لەهەمانكاتیشدا هەڕەشەیان لەسەر ئاسایشی ئێران دروستكردوە، بەو پێیەی كە زەمینەی جێگیربوونی دەوڵەتە زلهێزەكانی لەنزیك سنوری ئێرانەوە فەراهەمكرد. بۆیە نووسەر جەخت لەوەدەكاتەوە لەدوای روخانی رژێمی بەعسەوە لە ساڵی (2003)، ئێران لەبەر پاراستنی یەكپارچەیی خاكی خۆی بەردەوام لە هەوڵدا بووە، سەرەتا لەگەڵ سوریاو توركیاو ئێستاش بە تەنها خۆی بۆ پاراستنی یەكپارچەیی خاكی عیراق.

نووسەر دەشڵێت "ئێران بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ راگەیاندنی دەوڵەتی كوردیدا نییە، چونكە بەهەڕەشەی دەزانێت لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی‌و یەكپارچەیی خاكەكەی. پاشان هێما بۆ ئەوەدەكات بۆ رێگرتن لە دروستبوونی دەوڵەتی كوردی، ئێران ئەم كارانەی كردوە: پشتیوانیكردن لە كوردەكان بۆ بەدەستهێنانی پۆستی باڵا لە حكومەتی ناوەندی بەمەبەستی كپكردنی هەستی نەتەوەییان،  پشتیوانیكردن لە ناكۆكی نێوان پارتە كوردییەكان تا كۆدەنگی لەسەر راگەیاندنی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان دروست نەبێت، بەهێزكردن‌و پشتیوانیكردنی حكومەتی ناوەندی لەبەرامبەر هەر هەوڵێكی جیابونەوەی هەرێمی كوردستاندا".

دوای خستنەڕوی ئەو هۆكارانە، نووسەر دەڵێت "ئەوەی زیاتر لەهەر هۆكارێكی دیكە قەیرانی بۆ كورد دروستكردوە، دابەشبوونیەتی لەنێوان بەرژەوەندی دەوڵەتە داگیركەرەكانی كوردستاندا، بۆیە باشتروایە بەرلەوەی كورد بڕیار لەهەر شتێك بدات، پێویستە لەناوخۆیدا كار بۆ یەكهەڵوێستی بكات. كورد ئەگەر یەكهەڵوێست بێت، بەدڵنیاییەوە لەپێناوی مافی رەوای خۆیدا دەتوانێت شەڕی هەموو جیهان بكات".

رابەرێك لەنێو ئاگردا
ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست تژییە لە كێشەو قەیرانی جۆراوجۆر، لەم مەیدانەشدا ئێران دەیەوێت رۆڵێكی رابەرێك بگێڕێت. نووسەر دەڵێت: ئێران پێیوایە زیاد لە چەند پاساوێكی هەیە بۆ ئەوەی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا رۆڵی رێبەر ببینێت، پاساوگەلێكی وەك مێژوویی، جوگرافی، مرۆیی، بیروباوەڕو دواجار سیاسی. ئەم پاساوانەش لەدوای هەستكردنی دێت بە هێزی خۆی، پێگەی جیۆپۆلەتیكی‌و رۆڵی روو لە هەڵكشانی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

بەوتەی نوسەر لەهەمبەر پڕۆژەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە كە ئەمەریكا بانگەشەی بۆ دەكات، ئێران لەدوای روداوەكانی بەهاری عەرەبیەوە بەكردەیی هەوڵی جێبەجێكردنی پڕۆژەی دروستكردنی رۆژهەڵاتێكی نوێی ئیسلامی دەدات. ئەو پڕۆژەیەش پشت بە دوو رەگەز دەبەستێت، كە بریتین لە ئایدۆلۆژی: لە باوەڕی رژێمی ئێرانەوە سەرچاوە دەگرێت بە حەتمیەتی دروستبونی حكومەتێكی جیهانی ئیسلامی‌و پێویستی رۆڵبینینیی ئێران تیایدا وەك بەهێزترین لایەن.

رەگەزی دوەم ستراتیژییەو بریتیە لە هەوڵی ئێران بۆ دروستكردنی پشتێنەیەكی ئاسایش تا ببێتە بەربەستێك لە بەرامبەر ئەو هەوڵەی كە نەیارەكانی دەیدەن بۆ خستن‌و تێكدانی ئێران لە ناوەوە.

ئەتۆم: چەكی شەڕو ئاشتی
یەكێك لەو دۆسێیانەی كە ئێرانی پێ‌ دەناسرێتەوە هەوڵدانێتی بۆ دروستكردنی چەكی ئەتۆمی، نووسەر دەڵێت: چەكی ئەتۆمی وەك هۆكارێكی بەرگری یارمەتی كۆماری ئیسلامی ئێران دەدات، تا ئەمەریكاو ئیسرائیل ناچاربكات دەستبەرداری پەنابردنە بەر هێزبن لەدژی ئێران. لەهەمانكاتیشدا سیستمی جیۆپۆلۆتیكی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بە قازانجی خۆی بگۆڕێت.

نووسەر بەدوری دەزانێت ئەمەریكا یان ئیسرائیل پەلاماری وێستگە ئەتۆمییەكانی ئێران بدەن، لەبەرئەوەی "دابەشبونی جوگرافی وێستگە ئەتۆمییەكان بەشێوەیەكە ئەگەر بێت‌و لەلایەن ئەمەریكا یان ئیسرائیلەوە هێرش بكرێتەسەری، دەبێت بە ئەندازەیەك فڕۆكەكان زۆربن كەبتوانن لەیەك كاتدا تەواوی وێستگە ئەتۆمییەكان خاپور بكەن، ئەگەر هێرشەكە بەو شێوەیە نەبێت، ئەوكاتە ئێران دەتوانێت وەڵام بداتەوەو ئەگەری كەوتنەوەی جەنگێكی ئەتۆمی زیاتر دەبێت".