مەهدی ئەبوبەكر
تاڵیبانی كوردیی لەبەر دەرگەیە!
كێ دەتوانێت ئەو بڕوایەم تێدا بچێنێت، جووڵانەوەیەكی ئیسلامیی رادیكاڵیی هاوشێوە و هاوڕەفتاری بزووتنەوەی تاڵیبان، لە كوردستاندا دروست نابێت؟ كێ دەتوانێت، دڵنیایی بە خەڵكی كوردستان بدات، چەند ساڵی داهاتوو، دەسەڵاتی سیاسی لە كوردستاندا، ناكەوێتە دەست جووڵانەوەیەكی هاوجۆری بزووتنەوەی تاڵیبانەوە؟
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، ئەو دەمەی بڕیاریدا؛ دانوستاندن لەگەڵ بزووتنەوە تووندڕەوە ئەفغانییەكەدا دەستپێبكات، بێئەوەی دركی پێبكات، پێشینەیەكی ترسناكی لە جیهانی ئیسلامیدا دروستكرد، ئاوێكی خراپی لە ناوچەكەدا رشت، چونكە لە مێژووی هاوچەرخی ئەم ناوچەیەدا رووینەداوە، دەوڵەتێكی زەبەلاحی وەكو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، سازش بۆ رێكخراوێكی ئیسلامیی رادیكاڵی بكات و دەسەڵاتی سیاسیی رادەست بكات.
لەو گۆشەنیگایەوە، بێ زۆر لە خۆكردن، دەتوانین بڵێین: رازیبوونی ئەمەریكا بە واژۆكردنی رێككەوتننامە لەگەڵ تاڵیبان، دواتر چۆڵكردنی ئەفغانستان و رادەستكردنی دەسەڵاتی سیاسی بەو بزووتنەوە رادیكاڵە تووندڕەوە، تەنیا مانایەكی هەیە ئەویش؛ سەركەوتنی ئیرادەی تاڵیبانە بەسەر ئەمەریكادا، سەرباری سەپاندنی ئیرادەی سیاسی، تاڵیبان توانیی دانپێدانانی ناڕاستەوخۆ لە ئەمەریكا بەدەستبهێنێت، بەو جۆرە؛ شەرعیەتی وەرگرتنی دەسەڵات بۆ خۆی حەڵاڵ بكات.
سەركەوتنی تاڵیبان لە جەنگی بیست ساڵەدا، خاڵێكی وەرچەرخانی مێژووییە لە جیهانی ئیسلامیدا، دەستپێكی مێژوویەكی نوێیە لە ناوچەكەدا، بۆ لەمەوپاش دەتوانین؛ مێژووی هاوچەرخی جیهانی ئیسلامی بۆ قۆناغی پێش سەركەوتنی تاڵیبان و قۆناخی دوای سەركەوتنی تاڵیبان دابەشبكەین، قۆناغە تازەكەش بە قۆناغی تاڵیبانیزم ناودێر بكەین.
لەم قۆناغە تازەیەدا؛ بزووتنەوەی تاڵیبان، لە بزووتنەوەیەكی لۆكاڵیی ئەفغانییەوە، دەگۆڕێت بۆ مۆدێلێكی ئیسلامیی سیاسیی چەكداریی نێونەتەوەیی، جێگە بە رێكخراوی ئیخوان موسلمین لێژ دەكات، ئەو رێكخراوەی نزیكەی سەدەیەكە، تاكە رێكخراوی ئیسلامیی سیاسیی رادیكاڵیی نێونەتەوەییە، سەرچاوەی فیكری، سیاسی و سپۆنسەری دارایی و ماڵی زۆرینەی هەرە زۆری حزب و رێكخراوە ئیسلامییە رادیكاڵەكانی جیهانی ئیسلامی بووە.
ئاماژەكانی دوای سەركەوتنی تاڵیبان پێماندەڵێن، بزووتنەوەی تاڵیبان (وەكو سۆسیالیزمی سەروەختی جەنگی سارد) دەبێتە تاڵیبانیزم و مۆدێلێكی نوێی ئیسلامیی سیاسیی رادیكاڵیی نوێ دێنێتە مەیدان، وەكو پەتایەكی بێ ڤاكسین بە سەرتاسەری جیهانی ئیسلامی بڵاودەبێتەوە.
خەسڵەتەكانی مۆدێلی سیاسیی تاڵیبان یان تاڵیبانیزم لە چەند خاڵێكدا دەردەكەوێت؛ ئەو بزووتنەوەیە لە رووی كۆمەڵایەتییەوە؛ هەڵقوڵاوی كولتوور و دابونەریتە كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵگەی ئەفغانییە. لە رووی سیاسییەوە؛ وابەستەیی لەگەڵ رێكخراوێكی سیاسیی دیکەدا نییە، بە واتایەكی دیکە بە تەواوی لۆكاڵییە. لە رووی فیكری سیاسییەوە؛ وابەستەیی بۆ مەرجەعە تووندڕەوە دیارەكانی وەكو ئیبن تەیمییە، حەسەن ئەلبەننا، ئەبو ئەعلای مەودودی و سەید قوتب و ئەوانی دیکە نییە، بەڵكو خودان فیكرێكی سیاسیی ئایینیی تایبەت بە خۆیەتی. لە رووی سەربازییەوە؛ بە خۆڕاگر، كۆڵنەدەر و دژە خۆرئاوا و بەزێنەری ئەمەریكا ناسراوە.
ئەو خەسڵەتانەی لە مۆدێلی تاڵیباندا بەرجەستە بووە، سەرنجڕاكێش و ئیلهامبەخشە بۆ جیهانی ئیسلامی، بەتایبەتی بۆ ئەو تاك و گرووپانەی دەیانەوێت دوور لە مۆدێلی ئیخوانی و مۆدێلە ئیسلامییە سیاسییە باوەكان، گرووپی سیاسیی چەكداریی جیهادی دابمەزرێنن و دەسەڵاتی سیاسی لە وڵاتەكانیاندا وەربگرن.
لە پەنا و پەسێوی ئاماژەكاندا ئەوە دەخوێندرێتەوە؛ هەرێمی كوردستان، بەهۆی دەیان هۆكاری سیاسی، ئابووریی، مێژوویی، ئایینی، كۆمەڵایەتی و كولتووری، لە چاو گەلانی دیکەدا، بە شەقاوی خێراتر بۆ چوونە نێو قۆناغی تاڵیبانیزم دەڕوات، پێدەچێت ناوی كوردستان لە سەری سەرەوەی لیستەكەدا تۆمار بكرێت كە مۆدێلی تاڵیبانی كۆپی دەكەن و بە كردار رێكخراوی هاوشێوەی تاڵیبانی تێدا دادەمەزرێت.
بە شیكردنەوەی كۆدی ئاماژەكان، دەگەین بەو بڕوایەی؛ هەرێمی كوردستان، لە جێبەجێكردنی تاڵیبانیزم و كۆپیكردنەوەی مۆدێلی تاڵیبان پێش گەلانی دیکەی موسڵمان دەكەوێت. لەو بڕوایەدام؛ زۆر بە زوویی دەبینە شاهیدی دروستبوونی تاڵیبانێكی كوردیی بە مۆركێكی كوردانەی لۆكاڵی، لە رووی رێكخراوەیی، سیاسی، كولتووری و كۆمەڵایەتییەوە.
لێرەدا دەرگیری پرسیارێك دەبین؛ ئایا دروستبوونی تاڵیبانی كوردیی، گرێدراوی كشانەوەی هێزەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكایە لە عیراق؟ با پرسیارەكە بە جۆرێكی دیکە بكەین؛ ئایا ئەگەر ویلایەتە یەكگرتووەكان، هێزەكانی لە عیراق نەكشێنێتەوە، بزووتنەوەی تاڵیبانی كوردی دروستدەبێت یان نا؟
بە پشتبەستن بە هەندێك پێدراو، دەگەینە ئەو بڕوایەی؛ دروستبوونی تاڵیبانی كوردی، وابەستەی كشانەوە یان مانەوەی هێزەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا نییە لە عیراقدا، بە پێچەوانەوە؛ لە ئەگەری مانەوە یان ماڵئاواییكردنی سەربازانی ئەمەریكادا تاڵیبانی كوردی دروست دەبێت، هۆكاری ئەو دڵنیابوونەمان پشتبەستووە بە كۆمەڵێك هۆكار گرنگترینیان ئەمانەن: لە رووی كۆمەڵایەتییەوە؛ زەمینەیەكی لەبار لەئارادایە؛ بۆ دروستبوونی بزووتنەوەیەكی سیاسیی ئایینی، لەسەر شێوازی ئایینیی میللی، دوور لە فیكری سیاسیی ئیخوانی و ئەو شێوازە باوەی حزبە ئیسلامییەكان لە دوای ساڵانی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو، تاقیانكردەوە و شكستیان تێداهێنا و خەڵكی كوردستان لێی تەكینەوە.
لە رووی ئایینییەوە؛ لە پاش رووخانی رژێمی سیاسیی بەعس، شەپۆلێكی تووندی ئایینگەرایی، بە هەموو جۆرەكانی سەلەفی، سۆفی و میللییەوە كوردستانی گرتووەتەوە، بە جۆرێك ئایینگەرایی تۆخبووەتەوە، كار بە لایەنگرانی حزبە ئیسلامییەكانەوە نەوەستاوە، بەڵكو سەرتاپای خەڵكی كوردستانی گرتووەتەوە، تەنانەت زۆرینەی ئەندامان و لایەنگرانی حزبە بە ناو عەلمانییەكانیش كەتوونەتە ژێر كاریگەریی ئەو شەپۆلە ئیمانییە ئایینییەوە و پابەندبوونێكی تووندی ئایینییان بۆ خۆیان و خێزانەكانیان دروستكردووە.
لە رووی سیاسیی دەرەكییەوە؛ ئاشكرایە مۆدێلی سعودی– ئیماراتی، لە دروستكردنی ئیسلامی سیاسی لە ناوچەكەدا شكستیهێناوە، ئەوەی ماوەتەوە مۆدێلی قەتەری– توركییە، ئەو مۆدێلە هەرچەندە بە پاڵپشتیكار و پشتوپەنای مۆدێلی ئیخوانی ناسراوە، لێ لە پەنای ئیخوانیزمدا، ستراتیژی پاڵپشتیكردنی رێكخراوە ئیسلامییە لۆكاڵییەكان و دروستكردنی گرووپی ئیسلامیی لۆكاڵیان گرتووەتەبەر، بەدرێژایی شەڕی ناوخۆی سوریا و دواتر لیبیا، توركیا بە پارەی نەوتی دەوڵەتی قەتەر، لە جێبەجێكردنی ئەو ستراتیژەدا سەركەوتوو بوو. ئێستایش قەتەر بووەتە پشتیوان و یارمەتیدەری راستەخۆی تاڵیبان و كار بۆ سەرخستنی پرۆژەی تاڵیبانیزم دەكات. ئەوەی پێشبینی دەكرێت؛ لەمەودوا؛ دەوڵەتی قەتەر، بە رێژەیەكی زۆر پارە لە رێكخراوی ئیخوان موسلیمین بگرێتەوە، یارمەتییەكانی بخاتە خزمەت دروستكردنی دەیان بزووتنەوە و رێكخراوی لۆكاڵی وەكو تاڵیبانەوە.
پێویستە؛ ئەوەیشمان بیرنەچێت، خودی بزووتنەوەی تاڵیبان، دوای جێگیربوونی پێیەكانی لە دەسەڵاتدا، بەدڵنیاییەوە هەوڵی هەناردەكردنی ئەزموونی خۆی بۆ دەرەوە دەدات، لە ماوەی داهاتوودا؛ تاڵیبان بە دەست و دڵفراوانییەوە، یارمەتیی سیاسی، رێكخراوەیی، چەكداریی و تەنانەت دارایی پێشكەش بەو گرووپانە دەكات كە دەیانەوێت ئەزموونەكانی ئەو لە وڵاتانی خۆیان تاقیبكەنەوە.
بەو پێیەی؛ هەرێمی كوردستان، یەكێكە لە بازنە لاوازەكان، بۆیە زۆر لەبارە بۆ تاقیكردنەوەی ئەزموونە نوێیەكەی تاڵیبان، لە رووی مێژووییشەوە؛ پەیوەندییەكی بەردەوام و بەتین لە نێوان بزووتنەوە ئیسلامییە كوردییەكان و بزووتنەوە ئیسلامییە ئەفغانییەكاندا هەبووە و هەیە، هەروەها هەردوو دەوڵەتی توركیا و قەتەر پێكەوە؛ كاریگەریی زۆریان لەسەر هەرێم هەیە، بۆیە بەئاسانی و زووتر بزووتنەوەی تاڵیبانی كوردیی، بە هاندان و یارمەتیدانی ئەو دەوڵەتانە، لە كوردستاندا هەڵدەتۆقێت.
لە رووی سیاسیی ناوخۆییەوە؛ لە 10 ساڵی پێشوودا، بە هۆكاری؛ ناكارایی حكومەت، هەڵئاوسانی گەندەڵی سیاسی و دارایی، شكستی سیاسی لە بەرانبەر بەغدا، دەوڵەتانی هەرێمی و نێودەوڵەتیی، سەرباری ئەوانەیش بڵاوبوونەوە و گەشەكردنی شەپۆلی پۆپۆلیزمی سیاسی و بە شەیتانكردنی حزبە فەرمانڕەواكان لەلایەن حزبە بەناو ئۆپۆزیسیۆنە پۆپۆلیستییەكانەوە، بە لێشاو خەڵكی لە حزبە سیاسییەكان تەكیونەتەوە، لە تاكێك خودی خۆیدا بووە بە ئۆپۆزیسیۆنێكی ناڕێكخراو، بۆیە دەرفەتی دروستبوونی رێكخراوێكی ئیسلامیی هاوشێوەی تاڵیبان لە دەست نادەن و لە دژی دەسەڵاتی سیاسیی هەرێمی كوردستان پشتیوانیی دەكەن. نموونەی بەرچاو، دڵخۆشیی زۆرینەی زۆری خەڵكی كوردستانە، بە سەركەوتنی تاڵیبان لە ئەفغانستان. هەرچەندە ئەو دڵخۆشییە لە روانگەی ئیسلامییەكانەوە جیاوازە لە روانگەی نائیسلامییەكان، دڵخۆشیی ئیسلامییەكان سەرچاوەكەی ئەوەیە؛ تاڵیبان لووتی ئەمەریكای شكاندووە و ئیمارەتێكی ئیسلامیی دادەمەزرێنێت. لێ دڵخۆشیی نائیسلامییەكان سەرچاوەكەی ئەوەیە؛ تاڵیبان حكومەتێكی ناكاری گەندەڵیی هاوشێوەی حكومەتی كوردستانی رووخاندووە، بۆیە سەرەڕای جیاوازیی سەرچاوەی دڵخۆشییەكەیان، هەردوولا خۆزگە بە دروستبوونی تاڵیبانێك دەخوازن كە حكومەتەكەی لەمەڕ ئەوانیش بڕووخێنێت.
سەرنجڕاكێشیی ئەزموونی بزووتنەوەی تاڵیبانی ئەفغانستان، بۆ زۆرینەی خەڵكی هەرێمی كوردستان، هێندە بەهێزە، ئەگەر توركیا، قەتەر و تاڵیبانی ئەفغانیش، ئامادە نەبن پشتیوانی و هاوكاریی دروستبوونی بكەن، هەر دروست دەبێت، چونكە لەلایەك ئەو ئەزموونە بۆ ئیسلامییەكانی كوردستان؛ دەرفەتێكی زێڕینە بۆ وەرگرتنی دەسەڵاتی سیاسی و دامەزراندنی ئیمارەتێكی ئیسلامی، بۆیە هەرگیز بەو ساناییە لە دەستی نادەن.
لەلایەكی تریش؛ خەڵكی كوردستان لە "نائاگاییەوە" لە پێناو شاربەدەركردنی دەسەڵاتدارانی هەرێم، ئامادەن پشتیوانیی هەر بزووتنەوەیەكی رادیكاڵی بكەن، چجای ئەوەی ئەو بزووتنەوەیە هەڵگری فیكرێكی سیاسیی ئایینیی بێت، بەڵێنی سەپاندنی شەریعەت و جێبەجێكردنی دادپەروەریی و سزادانی گەندەڵكاران بدات. بەكورتی؛ زۆرینەی خەڵكی كوردستان، ئامادەن هەمان ئەزموونی هەڵەی خەڵكی ئێران كە لە ساڵی 1979 لە دژی محەممەد رەزا شا ئەنجامیاندا، دووبارە بكەنەوە و ئازادییە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكانی 30 ساڵی رابردوویان بخەنە سەر مێزی قوماری تاڵیبانێكی كوردییەوە.
خ.غ
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، ئەو دەمەی بڕیاریدا؛ دانوستاندن لەگەڵ بزووتنەوە تووندڕەوە ئەفغانییەكەدا دەستپێبكات، بێئەوەی دركی پێبكات، پێشینەیەكی ترسناكی لە جیهانی ئیسلامیدا دروستكرد، ئاوێكی خراپی لە ناوچەكەدا رشت، چونكە لە مێژووی هاوچەرخی ئەم ناوچەیەدا رووینەداوە، دەوڵەتێكی زەبەلاحی وەكو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، سازش بۆ رێكخراوێكی ئیسلامیی رادیكاڵی بكات و دەسەڵاتی سیاسیی رادەست بكات.
لەو گۆشەنیگایەوە، بێ زۆر لە خۆكردن، دەتوانین بڵێین: رازیبوونی ئەمەریكا بە واژۆكردنی رێككەوتننامە لەگەڵ تاڵیبان، دواتر چۆڵكردنی ئەفغانستان و رادەستكردنی دەسەڵاتی سیاسی بەو بزووتنەوە رادیكاڵە تووندڕەوە، تەنیا مانایەكی هەیە ئەویش؛ سەركەوتنی ئیرادەی تاڵیبانە بەسەر ئەمەریكادا، سەرباری سەپاندنی ئیرادەی سیاسی، تاڵیبان توانیی دانپێدانانی ناڕاستەوخۆ لە ئەمەریكا بەدەستبهێنێت، بەو جۆرە؛ شەرعیەتی وەرگرتنی دەسەڵات بۆ خۆی حەڵاڵ بكات.
سەركەوتنی تاڵیبان لە جەنگی بیست ساڵەدا، خاڵێكی وەرچەرخانی مێژووییە لە جیهانی ئیسلامیدا، دەستپێكی مێژوویەكی نوێیە لە ناوچەكەدا، بۆ لەمەوپاش دەتوانین؛ مێژووی هاوچەرخی جیهانی ئیسلامی بۆ قۆناغی پێش سەركەوتنی تاڵیبان و قۆناخی دوای سەركەوتنی تاڵیبان دابەشبكەین، قۆناغە تازەكەش بە قۆناغی تاڵیبانیزم ناودێر بكەین.
لەم قۆناغە تازەیەدا؛ بزووتنەوەی تاڵیبان، لە بزووتنەوەیەكی لۆكاڵیی ئەفغانییەوە، دەگۆڕێت بۆ مۆدێلێكی ئیسلامیی سیاسیی چەكداریی نێونەتەوەیی، جێگە بە رێكخراوی ئیخوان موسلمین لێژ دەكات، ئەو رێكخراوەی نزیكەی سەدەیەكە، تاكە رێكخراوی ئیسلامیی سیاسیی رادیكاڵیی نێونەتەوەییە، سەرچاوەی فیكری، سیاسی و سپۆنسەری دارایی و ماڵی زۆرینەی هەرە زۆری حزب و رێكخراوە ئیسلامییە رادیكاڵەكانی جیهانی ئیسلامی بووە.
ئاماژەكانی دوای سەركەوتنی تاڵیبان پێماندەڵێن، بزووتنەوەی تاڵیبان (وەكو سۆسیالیزمی سەروەختی جەنگی سارد) دەبێتە تاڵیبانیزم و مۆدێلێكی نوێی ئیسلامیی سیاسیی رادیكاڵیی نوێ دێنێتە مەیدان، وەكو پەتایەكی بێ ڤاكسین بە سەرتاسەری جیهانی ئیسلامی بڵاودەبێتەوە.
خەسڵەتەكانی مۆدێلی سیاسیی تاڵیبان یان تاڵیبانیزم لە چەند خاڵێكدا دەردەكەوێت؛ ئەو بزووتنەوەیە لە رووی كۆمەڵایەتییەوە؛ هەڵقوڵاوی كولتوور و دابونەریتە كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵگەی ئەفغانییە. لە رووی سیاسییەوە؛ وابەستەیی لەگەڵ رێكخراوێكی سیاسیی دیکەدا نییە، بە واتایەكی دیکە بە تەواوی لۆكاڵییە. لە رووی فیكری سیاسییەوە؛ وابەستەیی بۆ مەرجەعە تووندڕەوە دیارەكانی وەكو ئیبن تەیمییە، حەسەن ئەلبەننا، ئەبو ئەعلای مەودودی و سەید قوتب و ئەوانی دیکە نییە، بەڵكو خودان فیكرێكی سیاسیی ئایینیی تایبەت بە خۆیەتی. لە رووی سەربازییەوە؛ بە خۆڕاگر، كۆڵنەدەر و دژە خۆرئاوا و بەزێنەری ئەمەریكا ناسراوە.
ئەو خەسڵەتانەی لە مۆدێلی تاڵیباندا بەرجەستە بووە، سەرنجڕاكێش و ئیلهامبەخشە بۆ جیهانی ئیسلامی، بەتایبەتی بۆ ئەو تاك و گرووپانەی دەیانەوێت دوور لە مۆدێلی ئیخوانی و مۆدێلە ئیسلامییە سیاسییە باوەكان، گرووپی سیاسیی چەكداریی جیهادی دابمەزرێنن و دەسەڵاتی سیاسی لە وڵاتەكانیاندا وەربگرن.
لە پەنا و پەسێوی ئاماژەكاندا ئەوە دەخوێندرێتەوە؛ هەرێمی كوردستان، بەهۆی دەیان هۆكاری سیاسی، ئابووریی، مێژوویی، ئایینی، كۆمەڵایەتی و كولتووری، لە چاو گەلانی دیکەدا، بە شەقاوی خێراتر بۆ چوونە نێو قۆناغی تاڵیبانیزم دەڕوات، پێدەچێت ناوی كوردستان لە سەری سەرەوەی لیستەكەدا تۆمار بكرێت كە مۆدێلی تاڵیبانی كۆپی دەكەن و بە كردار رێكخراوی هاوشێوەی تاڵیبانی تێدا دادەمەزرێت.
بە شیكردنەوەی كۆدی ئاماژەكان، دەگەین بەو بڕوایەی؛ هەرێمی كوردستان، لە جێبەجێكردنی تاڵیبانیزم و كۆپیكردنەوەی مۆدێلی تاڵیبان پێش گەلانی دیکەی موسڵمان دەكەوێت. لەو بڕوایەدام؛ زۆر بە زوویی دەبینە شاهیدی دروستبوونی تاڵیبانێكی كوردیی بە مۆركێكی كوردانەی لۆكاڵی، لە رووی رێكخراوەیی، سیاسی، كولتووری و كۆمەڵایەتییەوە.
لێرەدا دەرگیری پرسیارێك دەبین؛ ئایا دروستبوونی تاڵیبانی كوردیی، گرێدراوی كشانەوەی هێزەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكایە لە عیراق؟ با پرسیارەكە بە جۆرێكی دیکە بكەین؛ ئایا ئەگەر ویلایەتە یەكگرتووەكان، هێزەكانی لە عیراق نەكشێنێتەوە، بزووتنەوەی تاڵیبانی كوردی دروستدەبێت یان نا؟
بە پشتبەستن بە هەندێك پێدراو، دەگەینە ئەو بڕوایەی؛ دروستبوونی تاڵیبانی كوردی، وابەستەی كشانەوە یان مانەوەی هێزەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا نییە لە عیراقدا، بە پێچەوانەوە؛ لە ئەگەری مانەوە یان ماڵئاواییكردنی سەربازانی ئەمەریكادا تاڵیبانی كوردی دروست دەبێت، هۆكاری ئەو دڵنیابوونەمان پشتبەستووە بە كۆمەڵێك هۆكار گرنگترینیان ئەمانەن: لە رووی كۆمەڵایەتییەوە؛ زەمینەیەكی لەبار لەئارادایە؛ بۆ دروستبوونی بزووتنەوەیەكی سیاسیی ئایینی، لەسەر شێوازی ئایینیی میللی، دوور لە فیكری سیاسیی ئیخوانی و ئەو شێوازە باوەی حزبە ئیسلامییەكان لە دوای ساڵانی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو، تاقیانكردەوە و شكستیان تێداهێنا و خەڵكی كوردستان لێی تەكینەوە.
لە رووی ئایینییەوە؛ لە پاش رووخانی رژێمی سیاسیی بەعس، شەپۆلێكی تووندی ئایینگەرایی، بە هەموو جۆرەكانی سەلەفی، سۆفی و میللییەوە كوردستانی گرتووەتەوە، بە جۆرێك ئایینگەرایی تۆخبووەتەوە، كار بە لایەنگرانی حزبە ئیسلامییەكانەوە نەوەستاوە، بەڵكو سەرتاپای خەڵكی كوردستانی گرتووەتەوە، تەنانەت زۆرینەی ئەندامان و لایەنگرانی حزبە بە ناو عەلمانییەكانیش كەتوونەتە ژێر كاریگەریی ئەو شەپۆلە ئیمانییە ئایینییەوە و پابەندبوونێكی تووندی ئایینییان بۆ خۆیان و خێزانەكانیان دروستكردووە.
لە رووی سیاسیی دەرەكییەوە؛ ئاشكرایە مۆدێلی سعودی– ئیماراتی، لە دروستكردنی ئیسلامی سیاسی لە ناوچەكەدا شكستیهێناوە، ئەوەی ماوەتەوە مۆدێلی قەتەری– توركییە، ئەو مۆدێلە هەرچەندە بە پاڵپشتیكار و پشتوپەنای مۆدێلی ئیخوانی ناسراوە، لێ لە پەنای ئیخوانیزمدا، ستراتیژی پاڵپشتیكردنی رێكخراوە ئیسلامییە لۆكاڵییەكان و دروستكردنی گرووپی ئیسلامیی لۆكاڵیان گرتووەتەبەر، بەدرێژایی شەڕی ناوخۆی سوریا و دواتر لیبیا، توركیا بە پارەی نەوتی دەوڵەتی قەتەر، لە جێبەجێكردنی ئەو ستراتیژەدا سەركەوتوو بوو. ئێستایش قەتەر بووەتە پشتیوان و یارمەتیدەری راستەخۆی تاڵیبان و كار بۆ سەرخستنی پرۆژەی تاڵیبانیزم دەكات. ئەوەی پێشبینی دەكرێت؛ لەمەودوا؛ دەوڵەتی قەتەر، بە رێژەیەكی زۆر پارە لە رێكخراوی ئیخوان موسلیمین بگرێتەوە، یارمەتییەكانی بخاتە خزمەت دروستكردنی دەیان بزووتنەوە و رێكخراوی لۆكاڵی وەكو تاڵیبانەوە.
پێویستە؛ ئەوەیشمان بیرنەچێت، خودی بزووتنەوەی تاڵیبان، دوای جێگیربوونی پێیەكانی لە دەسەڵاتدا، بەدڵنیاییەوە هەوڵی هەناردەكردنی ئەزموونی خۆی بۆ دەرەوە دەدات، لە ماوەی داهاتوودا؛ تاڵیبان بە دەست و دڵفراوانییەوە، یارمەتیی سیاسی، رێكخراوەیی، چەكداریی و تەنانەت دارایی پێشكەش بەو گرووپانە دەكات كە دەیانەوێت ئەزموونەكانی ئەو لە وڵاتانی خۆیان تاقیبكەنەوە.
بەو پێیەی؛ هەرێمی كوردستان، یەكێكە لە بازنە لاوازەكان، بۆیە زۆر لەبارە بۆ تاقیكردنەوەی ئەزموونە نوێیەكەی تاڵیبان، لە رووی مێژووییشەوە؛ پەیوەندییەكی بەردەوام و بەتین لە نێوان بزووتنەوە ئیسلامییە كوردییەكان و بزووتنەوە ئیسلامییە ئەفغانییەكاندا هەبووە و هەیە، هەروەها هەردوو دەوڵەتی توركیا و قەتەر پێكەوە؛ كاریگەریی زۆریان لەسەر هەرێم هەیە، بۆیە بەئاسانی و زووتر بزووتنەوەی تاڵیبانی كوردیی، بە هاندان و یارمەتیدانی ئەو دەوڵەتانە، لە كوردستاندا هەڵدەتۆقێت.
لە رووی سیاسیی ناوخۆییەوە؛ لە 10 ساڵی پێشوودا، بە هۆكاری؛ ناكارایی حكومەت، هەڵئاوسانی گەندەڵی سیاسی و دارایی، شكستی سیاسی لە بەرانبەر بەغدا، دەوڵەتانی هەرێمی و نێودەوڵەتیی، سەرباری ئەوانەیش بڵاوبوونەوە و گەشەكردنی شەپۆلی پۆپۆلیزمی سیاسی و بە شەیتانكردنی حزبە فەرمانڕەواكان لەلایەن حزبە بەناو ئۆپۆزیسیۆنە پۆپۆلیستییەكانەوە، بە لێشاو خەڵكی لە حزبە سیاسییەكان تەكیونەتەوە، لە تاكێك خودی خۆیدا بووە بە ئۆپۆزیسیۆنێكی ناڕێكخراو، بۆیە دەرفەتی دروستبوونی رێكخراوێكی ئیسلامیی هاوشێوەی تاڵیبان لە دەست نادەن و لە دژی دەسەڵاتی سیاسیی هەرێمی كوردستان پشتیوانیی دەكەن. نموونەی بەرچاو، دڵخۆشیی زۆرینەی زۆری خەڵكی كوردستانە، بە سەركەوتنی تاڵیبان لە ئەفغانستان. هەرچەندە ئەو دڵخۆشییە لە روانگەی ئیسلامییەكانەوە جیاوازە لە روانگەی نائیسلامییەكان، دڵخۆشیی ئیسلامییەكان سەرچاوەكەی ئەوەیە؛ تاڵیبان لووتی ئەمەریكای شكاندووە و ئیمارەتێكی ئیسلامیی دادەمەزرێنێت. لێ دڵخۆشیی نائیسلامییەكان سەرچاوەكەی ئەوەیە؛ تاڵیبان حكومەتێكی ناكاری گەندەڵیی هاوشێوەی حكومەتی كوردستانی رووخاندووە، بۆیە سەرەڕای جیاوازیی سەرچاوەی دڵخۆشییەكەیان، هەردوولا خۆزگە بە دروستبوونی تاڵیبانێك دەخوازن كە حكومەتەكەی لەمەڕ ئەوانیش بڕووخێنێت.
سەرنجڕاكێشیی ئەزموونی بزووتنەوەی تاڵیبانی ئەفغانستان، بۆ زۆرینەی خەڵكی هەرێمی كوردستان، هێندە بەهێزە، ئەگەر توركیا، قەتەر و تاڵیبانی ئەفغانیش، ئامادە نەبن پشتیوانی و هاوكاریی دروستبوونی بكەن، هەر دروست دەبێت، چونكە لەلایەك ئەو ئەزموونە بۆ ئیسلامییەكانی كوردستان؛ دەرفەتێكی زێڕینە بۆ وەرگرتنی دەسەڵاتی سیاسی و دامەزراندنی ئیمارەتێكی ئیسلامی، بۆیە هەرگیز بەو ساناییە لە دەستی نادەن.
لەلایەكی تریش؛ خەڵكی كوردستان لە "نائاگاییەوە" لە پێناو شاربەدەركردنی دەسەڵاتدارانی هەرێم، ئامادەن پشتیوانیی هەر بزووتنەوەیەكی رادیكاڵی بكەن، چجای ئەوەی ئەو بزووتنەوەیە هەڵگری فیكرێكی سیاسیی ئایینیی بێت، بەڵێنی سەپاندنی شەریعەت و جێبەجێكردنی دادپەروەریی و سزادانی گەندەڵكاران بدات. بەكورتی؛ زۆرینەی خەڵكی كوردستان، ئامادەن هەمان ئەزموونی هەڵەی خەڵكی ئێران كە لە ساڵی 1979 لە دژی محەممەد رەزا شا ئەنجامیاندا، دووبارە بكەنەوە و ئازادییە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكانی 30 ساڵی رابردوویان بخەنە سەر مێزی قوماری تاڵیبانێكی كوردییەوە.
خ.غ
