توندوتیژی تەنیا دژ بە توێژێکی کۆمەڵ نییە، بەڵکوو دیاردەیەکی گشتییە و هۆکارەکانی (کولتوور، ئایین، سیستمی دەسەڵات، پەروەردە، خێزان...)ین و هەموویان کەم یان زۆر کاریگەرییان هەیە. توندوتیژی شێوازی جۆراوجۆر بەخۆوە دەبینێت، وەک: ئازاردانی جەستەیی، ئازاردانی دەروونی و رۆحی، گێچەڵی سێکسی، ئازادیی دەربڕین و نووسین، زاراوەیی، پشتگوێخستن، هەندێک جاریش تا رادەی کوشتن و لەناوبردن. خاڵی لاوازی ئەو جۆرە کۆمەڵگەیانە: ژنە، بۆیە پشکی شێری توندوتیژی بەردەکەوێت و نامرۆڤانەترین جۆری توندوتیژییە.

توێژەرە جیهانییەکان، زانکۆکان، رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و ناحکومییەکان دەگەڕێن و توێژینەوە لەسەر رێژەی ئەو توندوتیژییانە و جۆرەکانی دەکەن لە رێگەی پسپۆڕەکانیانەوە، لە هەمووشیان خەمخۆرتر رێکخراوی تەندروستیی جیهانییە (WHO)، زانکۆی پزیشکیی لەندەن و ئەنجومەنی توێژینەوەی تەندروستی لە باشووری ئەفریقایە، کە توانایەکی زۆریان تەرخان کردووە بۆ بەدەستهێنانی راستیی ئەو رێژانە، بۆیان دەرکەوتووە کە:

- زیاتر لە 35% ژنانی جیهان رووبەڕووی جۆرێک لە جۆرەکانی توندوتیژیی جەستەیی و سێکسی لەسەر دەستی یەکێک لە کەسە نزیکەکانیان دەبنەوە.

- لە 30% رووبەڕووی توندوتیژیی جەستەیی لەسەر دەستی هاوژینەکانیان دەبنەوە.

- لە 38% لە تاوانی کوشتنی ژنان، لەسەر دەستی ئەو پیاوانەن، کە خزمایەتی و نزیکایەتییان هەیە لەگەڵ قوربانییەکان.

- لە 7% رووبەڕووی توندوتیژیی سێکسی دەبنەوە لەلایەن کەسانێکەوە کە هیچ پەیوەندییەکیان نییە.

بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم دیاردانە، وەک لە وتارەکانی پێشتر باسمان کردوون، ئەرکی هەموو لایەکە و یەکێک لە لایەنە گرنگەکانیش دامەزراوەی میدیاکانن. دامەزراوەکانی راگەیاندن، بەپێی ئایدۆلۆژیای دامەزراوەکان و بەرپرسیارێتییان، بۆ دوو جۆر پۆلێن دەکرێن؛ هەیانە رۆڵی نەرێنی دەبینن لە رێگەی بەرنامەکانیانەوە، وەک: دروستکردنی ئاژاوە، جەخت لەسەر دابونەریتە نەرێنییەکان، کە ئەمەش وا دەکات کۆمەڵگە لەگەڵ ئەو جۆرە باو و نەریتانە کۆک بن، بانگەوازی نەرێنی دەکات دژ بەو کەسانەی دژی نەریت و باون، بڵاوکردنەوەی هەندێک جۆری ریکلام، کە وەک مادەی هۆشبەر وان و ناتوانن خۆیان لەگەڵ گۆڕانکارییەکان بگونجێنن و چەقبەستوون... رۆڵە ئەرێنییەکانیش، کە دامەزراوە و میدیاکان لە رێگەی بەرنامەکانیانەوە دەیبینن، بریتین لە: هەوڵی پەروەردە و فێرکاری، بڵاوکردنەوەی رۆشنبیری و زانیاری... 

 

- تیۆری کاریگەریی رەها، کە هەندێک جار پێی دەڵێن "تیۆری فیشەکی" و کاریگەریی وەک دەسەڵاتدارێک وایە.

- تیۆری کاریگەریی سنووردار.

- تیۆری کاریگەریی مامناوەندی، کە زۆربەیان لەژێر کاریگەریی دەروونیدان، ئەمانە لە ساڵانی شەستەکان و حەفتاکانی سەدەی پێشوو بڵاو بوون.

- تیۆری کاریگەریی بەهێز، بەگشتیی رۆڵیان لەم گۆڕانکارییانەدا هەیە، لە هەڵوێست و بزاوت، زانیاری، هەست، داڕشتنەوەی واقیع، ورووژانی هەستی کۆمەڵگە بۆ بابەتێک.

 

رۆڵیان دوو لایەنەیە، لایەنی یەکەم، لایەنی خەیاڵییە: لە رێگەی زنجیرە دراماکان و فیلمەکانەوە، کە زۆربەیان ژنان بە نەرێنی وێنا دەکەن، یاخود رۆڵێکی نەریتیی باو، یاخود بەرخۆریی پێ دەدەن.

لایەنی دووەمیش، لایەنی واقیعییە: لەوانە بڵاوکردنەوەی راپۆرتی باوەڕپێکراو و فیلمە دۆکیۆمێنتارییەکان، هەندێک جاریش بابەتەکان رووکەشن و نەچوونەتە ناو قووڵایی بابەتەکەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش باسکردنیان ناچێتە لایەنی خراپەوە.

 

- دانانی ستراتیژێکی میدیایی گونجاو، کە لەگەڵ پێوەرەکانی رێککەوتننامە جیهانییەکان بگونجێت، کە عیراق واژووی لەسەر کردوون.

- پەیامە ئاراستەکراوەکان، شێوازی باوەڕپێکراو بێت و سەرچاوەدار بێت.

- داڕشتنی بەرنامەی تایبەت بە مافەکانی مرۆڤ، بەتایبەتی مافەکانی ژنان.

- کردنەوەی خولی تایبەت لە بوارەکانی مافەکان بۆ میدیاکارانیان.

- پشتیوانیی ئەو بەرنامانەی کە لە ناوەڕۆکدا یەکسانخوازن.

- چاککردنی تێڕوانینی کۆمەڵگە بۆ ژنان لە بەرنامەکاندا.

- پتەوکردنی پەیوەندی لە نێوان رێکخراوە ناحکومییەکانی تایبەت بە دژە توندوتیژی و دامەزراوەکانی راگەیاندن.

- پەردەپۆشنەکردنی تاوانەکانی توندوتیژی بەهۆی دەسەڵاتدارانەوە.

- هەوڵ بدەن ئامارەکانی توندوتیژی بەدەست بهێنن و راشکاوانە بڵاوی بکەنەوە.

- پێشکەشکردنی بەرنامەی تایبەت بە توندوتیژی و بانگهێشتنی پسپۆڕان لەوبارەیەوە.

- زیادکردنی رێژەی ژنی میدیاکاری پسپۆڕ لە دامەزراوەکانی راگەیاندندا بەمەبەستی زاڵبوونی توانا بەسەر رواڵەتدا، هەروەها زیادکردنی رێژەی ژنان لە ناوەندی بڕیارەکانی دامەزراوەکاندا.

- هۆشیارکردنەوەی رۆژنامەوان و کارمەندی دامەزراوەکان و پەیامنێرەکان، بە یاساکانی مافی مرۆڤ و یاساکانی پەیوەست بە راگەیاندن، بۆ ئەوەی نەکەونە هەڵەی یاساییەوە، چونکە بنکەیەکی فراوان لە هاوڵاتی راگەیاندنەکان بە سەرچاوەیەکی سەرەکی دەزانن بۆ دەستکەوتنی هەواڵ و زانیاری.

 

 

 

 

*ئەم وتارە، یەکێکە لە زنجیرەیەک وتار کە نووسەر لەبارەی (مێگەرایی)یەوە دەینووسێت.