مەودا میدیا -

 

بەهۆی زیادبوونی ژمارەی منداڵانی ئۆتیزم لە هەموو جیهان و کوردستان بەتایبەتی دکتۆر كامەران رەسول ژاژڵەیی، پسپۆڕی زانستی خۆراك باس لەو خواردنانە دەکات کە دەبێت منداڵانی ئۆتیزم بیخۆن و سوودی هەیە بۆیان.

دکتۆر کامەران رەسوڵ ژاژڵەیی رایگەیاند  منداڵانی ئۆتیزم کێشەی خواردن و دەرئەنجامەکانیان هەیە لە هەموو جیهان و کوردستانی خۆشمان بۆیە ئەمانە چەند خاڵێکن کە منداڵەکان پێوەی دەناڵێنن: 

١ - كەمی ئیشتیها یا نەبوونی ئیشتیهای خواردن و زۆربەیان تەنها چەند جۆرێك خواردنی دیاركراو دەخۆن و ئەوانیتر  رەت دەكەنەوە  .

٢ - بوونی ئازاری گەدە و دڵەكزێ و  ئاوسانی سك و غازاتی زۆر و قەبزی بەردەوام و هەندێ  جار سك چوون و دڵ تێكهەڵهاتن. 

٣ - هەستیاریی زۆر بە بۆن و تام و رەنگی خوادرن و شێوازی لێنان و تەنانەت رەنگ و شێوە و جۆری قاپ و قاچاخ و هەندێ جار بەبوونی دەنگە دەنگ و ژاوەژاوی و قەرەباڵغی شوێنی خواردن .

٤ - كەمی كانزاكان بە تایبەت ئاسن و كالسیۆم و مەگنسێوم و ڤیتامینەكان بە تایبەت ڤیتامین سی و ئەی و دی و ماددە ریشاڵیەكان و پڕۆتین و چەورییە بە سوودەكان .

٥  -بەدخۆراكی و كەمخوێنی و دواكەوتنی گەشە و بە ڕێژەیەكی كەمیش قەڵەوی و بێهزی كۆئەندامی بەرگری جەستە. 

٦ - پابەند نەبوون بە كاتەكانی ژەمە سەرەكییەكانی ڕۆژ و تێك چوونی خەو و شەونخوونی. 

ئاماژەی بەوەشدا "دەتوانرێت سیستمی خۆراکی تایبەت بەکاربهێندرێت بۆ چارەسەرکردن و کەمکردنەوەی نیشانەکانی حاڵەتی ئۆتیزم، کە ئەمیش خۆی لە سێ خاڵدا دەبینێتەوە" کە ئەمانەن: 

-بەگوێرەی ڕێنمایی  كۆمەڵەی پسپۆڕانی خۆراكی بەریتانیا و ئەكادیمیای پسپۆڕانی خۆراكی ئەمریكی  تا ئەم چركە ساتە یەك لایی نەبۆتەوە كە سیستمی خۆراكی تەرك كردنی هەندێ خۆراك رۆڵی هەیە لە چاك بوونەوە یا لە كەمكردنەوەی نیشانەكانی ئۆتیزم بەلام چونكە بە نزیكەی %   25   ئەو مناڵانەی ئوتێزمیان هەیە سوودیان بینووە  بۆیە  دایكان و باوكان دەتوانن بۆ ماوەیەكی دیاریكراو مناڵەكانیان بخەنە سەر ئەو پلانە خۆراكیانە بەڵام لە ژێر سەرپەرشتی پزیشكی پسپۆڕی خۆراك تا كار نەكاتە سەر گەشەی منداڵەكە.

- ئەو دوو سیستمەی زۆر بەكاردێت بریتیە لە بیانی خۆراكی  لابردنی كازیین  ( پڕۆتینەكە لە شیر و شیرەمەنی دا هەیە  ) و لابردنی گلوتین( پرۆتینێكە لە گەنم و جۆ و شوڤاندا  هەیە ) سەرەتا  شیر و شیرەمەنی بۆ ماوەی دوو هەفتە  یا زیاتر  نادرێت بە مناڵەكە و دوای ئەوە بۆ ماوەی شەش مانگ یا زیاتر  گلوتینیشی لێ تەرك دەكرێت   لە گەل پێدانی  جێگرەوە خۆراکییەکان.

-ئەو منداڵانەی كە ئۆتیزم و نەخۆشی پەرلەمان هەیە  سوود دەبینن لە كیتۆ دا  .

 خاپترین جۆرەكانی خۆراك  بۆمناڵی ئۆتیزم ئەم جۆرانە دەگرێتەوە: 

١-خواردنی لە قووتوو نراو  و هەر خواردنێك كە ماددەی  حافیزەی تێدا بێت  .

٢ - شەكری سپی و خواردنەوە گازیی و وزە بەخشەكان. 

٣  -چپس و جێللی بۆن و  هەر خواردنێك بۆن و تامی  دروستكراوی كارگەكانی تێدا بێت .

٤ - گۆشتی بەرهەمهێنراوی كارگە و  ئیندۆمی و مەعكرۆنە و پاستا .

باشترین جۆرەكانی خۆراك بۆ منداڵی ئۆتیزم کە بتوانێت سوودی لێببینێت:

١ - ماسی، بەتایبەت ماسی سەلموون و گۆشتی سووری بێ چەوری  و مریشك و پەلەوەر بێ پێستەكەی. 

٢ - هێلكە  و  شیری بادەم و گوێز و بادەم و فستق و دەنكە كوولەكە  و گوڵە بەرۆژە .

٣ - پاقلەمەنیەكان وەك نیسك و نۆك و پاقلە و لۆبێا و بازالیا  .

٤ - سەوزە بە تایبەت  بڕۆكلی  و سپێناخ و  قەرنابیت و خەیار و ترۆزی و بیبەر و پیاز و سیر   .

٥  - میوەی تازە و فرێش و ڕەنگاوڕەنگ بە تایبەت میوە وەرزیە خۆماڵیەكان 

٦  - گەنمەشامی و  برنجی بۆر .

پزیشکەکە ئەوەشی خستەڕوو "بێگومان پێداویستی خۆراكی و جۆری خۆراك بە گوێرەی منداڵەكە دەگۆڕێت،  جونكە وەك پێشتر ئاماژەم پێدا  هەر منداڵەی حەزی لە كۆمەلێك خواردنە  و كۆمەڵێكی تر ناخوات، پێدانی تەواوكەری خۆراكی زۆرپێویستە چونکە زۆربەی پسپۆڕەکان کۆکن لەسەر ئەوەی كۆمەلێك تەواوكەری خۆراكی هەیە بۆ ماوەیەكی دیاریكراو وەك ئۆمیگا سێ  و مەگنسێوم و پڕۆبایتكان و ڤیتامین سی و ڤیتامی  بی یەك و بی شەش کە سوودی تەواو بە منداڵ دەگەیەنێت".

ر.ع