دادگای ناوبژیوانی سەر بە ژووری بازرگانیی نێودەوڵەتی (ICC) لە پاریس، دواجار بە هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی پەنجا ساڵەی نێوان حكومەتی هەرێم و توركیا، كۆتایی بە بەشێك لە دۆسێی ناكۆكیی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێم و بەغدا هێنا.

ژووری بازرگانیی نێودەوڵەتی ساڵی 1919 دامەزراوە و گەورەترین رێكخراوی بازرگانیی نێودەوڵەتییە كە نوێنەرایەتی (45) ملیون كۆمپانیا لە (142) وڵاتدا دەكات لەنێویشیاندا توركیا و عیراق كە بەم دواییانە عیراق بووەتە ئەندامی ئەو رێكخراوە.

ئەو ژوورە بازرگانییە لەپێناوی گەشەی ئابووریی جیهان و داكۆكیكردن لە كەرتی كاری نێودەوڵەتی دامەزراوە و تائەمڕۆش ئامانجەكەی بەلاڕێدا نەبردووە و لە رێگەی كۆمپانیا نوێنەرەكانییەوە، كارەكانی لە وڵاتاندا بەڕێوەدەبات.

ئەوەی كە ئێمە لەم وتارەدا كارمان پێیەتی، چالاكییەكانی ژووری بازرگانیی نێودەوڵەتییە، لەوانە دانانی چەند یاسایەكی وەك ناوبژیوانی و كۆتایهێنان بە ناكۆكییەكان لەنێوان وڵاتانی ئەندام و هەروەها داكۆكیكردن لە ئابووریی بازاڕ و بازرگانیی ئازاد و لە هەموو ئەمانەش گرنگتر دژایەتیكردنی گەندەڵی و نەهێشتنی تاوانی بازرگانییە.

عیراق 147ەمین وڵاتی جیهانە
لە راستیشدا وەكو ئاماژەم پێدا كە عیراق ئەندامی رێكخراوی ژووری بازرگانیی نێودەوڵەتییە و لەگەڵ ئەوەشدا بەپێی ئاماری ساڵی (2021)ی رێكخراوی شەفافییەتی نێودەوڵەتیی تایبەت بە گەندەڵی، عیراق لە پلەبەندیی (157)یەمین وڵاتدایە لەسەر ئاستی جیهان و حەوتەمین وڵاتە لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی، بەڵام لە بەرانبەر ئەو هەموو گەندەڵییەی كە باسی لێوەدەكرێت، هێشتا بەغدا بە بەراورد بە هەرێم، دەستی بۆ قووت و مووچەی هاوڵاتییان نەبردووە، لە رووی گەندەڵیشەوە بەتایبەتی لە دۆسێی فرۆشتن و بەتاڵانبردنی نەوتی كوردستاندا، دەكرێ‌ بە چەند بەرانبەری عیراق هەژماربكرێت، چونكە لە هەرێمی كوردستاندا جگە لەوەی سندوقێكی داهات و خەرجی بۆ نەوت نەبووە، بەشێوازی جیا و لەژێر ناوی جیاجیادا دەست بۆ قووت و مووچەی هاوڵاتیش براوە، ئەمە سەرباری پەكخستنی نزیكەی سێ‌ هەزار پڕۆژە و سەدان ناهەقیی تر كە هەموو ئەوانە دۆخێكیان خوڵقاند حكومەتی ناوەند بتوانێت سەرباری رەوشی نالەبارەی ناوەڕاست و باشوور، گەندەڵی و نادەستووری بوون و هەرزانفرۆشكردنی نەوتی كوردستان لە پریاسكەیەكدا كۆبكاتەوە و لە رێی دادگای پاریسەوە هەردوو حكومەتی هەرێم و توركیا بخاتە بەر لێپێچینەوە و هەر لەو پێناوەشدا بووە ئەندامی ئەو رێكخراوە.

لەو چوارچێوەیەشدا جێی خۆیەتی خەڵكی كوردستان بەتاڵانبردنی نەوتی هەرێم لە مێژوودا وەك تاوانی بازرگانی كە خاڵێكی تری گرنگی چالاكییەكانی ژووری بازرگانیی پاریسە، بچەسپێنن، بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە رۆژنامەنووسان و نووسەران روو لە حكومەتی هەرێمی كوردستان بكەن بەتایبەتی لە پارتی دیموكراتی كوردستان بەو پێوەرەی لە كۆی نۆ كابینەی حكومەتدا، زۆربەی كابینەكان بە سەرۆكایەتی نوێنەری ئەوان بووە، تەنیا دوو ساڵی بەر لە شەڕی ناوخۆ و 2009 - 2011 نەبێت كە ئەم پۆستە لە حكومەتی هاوبەشدا لەلایەن نوێنەرانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانەوە بەڕێوەبراوە، مێژووی نزیكیش لەوبارەیەوە شاهیدە كە خەڵك لەوكاتەدا لە 2009-2011 لەوپەڕی خۆشگوزەرانیدا بوون.

نۆ ساڵ شکستی بەردەوامی ئابووریی سەربەخۆ
هەربۆیە لەماوەی ئەو چەند كابینەیەی كە لە حوكمڕانیی كوردستان، كە پارتی وەك پشكی شێر شانازیی پێوە دەكات و ئێستاشی لەسەربێت وەك حكومەتێكی ماوە بەسەرچوو بەردەوامە، ئەمە و (9) ساڵ بەردەوامبوون لە شكستی ئابووریی سەربەخۆ، جگە لە خۆچەماندنەوە بۆ تورك و ئەردۆغان و بێبەهاكردنی خۆیان و بێنرخكردنی دەنگی میللەت زیاتر هیچیان نەچنیوەتەوە، بەمەش گەورەترین تاوانی بازرگانییان دەرهەق بە خەڵك و خاك و داهاتی كوردستان كردووە.
لە راستیدا گرێبەستی رەشی نهێنی نەوتی رەش، ژێرخان و سەرخانی ئابووریی كوردستانی داتەپاند و ئاستی داهاتی تاكی بۆ خوار هێڵی هەژاری دابەزاند و كۆمەڵگەی بەسەر دوو چینی هەژار (هاوڵاتی) و دەوڵەمەند (سەرمایەدار و هەندێك لە سیاسەتمەداران)دا دابەشكرد، چینی مامناوەند (كارمەندان و مووچەخۆرانی حكومەت)ی بەجۆرێك بەرەو لەناوچوون برد، ئەگەر دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی نەبووایە، دەبوو هاوڵاتییانی كوردستان و بەتایبەتیش كارمەندانی حكومەت تا چوار دەیەی تر باجی گرێبەستی رەشی نهێنی مێژوویی نەوتی بدایە و هەرگیز بەئاسانی لەژێر ئەم بارگرانییە دەربازی نەدەبوو، بۆیە هەقی خۆیەتی كە هەموو بە یەكدەنگ بڵین سوپاس پاریس.

نەوت بۆ دەستەمۆکردن یان دەستەمۆبوون
لەلایەكی تریشەوە لەماوەی رابردوودا زۆر لە شارەزایانی ئابووری و شرۆڤەكاران، شرۆڤە و هەڵسەنگاندنیان سەبارەت بە هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی پەنجا ساڵەی نەوت كرد و لێكدانەوەیان بۆ رەهەند و ئاییندەی كاریگەرییەكانی لەسەر بودجە و مووچە و بەگەڕخستنەوەی پرۆژەكان و رێكخستنەوەی داهاتی هەرێم بە رێكکەوتن لەگەڵ عیراق كردووە، بەڵام هیچ كەس و لایەنێك پەی بەوە نەبرد كە لە گریمانەی ئەوەی ئەگەر دادگای پاریس دۆسێكەی لە بەرژەوەندیی عیراق یەكلایی نەكردایەتەوە، كە وایكرد توركیا بێ چەند و چوون قفڵی ئەو خێر و بێرە راستەوخۆ بگرێتەوە كە لە دەمی هاوڵاتییانی كوردەوە رەوانەی دەمی هاوڵاتییانی توركیا دەكرا، داخۆ داهاتی تاكی كورد بۆ چوار دەیەی تر چی لێ بەسەردەهات؟

لێرەدا دەبێت ئەوە بەبیری هاوڵاتییان و نەوەی ئایندە بهێنینەوە كە لە رابردوودا سەدامی دیكتاتۆر بە هەموو تاوانەكانییەوە، لەگەڵ ئەوەی بەشێكی خێروبێری عیراقی رەوانەی وڵاتانی عەرەبی وەك ئوردن و میسر دەكرد، كە مەبەستی لەوە ئەوەبوو دەستەمۆیان بکات و رۆڵی پاڵەوان لە جامیعەی عەرەبیدا وەربگرێت نەك خۆچەماندنەوە وەك ئەوەی ئەمڕۆ لە هەولێر دەگوزەرێت.

 ئێستاش دەبێت بپرسین ئایا ئەگەر كورد خۆی داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەم گرێبەستەی لە دەوڵەتی توركیا بكردایە چی رووی دەدا؟

ئایا باجی مادیی هەڵوەشاندنەوەی ئەم گرێبەستە نهێنییە كە لە سەرجەم میللەت شاردرابووەوە لە سەر كورد چەند دەبوو و خۆی چەند بووە؟ 

ئایا توركیا سەرباری قەرزاركردنی كورد، چۆن و بەچ شێوازێك رق و كینەی بەسەر كوردا دەڕشت؟ لەكاتێكدا لە بەرانبەر دەستكەوتە زۆرەكان بۆردومانكردنی گووند و ناوچەكانی كوردستان و بەزاندنی سنووری كوردستان بە قووڵایی سەدان كیلۆمەتر، تێرۆری كەسایەتی و هاوڵاتیی كورد بە رۆژی رووناك بە بەرچاوی جیهانەوە و بێ گوێدانە یاساو رێسا نێودەوڵەتی و ئیقلیمییەكان یان دراوسێیەتی بەشی بووە، ئەمە جگە لە قەدەغەكردنی هاتوچۆی ئاسمانی، رێگریكردن لە گەشتی فڕۆكەكان كە لە بەرانبەر هەموو ئەمانەشدا حكومەتی هەرێم تەواو بێدەنگە.

بۆ كوردستانیش برسیكردنی خەڵك و سەرهەڵگرتنی گەنجان و خنكان لە دەریای ئیجەدا و تێرۆری كەسایەتی تاكەكان و نەمانی ئازادیی بیروڕا و نەمانی متمانە لەنێوان حكومەت و هاووڵاتی و پشتكردنە سندوقەكانی دەنگدان و خۆكوشتنی كارمەندانی حكومەت و مردن لەسەرەی وەرگرتنی مووچە و دەستگیركردنی ئازادیخوازان و رێگریی لە خۆپیشاندان لە بەرانبەر داواكردنی مافی برسینەكردنیان و داواكردنی نان و ئازادیدا، هەمووی  بەرهەمی گرێبەستی نهێنی نەوت و تاكڕەویی بوو لە بڕیاردا كە وایكرد هاوڵاتیی كورد دوای راپەڕین و بەخشینی هەزاران شەهید، ناچاربێت بە رووکردنەوە بەغدا خۆشحاڵ بێت.

خ.غ