ماردین عەبدولکەریم
هەڵبژاردن لە نیوەی رێگەدا
لەدوای راپەڕینە مەزنەكەی گەلی كوردستان، رۆژی 23/10/1991 رژێمی سەدام بڕیاریدا سەرجەم دامودەزگا حكومەییەكانی لە «باكووری عیراق– ناوچەی ئۆتۆنۆمیی کوردستان» بكێشێنێتەوە. لەڕاستیدا ئەم هەنگاوە بۆشاییەكی گەورەی ئیداری و یاسایی لە كوردستانی عیراقدا دروستكرد، بەڵام بەرەی كوردستانی كە ئەوكات لە (7) حزب پێكهاتبوو، دەسەڵاتی واقعیی گۆڕەپانەكە بوو، ئەم حاڵەتەی وەك بارێكی ئیمێرجنسی وەرگرت و لەپێناوی پاراستنی ژیان و سەروماڵی هاوڵاتییان و بەرژەوەندیی گشتیی گەلی كوردستاندا، بەپەلە كەوتەخۆ تا ئامادەكاریی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنێکی نیشتمانی (پەرلەمان)ی كوردستان و هەروەها دەرچوواندنی یاسای هەڵبژاردن سازبكرێت.
هەڵواسینی ناونیشان و لۆگۆی دیموکرات و دیموکراسی
ئەوەبوو لە 19/5/1992 یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەچوو.
(نیوەی رێگە) چەمكێكە بۆ یەكەمین جار تێری كارلی مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی ستانفۆرد بەكاریهێنا بۆ ئەو پرۆسەی هەڵبژاردنەی كە دەیەوێت وڵات لە حوكمێكی دیكتاتۆرییەوە بۆ حوكمێكی دیموكراسی بگوێزێتەوە، بەڵام كاتێک دەسەڵات سیستمێكی قۆرغكاریی و دیكتاتۆری دەبێت، هەنگاوەكان بەرەو دیموكراسی شكست دەهێنێت و لە نیوەی رێگەدا دەگەڕێتەوە، ئەمەش رێك وەك ئەوەیە كە ئەمڕۆ لە كوردستاندا روودەدات.
ئەوەبوو لە 19/5/1992 یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەچوو.
(نیوەی رێگە) چەمكێكە بۆ یەكەمین جار تێری كارلی مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی ستانفۆرد بەكاریهێنا بۆ ئەو پرۆسەی هەڵبژاردنەی كە دەیەوێت وڵات لە حوكمێكی دیكتاتۆرییەوە بۆ حوكمێكی دیموكراسی بگوێزێتەوە، بەڵام كاتێک دەسەڵات سیستمێكی قۆرغكاریی و دیكتاتۆری دەبێت، هەنگاوەكان بەرەو دیموكراسی شكست دەهێنێت و لە نیوەی رێگەدا دەگەڕێتەوە، ئەمەش رێك وەك ئەوەیە كە ئەمڕۆ لە كوردستاندا روودەدات.
پارتی دیموكراتی كوردستان لەگەڵ ئەوەی وشەی دیموكراسیی بەخۆیدا هەڵواسیوە، بەڵام هۆكاری شكستی هەموو پرۆسەیەكی دیموكراسییە بە هەڵبژاردنیشەوە.
لەڕاستیدا بەكارهێنانی ئەم چەمكە بۆ یەكەمین هەڵبژاردنی كوردستان، چەمكێكی تەواو دروستە، چونكە كوردی لە گەلێكی ستەمدیدەی ژێردەستەوە گواستەوە بۆ هەرێمێكی خاوەن پەرلەمان و حكومەتی كوردی كە جێی شانازیی هەموو تاكێكی كورد بوو، بەڵام ئەوەی جێی داخە قۆناغەكانی تری دوای یەكەم هەڵبژاردنە کە بە تێپەڕبوونی زیاتر لە 30 ساڵ بە جۆرێك بووە كە هێشتا دەتوانین هەڵبژاردن بە ناونیشانی گەڕانەوە لە (نیوەی رێگە) ناوزەد بكەین، چونكە میللەت بەردەوام لە چاوەڕوانیی ئەو دیموكراسییەدایە كە بانگەشەی بۆ دەكرێت و هەرگیز قۆناغی دیكتاتۆریی بەجێنەهێشتووە، بەڵكو تەنیا جۆرێک لە دیكتاتۆرییەكەی گۆڕیوە، لە بەرانبەریشدا هەندێک لە چاودێرانی سیاسیی كورد، پێیانوایە كە پێویستە بەغدا چاو لە هەرێمی كوردستان بكات بۆ پێشكەوتنەكانی، كە مەبەستیان لێی هەولێری پایتەختە. هەربۆیە لێرەدا بە باشی دەزانین بۆ روونكردنەوە و سەلماندنی ئەم چەمكە (نیوەی رێگە)، هەروەها وتە و لێدوانەكانی چاودێران بەراوردێک لەنێوان هەرێم و بەغدادا بكەین.
لەڕاستیدا بەكارهێنانی ئەم چەمكە بۆ یەكەمین هەڵبژاردنی كوردستان، چەمكێكی تەواو دروستە، چونكە كوردی لە گەلێكی ستەمدیدەی ژێردەستەوە گواستەوە بۆ هەرێمێكی خاوەن پەرلەمان و حكومەتی كوردی كە جێی شانازیی هەموو تاكێكی كورد بوو، بەڵام ئەوەی جێی داخە قۆناغەكانی تری دوای یەكەم هەڵبژاردنە کە بە تێپەڕبوونی زیاتر لە 30 ساڵ بە جۆرێك بووە كە هێشتا دەتوانین هەڵبژاردن بە ناونیشانی گەڕانەوە لە (نیوەی رێگە) ناوزەد بكەین، چونكە میللەت بەردەوام لە چاوەڕوانیی ئەو دیموكراسییەدایە كە بانگەشەی بۆ دەكرێت و هەرگیز قۆناغی دیكتاتۆریی بەجێنەهێشتووە، بەڵكو تەنیا جۆرێک لە دیكتاتۆرییەكەی گۆڕیوە، لە بەرانبەریشدا هەندێک لە چاودێرانی سیاسیی كورد، پێیانوایە كە پێویستە بەغدا چاو لە هەرێمی كوردستان بكات بۆ پێشكەوتنەكانی، كە مەبەستیان لێی هەولێری پایتەختە. هەربۆیە لێرەدا بە باشی دەزانین بۆ روونكردنەوە و سەلماندنی ئەم چەمكە (نیوەی رێگە)، هەروەها وتە و لێدوانەكانی چاودێران بەراوردێک لەنێوان هەرێم و بەغدادا بكەین.
بەغدا یان هەولێر کامیان چاو لەویتر بکات؟
ئاشكرایە راپەڕینە مەزنەكەی گەلی كوردستان لە ساڵی 1991دا بووە، بەڵام پرۆسەی ئازادیی عیراق لە ساڵی 2003دا بوو، كەواتە بە جیاوازیی 12 ساڵ، هێشتا پەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق هاوخولی پەرلەمانن، هۆكاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە بەڵێ یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی دا بوو، بەڵام دووەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 2005دا بووە، واتا 13 ساڵ نێوانی ئەو دوو خوولەی پەرلەمان بووە، بۆیە دەپرسین: دەتانەوێت بەغدا چاو لەم هەنگاوە بكات؟
ئاشكرایە راپەڕینە مەزنەكەی گەلی كوردستان لە ساڵی 1991دا بووە، بەڵام پرۆسەی ئازادیی عیراق لە ساڵی 2003دا بوو، كەواتە بە جیاوازیی 12 ساڵ، هێشتا پەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق هاوخولی پەرلەمانن، هۆكاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە بەڵێ یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی دا بوو، بەڵام دووەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 2005دا بووە، واتا 13 ساڵ نێوانی ئەو دوو خوولەی پەرلەمان بووە، بۆیە دەپرسین: دەتانەوێت بەغدا چاو لەم هەنگاوە بكات؟
ئێستا بابێین بۆ دواخوولی پەرلەمان كە خولی پێنجەمە و سەرەڕای ئەوەی دەبوو هەڵبژاردن لە 6/11/2022دا بەڕێوەبچێت، بەڵام پەرلەمانی كوردستان بەبێ گەڕانەوە بۆ دەنگی خەڵک یان کۆدەنگیی هەموو ئەو لایەنە سیاسییانەی کە نوێنەرایەتیی گەلی کوردستان دەکەن، ساڵێك تەمەنی خۆی درێژكردەوە، ئەوەتا تا ئەمڕۆش چارەنووسی نادیارە.
پێنج کابینە بە نیو کابینە
سەبارەت بە حكومەتیش، ئێستا ماوەی یاسایی تەواوبووە، ئەوە بۆ چەندین كابینەیە پارتی قۆرغی كردووە و لە چوارچێوەی پێنج كابینەی هاوبەشی حكومەتدا لەدوای یەکگرتنەوەی دوو ئیدارەکەوە تەنها نیو كابینە پۆستی سەرۆکی حکومەت بەدەست یەكێتییی نیشتمانیی کوردستانەوە بووە، بۆ ئایندەش بانگەشەی تەواوكردنی كارەكانی دەكات لە كابینەی داهاتوودا.
لە بەرانبەردا لە بەغدا لە كۆی پێنج خولی پەرلەماندا شەش جار سەرۆكی حكومەت گۆڕاوە و هەڵبژاردنیش لەجیاتی دواكەوتن، هەندێکجار لەسەر داوای خۆپیشاندەران پێشكەوتووە.
ئێستا دووبارە دەپرسین دەبێ بەغدا چاو لە چیی هەولێر بكات؟!
ناعەدالەتی و تاكڕەوییەکەی لە بڕیاردان و سەپاندنی هەژموون بەسەر كۆی جومگە هەستیارەكانی حوكمڕانیی لە كوردستان و بەكارهێنانی دەنگی زۆرینەی ساختە لە پەرلەمان و قۆرغكردنی دەسەڵات لەلایەن پارتییەوە؟ هۆكاری دروستبوونی ناكۆكیی تووندی چەند ساڵەی نێوان حزبەكان بووە بە شەڕی ناوخۆشەوە كە سەرەنجام هەموو ئەمانە بوونە هۆی ئەوەی كورد لە دادگای فیداڵی عیراق خۆی سکاڵا لەخۆی بكات!
ئێستا دەپرسین کە ئاخۆ دەبێت بەغدا هەولێر بكاتە نموونە یان هەولێر بەغدا بكاتە نموونە؟
سەبارەت بە حكومەتیش، ئێستا ماوەی یاسایی تەواوبووە، ئەوە بۆ چەندین كابینەیە پارتی قۆرغی كردووە و لە چوارچێوەی پێنج كابینەی هاوبەشی حكومەتدا لەدوای یەکگرتنەوەی دوو ئیدارەکەوە تەنها نیو كابینە پۆستی سەرۆکی حکومەت بەدەست یەكێتییی نیشتمانیی کوردستانەوە بووە، بۆ ئایندەش بانگەشەی تەواوكردنی كارەكانی دەكات لە كابینەی داهاتوودا.
لە بەرانبەردا لە بەغدا لە كۆی پێنج خولی پەرلەماندا شەش جار سەرۆكی حكومەت گۆڕاوە و هەڵبژاردنیش لەجیاتی دواكەوتن، هەندێکجار لەسەر داوای خۆپیشاندەران پێشكەوتووە.
ئێستا دووبارە دەپرسین دەبێ بەغدا چاو لە چیی هەولێر بكات؟!
ناعەدالەتی و تاكڕەوییەکەی لە بڕیاردان و سەپاندنی هەژموون بەسەر كۆی جومگە هەستیارەكانی حوكمڕانیی لە كوردستان و بەكارهێنانی دەنگی زۆرینەی ساختە لە پەرلەمان و قۆرغكردنی دەسەڵات لەلایەن پارتییەوە؟ هۆكاری دروستبوونی ناكۆكیی تووندی چەند ساڵەی نێوان حزبەكان بووە بە شەڕی ناوخۆشەوە كە سەرەنجام هەموو ئەمانە بوونە هۆی ئەوەی كورد لە دادگای فیداڵی عیراق خۆی سکاڵا لەخۆی بكات!
ئێستا دەپرسین کە ئاخۆ دەبێت بەغدا هەولێر بكاتە نموونە یان هەولێر بەغدا بكاتە نموونە؟
داخستن و رێگریی لە سەرۆکی پەرلەمان
ئەگەر كورد لە یەكەم هەڵبژاردندا لە نیوەی رێگەدا بووبێت و ئاهەنگی رزگاربوونی لەدەست دیكتاتۆریی گێڕابێت و بەساڵاچووان و خاوەن پێداویستیی تایبەت و ژنی دووگیان پێش گەنج و لاوەكان بەتاسەوە بۆ دەنگدان بە حزبەكان ریزیان بەستبێت و هەڵبژاردنی پەرلەمان و پێکهێنانی حکومەت بە سەركەوتنی گەورە و دەستكەوتی مەزن و سەردەمی بەرەو دیموكراسی لە قەڵەم دابێت، ئەدی چەندین جار داخستنی دەرگای پەرلەمان و رێگریكردن لە سەرۆكی پەرلەمان و حساب نەكردن بۆ حەسانەی پەرلەمانتار و رێگریی لەوەی هەرێمی كوردستان دەستوورێکی هەبێت و نەبوونی پڕۆژە یاسای بودجە و بێسەروبەریی و ناشەفافییەت لە خەرجكردنی داهات و بڕین و پاشەكەوتی مووچە ناو بنێین چی؟ كە هەموو ئەمانە تەنیا لەلایەن تاكە حزبێكەوە بووە كە لە بڕیارداندا نەیهێشتووە هیچ حزبێك پشكی هەبێت، بەڵام لە تەنگژەدا هەموو حزبەكان دەكاتە شەریكە بەشی هەڵە سیاسییەكانی و هەڵبژاردنیشی لە نیوەی رێگەوە بۆ سەرەتای رێگە گەڕاندووەتەوە؟
ئەگەر كورد لە یەكەم هەڵبژاردندا لە نیوەی رێگەدا بووبێت و ئاهەنگی رزگاربوونی لەدەست دیكتاتۆریی گێڕابێت و بەساڵاچووان و خاوەن پێداویستیی تایبەت و ژنی دووگیان پێش گەنج و لاوەكان بەتاسەوە بۆ دەنگدان بە حزبەكان ریزیان بەستبێت و هەڵبژاردنی پەرلەمان و پێکهێنانی حکومەت بە سەركەوتنی گەورە و دەستكەوتی مەزن و سەردەمی بەرەو دیموكراسی لە قەڵەم دابێت، ئەدی چەندین جار داخستنی دەرگای پەرلەمان و رێگریكردن لە سەرۆكی پەرلەمان و حساب نەكردن بۆ حەسانەی پەرلەمانتار و رێگریی لەوەی هەرێمی كوردستان دەستوورێکی هەبێت و نەبوونی پڕۆژە یاسای بودجە و بێسەروبەریی و ناشەفافییەت لە خەرجكردنی داهات و بڕین و پاشەكەوتی مووچە ناو بنێین چی؟ كە هەموو ئەمانە تەنیا لەلایەن تاكە حزبێكەوە بووە كە لە بڕیارداندا نەیهێشتووە هیچ حزبێك پشكی هەبێت، بەڵام لە تەنگژەدا هەموو حزبەكان دەكاتە شەریكە بەشی هەڵە سیاسییەكانی و هەڵبژاردنیشی لە نیوەی رێگەوە بۆ سەرەتای رێگە گەڕاندووەتەوە؟
خ.غ
وتارەکانی تری نووسەر
