دێرین مەحمود
گەشەکردنی مەعریفی چییە؟
گەشەکردنی مەعریفی ئاماژەیە بۆ گۆڕانکاریی لە بیرکردنەوە، چارەسەرکردنی کێشەکان، فێربوون و توانا دەروونییەکان، کە منداڵان و گەنجان لە کاتی پەروەردەکردنیاندا پێیدا تێدەپەڕن. لێرەدا تێڕوانینێکی گشتی لە لایەنە جۆراوجۆرەکانی گەشەکردنی مەعریفی لە منداڵان و گەنجاندا دەخەینەڕوو:
یەکەم: ماوەی هەستیاریی جووڵەیی (0- 2 ساڵ)
لەم ماوەیەدا منداڵان هەست و توانای جووڵەی خۆیان پەرەپێدەدەن. فێری هەماهەنگیی جووڵەکان و ناسینەوەی شتەکان و پەرەپێدانی تێگەیشتنە مەعریفییە سەرەتاییەکان دەبن، وەکو بەردەوامی شتەکان (تێگەیشتن لە شتەکان، تەنانەت کاتێک کە دیار نین) بوونیان هەیە.
دووەم: ماوەی (2-7 ساڵ)
لەم ماوەیەدا منداڵان پەرە بە تواناکانی زمان دەدەن و هێماکان بەکاردەهێنن بۆ ناسینەوەی شت و رووداوەکان. جگە لەوە پەرە بە یاری خەیاڵی دەدەن و دەستدەکەن بە تێگەیشتن لە هۆکارگەرایی سادە، بەڵام بیرکردنەوەکانیان پێش لۆژیکییە و مەیلیان هەیە سەرنجیان لەسەر تاکە لایەنەکانی کێشەیەک بێت بەبێ ئەوەی لە رووانگەی جیاوازەوە بیبینن.
سێیەم: ماوەی کارپێکردنی کۆنکرێتی (11-7 ساڵ)
لەم ماوەیەدا منداڵان دەتوانن بەشێوەیەکی لۆژیکی و دروست بیربکەنەوە. هەروەها دەتوانن زانیارییەکان ریزبەند و پۆلێن بکەن، لە گەڕانەوە تێبگەن (ئەو تێگەیشتنەی، کە دەتوانرێت کردارێک پێچەوانە بکرێتەوە) و لە هۆکارگەرایی سادە تێبگەن. هەروەها دەتوانن دەستبکەن بە تێگەیشتن لە ژمارەکان و ئەنجامدانی شیکاریی بیرکاریی سادە.
چوارەم: ماوەی ئۆپەراسیۆنی فەرمی (11 ساڵ بۆ سەرووتر)
لەم ماوەیەدا گەنجان دەتوانن زیاتر بەشێوەیەکی گونجاو شیکاری و رەخنەگرانە بیربکەنەوە. دەتوانن لە چەمکە ئاڵۆزەکان تێبگەن و بەشێوەیەکی گریمانەیی- لێبڕین بیربکەنەوە، واتە بتوانن گریمانەکان تاقیبکەنەوە و ئەنجامەکان لەسەر بنەمای بنەمایەکی لۆژیکی دەربهێنن. هەروەها پەرە بە تواناکانی میتاکۆگنیتیڤ دەدەن، وەک توانای بیرکردنەوە لە بیرکردنەوەی خۆیان.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین، کە گەشەکردنی مەعریفی پرۆسەیەکی بەردەوامە، هەروەها دەکرێت جیاوازیی تاکەکەسی لە خێرایی و شێوازی گەشەکردن لە منداڵان و گەنجانی جیاوازدا هەبێت. ئەزموون و ژینگە و هۆکارە کولتوورییەکانیش دەتوانن کاریگەرییان هەبێت لەسەر گەشەکردنی مەعریفی. هەروەها گرنگە لەبیرمان بێت، کە گەشەکردنی مەعریفی پەیوەندییەکی نزیکی بە بوارەکانیتری گەشەکردنەوە هەیە، وەک گەشەکردنی سۆزداری و کۆمەڵایەتی و جەستەیی و هەموویان پێکەوە دەبنە بنچینەی گەشەی گشتی لە منداڵان.
• راهێنەری نێودەوڵەتی
یەکەم: ماوەی هەستیاریی جووڵەیی (0- 2 ساڵ)
لەم ماوەیەدا منداڵان هەست و توانای جووڵەی خۆیان پەرەپێدەدەن. فێری هەماهەنگیی جووڵەکان و ناسینەوەی شتەکان و پەرەپێدانی تێگەیشتنە مەعریفییە سەرەتاییەکان دەبن، وەکو بەردەوامی شتەکان (تێگەیشتن لە شتەکان، تەنانەت کاتێک کە دیار نین) بوونیان هەیە.
دووەم: ماوەی (2-7 ساڵ)
لەم ماوەیەدا منداڵان پەرە بە تواناکانی زمان دەدەن و هێماکان بەکاردەهێنن بۆ ناسینەوەی شت و رووداوەکان. جگە لەوە پەرە بە یاری خەیاڵی دەدەن و دەستدەکەن بە تێگەیشتن لە هۆکارگەرایی سادە، بەڵام بیرکردنەوەکانیان پێش لۆژیکییە و مەیلیان هەیە سەرنجیان لەسەر تاکە لایەنەکانی کێشەیەک بێت بەبێ ئەوەی لە رووانگەی جیاوازەوە بیبینن.
سێیەم: ماوەی کارپێکردنی کۆنکرێتی (11-7 ساڵ)
لەم ماوەیەدا منداڵان دەتوانن بەشێوەیەکی لۆژیکی و دروست بیربکەنەوە. هەروەها دەتوانن زانیارییەکان ریزبەند و پۆلێن بکەن، لە گەڕانەوە تێبگەن (ئەو تێگەیشتنەی، کە دەتوانرێت کردارێک پێچەوانە بکرێتەوە) و لە هۆکارگەرایی سادە تێبگەن. هەروەها دەتوانن دەستبکەن بە تێگەیشتن لە ژمارەکان و ئەنجامدانی شیکاریی بیرکاریی سادە.
چوارەم: ماوەی ئۆپەراسیۆنی فەرمی (11 ساڵ بۆ سەرووتر)
لەم ماوەیەدا گەنجان دەتوانن زیاتر بەشێوەیەکی گونجاو شیکاری و رەخنەگرانە بیربکەنەوە. دەتوانن لە چەمکە ئاڵۆزەکان تێبگەن و بەشێوەیەکی گریمانەیی- لێبڕین بیربکەنەوە، واتە بتوانن گریمانەکان تاقیبکەنەوە و ئەنجامەکان لەسەر بنەمای بنەمایەکی لۆژیکی دەربهێنن. هەروەها پەرە بە تواناکانی میتاکۆگنیتیڤ دەدەن، وەک توانای بیرکردنەوە لە بیرکردنەوەی خۆیان.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین، کە گەشەکردنی مەعریفی پرۆسەیەکی بەردەوامە، هەروەها دەکرێت جیاوازیی تاکەکەسی لە خێرایی و شێوازی گەشەکردن لە منداڵان و گەنجانی جیاوازدا هەبێت. ئەزموون و ژینگە و هۆکارە کولتوورییەکانیش دەتوانن کاریگەرییان هەبێت لەسەر گەشەکردنی مەعریفی. هەروەها گرنگە لەبیرمان بێت، کە گەشەکردنی مەعریفی پەیوەندییەکی نزیکی بە بوارەکانیتری گەشەکردنەوە هەیە، وەک گەشەکردنی سۆزداری و کۆمەڵایەتی و جەستەیی و هەموویان پێکەوە دەبنە بنچینەی گەشەی گشتی لە منداڵان.
• راهێنەری نێودەوڵەتی
وتارەکانی تری نووسەر
