چاوپێكەوتن

مەیسوون دەمەلوجی: باپیری دایکم لە عەشیرەتێکی دزەیی کوردە و ئەفسەر بووە لە سوپای عوسمانییەکاندا

مەودا میدیا - سلێمانی |


مەیسوون دەمەلوجی: باپیری دایکم لە عەشیرەتێکی دزەیی کوردە و ئەفسەر بووە لە سوپای عوسمانییەکاندا
مەودا میدیا- 
 
خاتوونێکی سەلار و سەنگین، هاوڕێیەکی خۆشەویست و بەوەفا بۆ کورد و پرسە رەواکەی، نەک لەبەر ئەوەی خوێنی کوردبوون بە دەمارەکانیدا دێت و دەچێت، بەڵکوو لەبەر رەوایی دۆزەکەی و باوەڕبوونی بە ئاشتی و پێکەوەژیان و پلۆرالیزم... لە چەندین وێستگەدا پێکەوە کارمان کردووە؛ لە ئۆپۆزسیۆنی عیراقی لە سەردەمی رژێمی بەعسی فاشی، لە چەند کابینەیەکی سەرەتای حکومەت لە سەردەمی عیراقی نوێ، ئەمە جگە لە پێکەوەکارکردن بۆ دۆزی ژنان... هەرچەندە خۆی ئەندازیاریی بیناسازی خوێندووە، بەڵام بە خێزان و بنەماڵە، دەتوانین پێیان بڵێین بنەماڵەی پزیشکانی عیراق؛ جگە لە دایک و باوکی، زۆربەی ئەندامانی بنەماڵەکەیان لە پزیشکە یەکەمەکان و سەرکەوتووەکانی عیراقن و سەرەڕای کاری پزیشکی، چەندین پۆستی گەورەی دەوڵەتداریشیان بەڕێوە بردووە.
 
خۆت بناسێنە...
ناوم مەیسوون سالم فارووق دەمەلوجییە، لە 15ی شوباتی 1962 لە شاری بەغدا لەدایک بووم. 
 
ئەو نازناوی دەمەلوجییە لە چییەوە هاتووە؟
ناوەکە لە بنەماڵەیەکی ناوداری کۆنی موسڵەوە هاتووە.
  
قۆناغەکانی خوێندنت لە کوێ خوێندووە؟
سەرەتاییم لە خوێندنگەی مەنسووری تەئسیسی تایبەت لە شاری بەغدا خوێندووە. دواناوەندییش لە دواناوەندیی بەغدا لە مەنسوور، لە خوێندنگەیەکی ئەمەریکی خوێندوومە.
 
ئەوەندەى من بزانم دایکت رەچەڵێکی دەچێتەوە سەر کورد، ئەمە راستە؟
بەڵێ، دایکم (لەمعان ئەمین زەکی)، لە ساڵی 1924 لەدایک بووە، لە بەغدا ژیاوە و بە رەچەڵەک کوردی، عەرەبی و تورکمانییە. 
باپیری دایکم (عەلی محەمەد ئاغا) لە عەشیرەتێکی دزەیی کوردە و ئەفسەر بووە لە سوپای عوسمانییەکاندا، لە بەغدا ژنێکی عەرەب دەهێنێت، چوار کوڕ و کچێکی دەبێت. باوکی دایکم (ئەمین زەکی) کوڕە گەورەی دەبێت و باوک و دایکی بەنەخۆشی کۆلێرا دەمرن و باپیرم دەبێتە بەخێوکەری سەرەکیی خێزانەکە.
باپیرم دوای تەواوکردنی خوێندنی سەربازی لە بەغدا و ئیستەنبوڵ، بە پلەی ئەفسەر لە سوپای عوسمانیدا کار دەکات. بۆ یەکەم جار هاوسەرگیری لەگەڵ ئامۆزاکەی کردووە، بەڵام زۆری نەخایاندووە بە پەتای گرانەتا لە شاری کەرکوک کۆچی دوایی دەکات. هەر لە شاری کەرکوک ئەم جارە کچێکی تورکمان دەهێنێت، کە ئەم ژنە نەنکی منە. 
دوای دامەزراندنی حکومەتی عیراق، باپیرم دەبێتە ئەفسەر لە سوپای عیراق و دواتر دەبێتە فەرمانبەر لە وەزارەتی پەروەردە و یەکەم ئەتڵەسی نەخشەی عیراقی دروست کردووە، هەروەها کتێبێکی لەسەر مێژووی ئایینەکان نووسیوە. 
 
سەرەتا وامدەزانی تۆ کچەزای محەمەد ئەمین زەکیت، ئەم پەیوەندییە چۆنە؟
راستە ئەمین زەکی باپیرمە، بەڵام ئەو ئەمین زەکییە نییە کە خاوەنی یەکێک لە بەناوبانگترین کتێبەکانە بەناوی (خولاسەیەکی تاریخی کورد و کوردستان)، ئینجا بە رێکەوت ئەویش کچێکی هەیە بەناوی سانحە وەک ناوی پوورم، هەردووکیشیان لە هەمان تەمەن بوون. هەروەها کوڕەکەی کە ناوی دکتۆر حەسەنە، مێردی کچی ماممە، ئەم تێکەڵییە زۆر کەس کردوویەتی، لەوانە کاتێک کە سانیحەی کچی محەمەد ئەمین زەکی کۆچی دوایی کرد، ئەوکات من بریکاری وەزیری رۆشنبیری بووم، سەیر دەکەم هەموو هاتوون بۆ لام بۆ سەرەخۆشی و پرسە. جارێکی تریش گرووپێکی پەیوەندی ئەکادیمی هەیە، داوایان کرد لەسەر کتێبی "خولاسەیەکی تاریخی کورد و کوردستان" باس بکەم، زانیم کە هەڵەن، بۆیە وتم: "ئەم نووسەرە باپیری من نییە"، وتیان: "تازە تێکەوتوویت و دەبێت کورتەیەک هەر باس بکەیت"، گفتوگۆکە لە رێی سکایپەوە بوو، منیش ئیتر کەوتمە خوێندنەوەی کتێبە بەنرخەکە، بەڕاستی کەم کتێبی وا گرنگ هەیە و چەندین سەرچاوەی گرنگی بەکار هێناوە و کەموێنەیە. ئیتر دواتر خوێندنەوەم بۆ گرووپەکە کرد و ئێستا لە یوتیوب دانراوە و بوو بەهۆی ئەوەی شارەزاییەکی زۆرم لە مێژووی باپیرانمدا هەبێت.
 
بنەماڵەکەتان بەتایبەت لە بواری پزیشکیدا مێژوویەکی پرشنگداریان هەیە، باسی ئەوەم بۆ بکە...
دایکم (د. لەمعان)، لە ساڵی 1946 لە کۆلێژی پزیشکیی بەغدا دەرچووە و دبلۆمی پسپۆڕی منداڵانی لە زانکۆی لەندەن وەرگرتووە. پوورم (د. سانحە) وەک یەکەم پزیشکی موسوڵمانی ژن لە عیراق دەرچووە و دایکیشم وەک یەکەم پزیشکی منداڵانی ژن لە عیراق دەرچووە. دوای چەندین قۆناغی سەرکەوتن، دایکم دەبێت بە مامۆستا لە بەغدا و چەندین پۆستی باڵای لەسەر ئاستی جیهان وەرگرتووە.
زۆربەی کەسوکاری باوک و دایکم لە بواری پزیشکیدا بوون، بۆ نموونە؛ باوکیشم هەر پزیشک بوو، مامی باوکم (دکتۆر عەبدوڵڵا دەمەلوجی) دەرچووی کۆلێژی پزیشکییە لە ئیستەنبوڵ، لە حکومەتی عیراقی پادشایی لە 1930، پلەی وەزیری دەرەوەی هەبووە و دواتر دەبێتە باڵیۆزی عیراق لە ئێران. مامی خۆشم (فەیسەڵ فارووق دەمەلوجی) ئەندامی پەرلەمان و دیپلۆماتکار بوو، پێش ساڵی 1958 چەندین جار بووەتە وەزیر، هەر بۆیە من لە بنەماڵەیەکی خوێندەواری رۆشنبیردا گەورە بووم و کاریگەرییان بەسەرمەوە زۆر بووە بۆ خۆپەروەردەکردن.
 
بۆچی لە سەردەمی رژێمی سەدام دایک و باوکت عیراقیان جێهێشت؟
لە ساڵی 1979 سەدام حسێن بە بڕیارێک 48ی پزیشکی پسپۆڕی لە پزیشکەکانی (مدینة طب)ی دەرکرد، نیوەیان لە کۆلێژی پزیشکی مامۆستا بوون. ئەم دەرکردنە لە دامەزراوەکانی پزیشکیی جیهانیدا دەنگی دایەوە و ناویان نا (قەسابخانەکەی مەدینە توب). ئەوکات دایکم و باوکم مامۆستا بوون لە کۆلێژی پزیشکی و سەفەریان لێ قەدەغە کردن، بەڵام هەرچۆنێک بوو توانییان لە عیراق دەربچن و چوون بۆ ئیمارات و لەوێ نیشتەجێ بوون. 
 
لەوێ کاری پزیشکییان دەکرد؟
لەوێ سەرەڕای ئەوەی بەشدار بوون لە دامەزراندنی کۆلێژی پزیشکیدا، نۆرینگەی تایبەت بە خۆشیان دانا.
 
باوکت پسپۆڕییەکەی لە بواری چیدا بوو؟
پسپۆڕ بوو لە نەخۆشییەکانی سنگدا.
 
تۆش لەگەڵیان رۆیشتی؟
نەخێر، ئەو کاتەی ئەوان رۆیشتن، من خوێندکار بووم لە کۆلێژی ئەندازیاریی بیناسازی، کە قۆناغی دووەمی زانکۆم تەواو کرد، شەڕی ئێران و عیراق دەستی پێ کردبوو، باری سیاسی لە عیراق زۆر ناهەموار بوو، بڕیارمان دا بڕۆم بۆ لەندەن بۆ لای برایەکم. لە ساڵی 1981 عیراقم جێهێشت.
 
لەوێ لەگەڵ براکەت دەژیایت؟
لەوێ لە سەرەتاوە دەستم پێ کردەوە و ماوەی چوار ساڵ لەگەڵ برا و خێزان و منداڵەکانیدا ژیام. دواتر باوکم خانوویەکی بۆ کڕیم و چوومە خانووەکەی خۆمەوە.
 
لەوێ دەتخوێند، یان کارت دەکرد؟
هەردووکیان، لە کاتی خوێندندا لە نووسینگەی باشترین و شارەزاترین کەسانی تەلارسازی کە (محەمەد مەکیە، رەفعەت جادرچی و هیشام مونیر) بوون و لەگەڵ نووسینگەیەکی ئینگلیزی کارم دەکرد، لەژێر سەرپەرشتی ئەواندا شارەزاییم پەیدا کرد و لە بواری بیناسازی و لێکۆڵینەوەدا کارم دەکرد.
 
کەی بوویت بە خاوەنی نووسینگە و کاری تایبەت بە خۆت؟
لە ساڵی 1997 بووم بە ئەندامی کۆمەڵەی بیناسازیی شاهانەیی بەریتانی. هەمان ساڵ نووسینگەی (دەمەلوجی بۆ راوێژی ئەندازیاری و تەلارسازی)م لە لەندەن کردەوە و تا ساڵی 2003 بەردەوام بووم.
 
ئەو بڕوانامانە چین کە بەدەستت هێناون؟
جگە لە بەکالۆریۆس، ماستەر لە ئەندازیاریی تەلارسازی لە زانکۆی لەندەن لە ساڵی 1990، پلەی دکتۆرای شارەزایی لە ئەندازیاریی تەلارسازی لە ساڵی 1996 لە زانکۆی لەندەن، هەروەها ماستەرم هەیە لە بەڕێوەبردنی شوێنی کار کە لە ساڵی 2003 بەدەستم هێناوە.
 
کەی و چۆن تێکەڵاوی کاری سیاسی بوویت؟
وەک باسم کرد، بەهۆی خێزان و رووداوە یەک لەدوای یەکەکان؛ گرنگیی رۆشنبیری و خوێندنەوەی کتێبم لا دروست بوو. لە هەشتاکانی سەدەی رابردوودا چوومە بواری سیاسەتەوە لە لەندەن، ئەویش لە رێگەی بەشداریکردنم لە خۆپیشاندان و مانگرتنەکانی دژی داگیرکاریی زایۆنیزم لە لوبنان، دواتر لە راپەڕینی بەردهاویشتنی فەلەستیندا، بەرگریم لە مافەکانی گەلی فەلەستین و هەموو گەلان دەکرد بۆ ژیانێکی شکۆمەندانە. هەروەها لە داوای ئازادکردنی نیڵسۆن ماندێلادا بەشدار بووم. سەبارەت بە عیراقیش، بەشدار بووم لە خۆپیشاندان دژی گەمارۆی ئابووری لەسەر گەلی عیراق و واژۆم لەسەر جاڕنامەی 91 کرد، ئەو جاڕنامەیەی کە داوای لاچوونی سەدامی دەکرد لە دەسەڵات لەپێناو دوورکەوتنەوە لە شەڕ و داگیرکاری. 
 
کەی چوویتە ناو ریزەکانی ئۆپۆزسیۆنی دژ بە رژێمی پێشوو؟
لە نەوەتەکانەوە چوومەتە ریزەکانی رەوتی لیبراڵیی عیراقی و بەشدار بووم لە دەرکردنی گۆڤاری (الدیمقراطیة) کە شاعیری بەناوبانگ (بڵند حەیدەری) سەرپەرشتی دەرچوونەکەی دەکرد.
 
کەی گەڕایتەوە بۆ عیراق؟
دوای رووخانی رژێمی سەدام، لەگەڵ گەورەسیاسەتمەدار (عەدنان پاچەچی) لە رێگەی ئیماراتەوە بۆ کوەیت و دواتر بۆ عیراق گەڕامەوە. لە (کۆمەڵەی دیموکراتخوازە سەربەخۆکان – التجمع الدیمقراطیین المستقلین)دا کارم دەکرد.
 
هەستت چۆن بوو کاتێک دوای 22 ساڵ گەڕایتەوە بۆ عیراق؟
هەستێکی زۆر تێکەڵم هەبوو، شارەکە شارێکی تر بوو، دەرهاویشتەکانی گەمارۆی ئابووری زۆر دیار بوو لەسەر جلوبەرگ و خانوو و پاکوخاوێنی، شارێکی ماندوو بوو، بەڵام هەستێک بوو کە ئەمە وڵاتەکەی خۆمە، هەرچۆنێک بێت هەر وڵاتە، لەگەڵ ئازارەکانی رۆژم دەکردەوە.
 
ئەى کەی لەگەڵ ئەیاد عەلاوی دەستت بە کاری سیاسی کرد؟
ئەوەبوو کۆمەڵەی دیموکراتخوازەکان لەگەڵ بزووتنەوەی ویفاقی نیشتمانی (حرکة الوفاق الوطني) بە سەرۆکایەتی د. ئەیاد عەلاوی، بەیەکەوە بەشداریی هەڵبژاردنمان کرد.
 
چوویتە ناو بزووتنەوەی ویفاقەوە؟
نەخێر، وەک سیاسییەکی سەربەخۆ لەگەڵ ویفاق کارم دەکرد.
 
لە یەکێک لە کۆنگرەکاندا وەک ئەندامی مەکتەبی سیاسی رەوتی لیبراڵیی عیراقی هەڵبژێردرایت، هیچ ژنێکی دیکەت لەگەڵ بوو؟
بەڵێ، خاتوو دەلال موفتی، هاوسەری بڵند حەیدەری و خاتوو عایدە عوسەیرانیش.
 
لە ساڵی 2003 کە گەڕایتەوە هیچ پۆستێکی میریت وەرگرت؟
بەڵێ، کە گەڕامەوە بووم بە بریکاری وەزیری رۆشنبیری.
 
ئەى پەرلەمان؟
لە پەرلەمانیشدا سێ خول ئەندام بووم، خولی یەکەم و دووەم و سێیەم.
 
لە چ لیژنەیەکدا بوویت؟
لە پەرلەمان سەرۆکی لیژنەی رۆشنبیری و راگەیاندن بووم لە هەر سێ خولەکەدا.
 
ئەو یاسا و پرۆژانەی کە لیژنەکەتان بەشدار بوون لە دەرچوونیاندا کامانە بوون؟
زۆر بوون، لەوانە:
1.   پرۆژەیاسای تۆڕی راگەیاندنی عیراقی، ژمارە 26 ساڵی 2015. 
2.   پرۆژەیاسای هەموارکردنەوەی یاسای دروشمی کۆماری عیراق و مۆرەکەی، ژمارە 85 ساڵی 1965.
3.   پرۆژەیاسای پارێزگاری لە ئەرشیڤی عیراق.
4.   پرۆژەیاسای کۆمەڵەی زانستیی عیراق.
5.   پرۆژەیاسای پەسەندکردنی رێککەوتنی ئابووری، بازرگانی، زانستی و هونەری لە نێوان حکومەتی کۆماری عیراق و کۆماری بولگاریا.
6.   پرۆژەیاسای پەسەندکردنی رێککەوتنی هەماهەنگی لەپێناو هاوکاریی رۆشنبیری، زانستی و هونەری لە نێوان حکومەتی کۆماری عیراق و حکومەتی کۆماری فەرەنسا.
7.   پێشنیاری چوارەمین هەمواری یاسای سەندیکای رۆژنامەنووسانی عیراق.
8.   پێشنیاری هەموارکردنەوەی یاسای تۆڕی راگەیاندنی عیراقی، ژمارە 26 ساڵی 2015.
9.   پێشنیاری هەموارکردنەوەی یاسای سەندیکای هونەرمەندانی عیراق.
10. پێشنیاری ئەو یاسایەی کە (بابل) ببێت بە پایتەختی شارستانیەتی عیراق. 
11. پێشنیاری یاسای ئەنجومەنی راگەیاندن و پەیوەندییەکان.
 
با بێینە سەر پرسی پرسی ژن، لەو بوارەدا کار و چالاکییەکانت چی بوون؟
یەکەم: لەگەڵ رێکخراوەکانی ژنان زۆر بەجدی هەوڵمان دا بۆ رووبەڕبوونەوەی هەموو ئەو هەوڵانەی دەدران بۆ هەموارکردنەوەی یاسای باری کەسێتی ژمارە 188 ساڵی 1959ی هەموارکراو. لەپێناو مافەکانی ژن و پارێزگاری لە یەکگرتوویی ناو خێزان.
دووەم: سەربەرزم بەو کارەی لەگەڵ هاوڕێکانم بەیەکەوە ئەنجاممان دا لەپێناو جێگیرکردنی یاسای کۆتا لە دەستووری عیراقیدا. لە ئەنجومەنی حوکم پرۆژەکەمان خستە بەردەم ئەنجومەنەکە لە رێگەی عەدنان پاچەچییەوە، ئەو بڕیارە بڕیاری کۆنگرەی دەنگی ژن بوو، کە لە مانگی تەمووزی 2003 لە بەغدا بەسترا دوای رووخانی رژێم. بڕیارەکە لە سەدا چل بوو، بەڵام بڕیار لەسەر لە سەدا بیست و پێنج درا. هەر ئەو بڕیارەش دواتر چووە ناو دەستووری هەمیشەییەوە. ئەوسا من لەگەڵ د. عەدنان پاچەچی لە ئەنجومەن ئامادە دەبووم تا بووم بە بریکاری وەزیر.
سێیەم: سەرنووسەری گۆڤاری (نون) بووم، کە بە یەکەم گۆڤاری عیراقیی تایبەت بە پرسەکانی ژنی عیراق لەو کاتەدا، ئەژمار دەکرێت.
چوارەم: یارمەتی ژنانی داهێنەرم دەدا لە هەموو بوارەکاندا، بەتایبەتییش ئەوانەی هونەرمەندی شێوەکار بوون و بوارەکانی تریش.
پێنجەم: بەشدار بووم لە زۆر کۆڕ و کۆبوونەوەی تایبەت بە پرسی ژنان و پشتیوانێکی سەرسەخت بووم بۆ پرۆژەیاسای توندوتیژیی خێزانی.
شەشەم: بەردەوام هەماهەنگیمان هەبوو لەگەڵ رێکخراوەکانی ژناندا.
 
بەحوکمی کارەکەت وەک بریکاری وەزیری رۆشنبیری، هەروەها سەرۆکی لیژنەی رۆشنبیری بۆ سێ خول لە پەرلەمانی عیراق، پەیوەندیت لەگەڵ یەکێتی و سەندیکاکانی ئەو بوارە چۆن بوو؟
پەیوەندی بەردەوامم هەبوو، پشتیوانێکی سەرسەختی داواکارییە رەواکانیان بووم و هەوڵم دەدا رۆڵ و پێگەی یەکێتی و سەندیکا پەیوەندیدارەکان بە لیژنەکەمانەوە پتەو بکەم، لەوانە: سەندیکای رۆژنامەنووسان، سەندیکای هونەرمەندانی عیراقی، کۆمەڵەی هونەرمەندانی شێوەکاریی عیراق، یەکێتیی نووسەران و ئەدیبان لە عیراق...
 
ئەی بۆ بواری هونەری موزیک چیتان کردووە؟
یەکەم، پشتگیری گرووپی سەمفۆنیای نیشتمانیمان کردووە و هەوڵمان داوە بۆ نەهێشتنی کۆسپەکانی بەردەم ئەندامەکانیان.
دووەم، پشتگیریی خوێندنگەی موزیک و بالیە و هاندانی دامەزراوەکانی دەوڵەت بۆ هاوکاریکردنیان بە ئامێری موزیکی رۆژئاوایی و پێداویستییەکانی ژیان، هەروەها بەردەوام هاوکار و چارەسەرکەری کێشەی کارمەندەکانیان بووم.
سێیەمیش، هەوڵدان بۆ بەئەرشیڤکردنی مەقاماتی عیراقی، چونکە بەلامەوە بەشێکە لە ناسنامەی هونەری عیراقی و پارێزگاری لە کولتووری عیراق دەکات.
 
سەبارەت بە شوێنەوارەکان و شارستانیەتی عیراقی چیتان کردووە؟
لە هەردوو قۆناغی بەشداریم لە حکومەت و پەرلەمان، پشتگیری پرسی شوێنەوار و شارستانیەتی عیراقم کردووە، لەوانە: یەکەم کەس بووم چووم سەردانی ئاسەواری نەمروودم کرد کاتێک رێکخراوی تیرۆریستیی داعش وێرانی کردبوو، کە گەڕامەوە بەغدا، داوام لە سەرۆکوەزیران و دیوانی ئەوقاف و رێکخراوی یونسکۆ کرد پارێزگاری لە پاشماوە وێرانکراوەکە بکەن تا چاک دەکرێنەوە. هەروەها وەرگرتنەوەی شاری بابل لە هێزی سەربازیی پۆڵەندی و ئەمەریکی لە ساڵی 2005، سکاڵایەکم لەسەر هێزەکانی ئەو دوو لایەنە لە لای یونسکۆ لەسەر زیانەکانی ئەو ناوچەیە تۆمار کرد.
بەشدار بووم لە چەندین کۆنگرەی جیهانیی دەربارەی ئاسەوارەکان، بەستنی کۆڕ و کۆبوونەوە و مێزگرد لەسەر یەکخستنی داواکارییەکان لەسەر شوێنەوارەکانی موسڵ دوای رزگارکردنی، بە بەشداریی شارەزایانی یونسکۆ و باڵیۆزی وڵاتانی عەرەبی و بیانی.
هەروەها کردنەوەی مۆزەخانەی بەسرا و چەندین کاری لەو جۆرە، وەک چاککردنەوەی کاتژمێری قشڵە، کە زۆربەی پارچەکانی و کەلوپەلی بیناکەی و کەرەستەکانی دزرابوون، بەشێکی لە بازاڕی هەڕاج دەفرۆشران و خۆم کڕیمنەوە و گەڕاندمانەوە.
 
پەیوەندیت لەگەڵ مام جەلال چۆن بوو؟
لەگەڵ مام جەلال پەیوەندیم زۆر باش بوو، پیاوێکی زۆر بەوەفا بوو. جارێکیان دەگەڕامەوە بۆ لەندەن، چووم سەردانی مام جەلالم کرد، وتی: "پێش ئەوەی بڕۆیتەوە، وەرە ئێرە." کە رۆیشتم، وتی: "بڕۆ بۆ لای ژمێریارەکە." کە سەرم دا، کۆمەڵێک زەرفیان دامێ کە ناویان لەسەر نووسرابوو، هەر زەرفێک بڕێک پارەی تێدا بوو. وتی: "لە لەندەن ئەمانە بدە بەو کەسانەی ناویان لەسەر زەرفەکان نووسراوە." وتم: "مام، دەترسم لە رێگە پێم بگرن." وتی: "تۆ بیبە." تا پاریس کەس نەیپرسی، لە نێوان پاریس و لەندەن وتیان: "پارەت پێیە؟" وتم: "بەڵێ." وتیان: "چەند؟" وتم: "نازانم، لەناو زەرفەکاندان." وتیان: "چۆن نازانیت؟" وتم: "سەرۆککۆمار بۆ هەندێک خێزانی ناردووە، من تەنیا دابەشی دەکەم." هیچیان نەوت و مۆڵەتی رۆیشتنیان پێ دام.
با شتێکت بۆ باس بکەم لەسەر یەکێک لەو خێزانانە؛ کە ماڵی خاتوو بووشرا پرتەو بوو، بووشرا چالاکوانێکی حزبی شیوعی عیراقی بوو، لە ساڵی 1976 ئەندامی لیژنەی مەرکەزیی حزبی شیوعی بوو، لە چەندین بواردا چالاک بوو و نووسەریش بوو. لە فێستیڤاڵێکی سۆڤیەت مام لەوێ دەبێت، جلی کوردیی ژنان و پیاوانیان پێ دەبێت و ژنیان دەست ناکەوێت، بووشرا کە وەک نوێنەری حزبی شیوعی لەوێ بەشدار دەبێت، بە مام جەلال دەڵێت: "من لەبەری دەکەم"، ئیتر ئەم رووداوەی بیرناچێتەوە و رێزی زۆری بووشرا دەگرێت و مانگانە مووچەی بۆ دەبڕێتەوە. جارێک بووشرا هاتەوە بەغدا، مام جەلال لە ماڵی ئێمەوە بردیە ماڵی خۆیان لە باڵەخانەی سەرۆککۆمار میوانداری کرد تا رۆیشتەوە. 
مام جەلال لەو جۆرە کەسانە بوو کە هەموو کەسێکی بەسەر دەکردەوە، هەر بە خۆمدا لەناو بەغدا هاوکاریی ناردووە بۆ یوسف عانیی ئەکتەر و دەرهێنەر و هونەرمەندی بەناوبانگی عیراقی، عەفیفە ئەسکەندەری گۆرانیبێژ، نەزیهە سەلیمی هونەرمەندی شێوەکار... ئیتر لەمانە زۆریان. زۆر جار بەگاڵتەشەوە دەیوت: "هەرچەند مەیسوون دێت بۆ لام، خەرجیم زۆر دەبێت"، هەرچەندە خۆی ئەم کارەی دەکرد.
 
لەگەڵ مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەدیش بەسەرهاتێکتان هەیە، حەز دەکەم ئەو بەسەرهاتەش بگێڕیتەوە؟
لە لەندەن بووم، جارێکیان لە یەکێک لە کۆبوونەوەکانی ئۆپۆزسیۆنی عیراقیدا، پیاوێک هات وتیان ئەمە مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەدە، دوای کەمێک ناردی بەدوامدا، وتی: "تۆ کچی دکتۆر لەمعانی؟" منیش وتم: "بەڵێ"، وتی: "بە دایکت بڵێ کوردی یسلم عەلێک". دوایی زانیم مامۆستا ئیبراهیم لەگەڵ خاڵم زیندانی دەبێت و دایکم چونکە پزیشک بوو، دەرمان و شتی دەبرد بۆ پۆلیسەکان و یارمەتی دەدان، لەبەر ئەوە دەیتوانی خواردن و پێداویستی بۆ خاڵم بباتە زیندان، لەوێ مامۆستا ئیبراهیم دەناسێت، هەموو جارێک بە پۆلیسەکانی وتووە ئاگاتان لەو کوردە بێت لەناو زیندان.
 
دەربارەی نووسین و کتێب چیت هەیە؟
توێژینەوە و بڵاوکراوەی زۆرم هەیە بە زمانی عەرەبی و ئینگلیزی، کتێبێکم بەناوی (منحوتات بغداد بین الفن والسیاسة) هەیە، کە دووەم کتێبمە دوای (مبنی القشلة)، ئێستاش خەریکی نووسینەوەی بیرەوەرییەکانمم.
 
لەدوای پەرلەمانتاری، کاری ترت کردووە؟
بەڵێ، بووم بە راوێژکاری سەرۆککۆمار لای د. بەرهەم و ئێستاش وەک سکرتێری گشتیی پەیمانگەی (BISI – پەیمانگەی بەریتانی بۆ لێکۆڵینەوە لە عیراق) کە تایبەتە بە توێژینەوە و لێکۆڵینەوە دەربارەی شارستانیەتی کۆنی عیراق و شوێنەوارەکان و مۆزەخانەی بەسرا، لە ساڵی 1932وەوە هەیە و کار دەکات.
 
لە چ کارێکی دەوڵەتدا کە کردووتە پەشیمانیت؟
پەشیمانی وشەیەکی گەورەیە، نا نەخێر، مرۆڤ یەک جار دەژی، بەڵام خەونی زۆرم نەهاتووەتە دی، بۆ نموونە؛ حەزم دەکرد عیراق وڵاتێکی ئارام و ئاسوودە بێت و بتوانین هەموو کارە گرنگەکانی دوارۆژی تێدا ئەنجام بدەین.
دەربارەی ئەندازیاری، بۆ خۆم حەزم دەکرد ئەو خەونانەی لەو بوارەدا هەمە، بگەیشتمایە پێیان، بەڵام بەهۆی سیاسەتەوە کەمتەرخەم بووم. پێویستیش بوو بەسەر ئەو خەونانەدا بچمەوە تا بزانم کامیان گرنگە و ئێستا دەتوانم بەجێیان بهێنم.

*ئەم چاوپێكەوتنە بەڕێز (نەرمین عوسمان) لە چوارچێوەی پرۆژەی نووسینەوەی مێژووی بەشداریی ژنی كورد لە بوارە جیاوازەكاندا سازی كردووە.

خ.غ
Qaiwan
Qaiwan

زۆرترین خوێندنەوە

بیروڕا



News

چینی ئۆزۆن

لەلایەن نەرمین عوسمان



News

خاک و هۆکارەکانی پیسبوونی

لەلایەن نەرمین عوسمان