دەنگدەر لە ناو پرۆسەی هەڵبژاردندا رۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت، لە کۆی هەموو ئەو ئاڵەنگارییانەی کە رووبەڕووی پرۆسەی هەڵبژاردن و بەڕێوەبردنی ئەم پرۆسەیە دەبێتەوە و هەر لەو کاتەوەی کە سیتەمی هەڵبژاردن هاتووەتە کایەی سیاسی و دەوڵەت و هەرێمەکان. 

پرسیارێکی گرنگ بۆ هاوڵاتییان هاتووەتە کایە ئەویش ئەوەیە بۆچی دەبێت دەنگبدەین؟ پرسیارەکە لێرەوە گرنگیی خۆی وەردەگرێت کاتێک سیستم و جۆری هەڵبژاردن گرنگی و بەهای خۆی دەسەلمێنیت لەناو کایەی سیاسیدا لە دەوڵەت و هەرێمەکان کاتێک کە پرۆسەی هەڵبژاردن سەرکەوتوو دەبێت یاخود شکست دەهێنێت.

هاوڵاتی ئەوکاتە بڕیار دەدات کە دەنگبدات یان نا و بۆچیش کاتێک کە سیستمی هەڵبژاردن لەو شوێنەی کە تیایدا دەژیت خراپ بێت و دەنگبدا یان باش بێت و دەنگ بدا، هەموو ئەوانەی سەرەوە لەوە تێدا ئارا دەنگدان هەم مافە هەم ئەرکە. 

زۆرێک لە شارەزایانی بواری هەڵبژاردن ئەو نموونانە دێننەوە کە پرۆسەی هەڵبژاردن لە وڵاتیک بۆ وڵاتیکی تر جیاوازە، جیاوازییەکەشی ئەوەی دروستکردووە لە وڵاتێک هەم وەک ئەرک سەیر بکرێت هەم وەک ماف لە وڵاتێکیتریش تەنها ئەرک یاخود تەنها وەک ماف سەیر بکرێت.

بۆ نموونە لە کۆماری عیراق دەنگدان بەپێی دەستوور هەم ئەرکە هەم مافە، یاخود لە ئوسترالیا کاتێک ناوت لە تۆماری دەنگدەران تۆمارکردبێت، ئەوا پێویستە دەنگبدەی ئەگەر دەنگنەدەی ئەوا غەرامە دەکرێیت، کەواتە لێرە بوو بە ئەرک. 

لێرەوە زیاتر وەڵامی پرسیارەکە روونتر دەبێتەوە، دەنگی تۆی هاوڵاتی گرنگە ئەوە چانسی هاوڵاتییە لەسەر بڕیاردانی ئەوەی کە بەرەو ژیانێکی باشتر بڕوا بۆ خۆی و خێزان و کۆمەڵگاکەی، کەواتە کوالێتی باشترکردنی ژیانی ناو کایەی سیاسی لەسەر دەنگدەر وەستاوە، باشترکردنی بارودۆخی سیاسی و ئابووری و خۆشگوزەرانی و ئارامی و ئاسایش وەستاوەتەوە سەر بڕیاری دەنگدەر کە کێ هەڵدەبژیریت و بۆچی هەڵیدەبژێرێت وەک نوێنەری خۆی لەناو پەرلەمان و ئەنجومەنە خۆجێیەکان. دەنگدەر دەتوانێت مافی خۆی و هێزی خۆی بەکاربهێنێت بۆ ڕووبەڕوو بوونەوەی گەندەڵی و دوورخستنەوەت سیاسەتی لاواز و سەرخستنی دەسەڵاتێکی تۆکمە و بەهێز. 

بۆیە ئەوە دەنگدەرە کە زۆرینە دەگەیەنێتە سەر دەسەڵات و هێزی پێدەدات و گۆڕانکارییەکی ئاشتیانە و مەدەنیانە دێتەکایەوە، بۆیە بایکۆتکردن لە پرۆسەی هەڵبژاردن هەر ئەو دەسەڵاتە دەهێنێتەوە سەر حکوم کە رەزامەندنیت پێی و دەنگدانیشت دەبێتە گۆڕانکاری لە گشت کایەی دەسەڵاتی سیاسیدا.

خ.غ