خەڵەف غەفور
ویستی ئەردۆغان و ئیستپێكردنی ماكرۆن و سیسی
دوو كێشەی قورس هاتوونەتە پێش و لە هەردووكیشیاندا خاوەندارەكان جیاوازن، بەرەی هێرشبەر رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیایە، بەرەی دووەم لە قۆڵی لیبیا و هەمیش یۆنانەوە عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆكی میسر و ئیمانوێل ماكرۆن، سەرۆكی فەرەنسایە.
سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەكی سەرۆك ئەردۆغان بەربەستی گەورەی بۆ دروست بووە، خراپی دۆخی ئابووری و دابەزینی بەهای لیرەی توركی، دەركەوتنی ركابەری بەهێزی سیاسی وەكو ئەحمەد داود ئۆغڵو و عەلی باباجان و جەهەپەش بەهۆی سەركەوتنی لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكان لە ئەنقەرە و ئیستانبوڵ، بەربەستی قورسی بەردەم ئەردۆغانن، لەگەڵ ئەوەی چارەسەرنەكردنی دۆزی كورد "ئێستا ئەردۆغان حاشا لە بوونی دەكات"، باری شانی توركیا و سەرۆكەكەی قورستر كردووە و رەنگە لەنگیشی بكات.
لەڕووی سیاسەتی دەرەكی لەئێستادا توركیا دەستوەردانی سیاسی، سەربازی و ئابووری لە دوو وڵات و ناوچەدا كردووە بەم شێوەیە:
یەكەم، لەسەر داوای فایز سەڕاج، سەرۆك وەزیرانی لیبیا بەشێوەی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ توركیا خۆی كردووەتە خاوەندار لە شەڕی ناوخۆی لیبیا، درونی توركی و چەتەی سووری و تیرۆریستی هێزە توندڕەوە ئیسلامییەكان لە هێزەكانی خەلیفە حەفتەریان هەڵپێچا تا ئەوەی داوای تەسلیمبوونیان لێكرد.
ناوچەكانی ژێر باڵی جەنەڕاڵ حەفتەر بەوەی زۆرینەی یەدەگی نەوتی و بەرهەمهێنانی رۆژانەی تیادایە و هاوسنووریشە لەگەڵ میسر، بەهۆی ئەوەش عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆكی میسر دەسەڵاتی ئیخوان موسلیمینی كۆتایی پێهێنا، بۆیە سەرۆك سیسی هێزی جوڵاند و وتی "دەستتوەردانی سەربازی كەمەرشكێن دەكەین ئەگەر توركیا و سەڕاج هەوڵی داگیركردنی سرت و جفرە بدەن".
ئەردۆغان و سەڕاج چییان كرد؟ وەستان و جارێ وا زووش بانگەشەی داگیركردنی سرت و جفرە ناكەن، ئیتر حەقی خۆیەتی خەلیفە حەفتەر جارێ سەرخەوێكی ئارام بشكێنێ.
دووەم، دەرهێنانی نەوت و غاز لە رۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست كێشەی لەنێوان توركیا و زۆرینەی وڵاتانی ناوچەكە دروستكرد، قوبرسی یۆنانی داوای كرد توركیا ئەو كارە نەكات، چونكە پێشێلكردنی یاسای نێودەوڵەتییە و ئەردۆغان گوێی نەدایە، یۆنان هەمان داوای كرد و هێزی جوڵاند، لەگەڵ ئەوەشدا كاریگەریی نەبوو، بەڵام هەڵوێستی فەرەنسا تاڕادەیەك جیاوازە و ئاماژەكان بۆ ئەوەن "كەشتیی ئەردۆغان" چیدی لە دەریاكەدا وا ئاسان نەئاژوێ.
بەپێی كۆبوونەوەی سەرۆك ماكرۆن لەگەڵ بەشێك لە رۆژنامەنووسانی وڵاتەكەی وتی "توركەكان تەنیا ئەمە (یەكگرتنی وتەكان و كردەوەكان) بە هەند وەردەگرن و دەتوانم بڵێم رێز لەوە دەگرن. ئەوەی فەرەنسا ئەم هاوینە كردی گرنگ بوو، ئەمە سیاسەتی هێڵی سوورە".
گوزارەی "توركەكان تەنیا لە یەكگرتنی وتەكان و كردەوەكان تێدەگەن" دەربڕینێكی سیاسی وردە، ناساندنی تورك بەو شێوەیە قوڵاییەكی ستراتیژیی هەیە، خۆ ئەوە شتێكی تازە نییە و لە ئەدەبیاتی سیاسیی توركدا دەبینرێت كەوا كاتێك دەوەستێ، هێزی وەستانی پیشان بدرێ، وەكو ئەوەی سەرۆك سیسی لە لیبیا كردی و ئەوەی سەرۆك ماكرۆنیش هەم ئەنجامی دەبێت.
بۆ سەرۆك ئەردۆغان دڵمەند نییە دۆخەكە بەو شێوەیە كەوتووەتەوە، بەڵام لە بەرەی لیبیا ئیتر وەستاوە و لە رۆژهەڵاتی دەریای سپیش كەشتیی ئەردۆغان دەبێ بووەستێ، هەروەكو پێشوو توركیا غاز بكڕێ باشترە لەوەی بە گژ ئەوروپادا بچێ كە لەئێستا پرۆژەی سەپاندنی سزایان بەسەر ئەو توركیادا لەبەردەستە.
سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەكی سەرۆك ئەردۆغان بەربەستی گەورەی بۆ دروست بووە، خراپی دۆخی ئابووری و دابەزینی بەهای لیرەی توركی، دەركەوتنی ركابەری بەهێزی سیاسی وەكو ئەحمەد داود ئۆغڵو و عەلی باباجان و جەهەپەش بەهۆی سەركەوتنی لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكان لە ئەنقەرە و ئیستانبوڵ، بەربەستی قورسی بەردەم ئەردۆغانن، لەگەڵ ئەوەی چارەسەرنەكردنی دۆزی كورد "ئێستا ئەردۆغان حاشا لە بوونی دەكات"، باری شانی توركیا و سەرۆكەكەی قورستر كردووە و رەنگە لەنگیشی بكات.
لەڕووی سیاسەتی دەرەكی لەئێستادا توركیا دەستوەردانی سیاسی، سەربازی و ئابووری لە دوو وڵات و ناوچەدا كردووە بەم شێوەیە:
یەكەم، لەسەر داوای فایز سەڕاج، سەرۆك وەزیرانی لیبیا بەشێوەی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ توركیا خۆی كردووەتە خاوەندار لە شەڕی ناوخۆی لیبیا، درونی توركی و چەتەی سووری و تیرۆریستی هێزە توندڕەوە ئیسلامییەكان لە هێزەكانی خەلیفە حەفتەریان هەڵپێچا تا ئەوەی داوای تەسلیمبوونیان لێكرد.
ناوچەكانی ژێر باڵی جەنەڕاڵ حەفتەر بەوەی زۆرینەی یەدەگی نەوتی و بەرهەمهێنانی رۆژانەی تیادایە و هاوسنووریشە لەگەڵ میسر، بەهۆی ئەوەش عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆكی میسر دەسەڵاتی ئیخوان موسلیمینی كۆتایی پێهێنا، بۆیە سەرۆك سیسی هێزی جوڵاند و وتی "دەستتوەردانی سەربازی كەمەرشكێن دەكەین ئەگەر توركیا و سەڕاج هەوڵی داگیركردنی سرت و جفرە بدەن".
ئەردۆغان و سەڕاج چییان كرد؟ وەستان و جارێ وا زووش بانگەشەی داگیركردنی سرت و جفرە ناكەن، ئیتر حەقی خۆیەتی خەلیفە حەفتەر جارێ سەرخەوێكی ئارام بشكێنێ.
دووەم، دەرهێنانی نەوت و غاز لە رۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست كێشەی لەنێوان توركیا و زۆرینەی وڵاتانی ناوچەكە دروستكرد، قوبرسی یۆنانی داوای كرد توركیا ئەو كارە نەكات، چونكە پێشێلكردنی یاسای نێودەوڵەتییە و ئەردۆغان گوێی نەدایە، یۆنان هەمان داوای كرد و هێزی جوڵاند، لەگەڵ ئەوەشدا كاریگەریی نەبوو، بەڵام هەڵوێستی فەرەنسا تاڕادەیەك جیاوازە و ئاماژەكان بۆ ئەوەن "كەشتیی ئەردۆغان" چیدی لە دەریاكەدا وا ئاسان نەئاژوێ.
بەپێی كۆبوونەوەی سەرۆك ماكرۆن لەگەڵ بەشێك لە رۆژنامەنووسانی وڵاتەكەی وتی "توركەكان تەنیا ئەمە (یەكگرتنی وتەكان و كردەوەكان) بە هەند وەردەگرن و دەتوانم بڵێم رێز لەوە دەگرن. ئەوەی فەرەنسا ئەم هاوینە كردی گرنگ بوو، ئەمە سیاسەتی هێڵی سوورە".
گوزارەی "توركەكان تەنیا لە یەكگرتنی وتەكان و كردەوەكان تێدەگەن" دەربڕینێكی سیاسی وردە، ناساندنی تورك بەو شێوەیە قوڵاییەكی ستراتیژیی هەیە، خۆ ئەوە شتێكی تازە نییە و لە ئەدەبیاتی سیاسیی توركدا دەبینرێت كەوا كاتێك دەوەستێ، هێزی وەستانی پیشان بدرێ، وەكو ئەوەی سەرۆك سیسی لە لیبیا كردی و ئەوەی سەرۆك ماكرۆنیش هەم ئەنجامی دەبێت.
بۆ سەرۆك ئەردۆغان دڵمەند نییە دۆخەكە بەو شێوەیە كەوتووەتەوە، بەڵام لە بەرەی لیبیا ئیتر وەستاوە و لە رۆژهەڵاتی دەریای سپیش كەشتیی ئەردۆغان دەبێ بووەستێ، هەروەكو پێشوو توركیا غاز بكڕێ باشترە لەوەی بە گژ ئەوروپادا بچێ كە لەئێستا پرۆژەی سەپاندنی سزایان بەسەر ئەو توركیادا لەبەردەستە.
وتارەکانی تری نووسەر
