گێتی
سیناریۆی ترسناك چاوەڕوانی ئەمەریكا دەكات
مەودا میدیا - سلێمانی |
مەودا میدیا- هێمن سەعید
سیناریۆكان باس لە گزی و دزی لە هەڵبژاردنەكان و ئاژاوە و كودەتا و پیلانی جیابوونەوە دەكەن، لەسەر زاری گەورە بەرپرسانی هەردوو پارتی كۆمارییەكان و دیموكراتەكان لەگەڵ پسپۆڕان و شارەزایانی كاروباری سیاسی ئەمەریكا.
بەدرێژایی مێژوو، هەڵبژاردنەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا وەك بەنزین لە نزیكی ئاگر بووە، لەگەڵ نزیكبوونەوە و دەستپێكردنی وادەی هەڵبژاردنەكان خۆپیشاندان و كاری توندوتیژی سەریهەڵداوە و لەپاش راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانیش نەبوونی متمانە بە دەرئەنجامەكانی هەبووە.
لە ساڵی 1968 رۆبەرت كەندی، كە پاڵێوراوێكی بەهێز بوو كوژرا، ساڵی 1912 تێدی رۆزفێڵت، كە یەكێك بوو لە پاڵێوراوەكان لەكاتی وتاردانیدا لە ویلایەتی ویسكنسۆن تەقەی لێكرا و بریندار بوو، بەڵام پاشتر بوو بەسەرۆك.
تا ئەمڕۆ چاودێران و مێژوونوسان سەرسام ماون كێ بەڕاستی لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 1876 بردیەوە لە نێوان پاڵێوراوی كۆمارییەكان (روسفۆرد هایس) و پاڵێوراوی دیموكراتەكان (ساموێل تیلدن).
بەگوێرەی بۆچوونی بەشێك لە چاودێرانی سیاسی، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بەردەوام سەركەوتوو بووە لە بەدەستهێنانی دانپێدانانی دۆڕاوەكان لە هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی، تەنانەت لەناوجەرگەی شەری ناوخۆدا.
بەگوێرەی بۆچون و پێشبینی چاودێرانی سیاسی ئەو وڵاتە، مەترسیەكی جدی هەیە بۆ روودانی حاڵەتی نەخوازراو لەكاتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان سێی تشرینی دووەمی داهاتوو بەشێوەیەك كە پێشتر وڵات شتی بەوجۆرەی بەخۆیەوە نەبینیبێت.
ئەو مەترسیانە پشتڕاست دەكرێنەوە بە گومانەكانی دۆناڵد ترەمپ كاتێك چەند جارێك رایگەیاندووە بەڵێن نادات رێزی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمەریكا بگرێت.
لەژێر رۆشنایی هەڵبژاردنەكانی داهاتوو، چەند دەستپێشخەرییەك خراونەتەروو لەلایەن روزا بروكس، پسپۆری دەستوری لەزانكۆی جۆرج تاون و نیڵز جیلمان، جێگری سەرۆكی پەیمانگای بێرگین.
ئامانجی ئەو دەسپێشخەریەش بۆ زانینی خراپترین بارودۆخە كە دەكرێت رووبدات لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لەكاتی هەڵبژاردنە سەرۆكایەتیەكەدا.
ئەو دەسپێشخەریە بەناوی (پرۆژەی پاكیی گۆڕینی دەسەڵات) خراوەتەروو، پرۆژەكە لە چوار سیناریۆدا مەترسیەكانی هەڵبژاردنەكانی داهاتوو باس دەكات، كەبڕیارە لە سێـی تشرینی دووەمی داهاتوو هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمەریكا ئەنجامبدرێت.
سیناریۆكان لەم چوار خاڵەی خوارەوەدا خراونەتەروو:
1- لە حاڵەتی بردنەوەی بچوكی جۆ بایدن، پاڵێوراوی پارتی دیموكراتەكان.
2- لە حاڵەتی بردنەوەی گەورەی بایدن لەگەڵ پێشكەوتنی زۆری لە هەموو بازنەكانی هەڵبژاردن و دەنگدانی گشتی.
3- لە حاڵەتی بردنەوەی ترەمپ بەدەنگی زۆرینەی دەستەی هەڵبژاردنەكان، بەڵام بەدۆڕانی لە دەنگدانی گشتی وەك چۆن لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2016 روویدا.
4- لەحاڵەتی نەبوونی دڵنیایی لە ناڕوونی براوە بۆ ماوەیەكی درێژ، وەك ئەوەی بینیمان لە هەڵبژاردنەكانی 2000.
بەشداربووان پێكدێن لە بەشێك لە ئەندامان و سەركردەكانی هەردوو پاتی كۆمارییەكان و دیموكراتەكان لەگەڵ بەشێك لە پسپۆڕان و چاودێرای سیاسی، لەناو پارتی كۆمارییەكان، وەك: مایكڵ ستیل، سەرۆكی پێشووی لیژنەی نیشتمانی پارتی كۆمارییەكان، بێڵ كریستۆڵ، پارێزگاری رەخنەگر و تری گرایسۆن، وەزیری پێشووی دەرەوەی ویلایەتی كینتاكی.
لای دیموكراتەكانیشەوە، لەنێوان ئەوانەی بەشداریان كردووە وەك: جۆن بۆدیستا سەرۆكی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی هیلاری كلینتۆن لە ساڵی 2016 و راوێژكاری پێشووی بیل كلینتۆن و باراك ئۆباما، دانا بەرازیل، سەرۆكی پێشووی لیژنەی نیشتیمانی پارتی دیموكراتەكان، و جێنیفەر گرانهۆڵم، دادوەری پێشووی ویلایەتی میشیگان.
هەروەها لەنێوان بەشداربوواندا پسپۆڕی ستراتیژی و سیاسی لەگەڵ رۆژنامەنووسان و پسپۆڕانی بواری راپرسی و پسپۆرانی وەزارەتی داد و سوپا و وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆیی هەیە.
لەو بارەیەوە برۆكس دەڵێت " من و هاورێكانم لە پرۆژەی پاكی گواستنەوەی دەسەڵات بە پاكی، نامانەوێت دودڵ بین لەبارەی ئەوەی ئەزمونی دیموكراتی ئەمەریكی شكست بهێنێت، هەستمان بەوەكردووە مەترسی گەورەهەیە كە هەڕەشەی جدییە بۆ روودانی كارەسات لە تشرینی دووەمی داهاتوو".
هەروەها دەڵێت "لەوبارەیەوە سیناریۆی ترسناك هەیە كە مەترسی گەورەن بۆ سەر ئاسایش و ئەزموونی دیموكراتی وڵاتەكەمان".
وتیشی سیناریۆنان باس لەوەدەكەن "لەوانەیە بەیانی رۆژی هەڵبژاردنەكان كە هەستاین لەخەو چیرۆكێكی درۆ بخوێنینەوە كە بایدن رەوانەی نەخۆشخانە كراوە بەهۆی جەڵدەی دڵەوە كە هەڕەشە لەژیانی دەكات، بەوهۆیەشەوە هەڵبژاردنەكان دوا دەخرێت، هەموو تۆڕەكانی ئەنتەرنێت و رۆژنامە گەورەكانیش ئەو دەنگۆیانە بڵاو دەكەنەوە، كە بەدڵنیایی هیچ بنەمایەكی درووستی نیە و دورە لە راستیەوە، بەڵام زۆرێك لە پاڵپشتیكارانی بایدن، ئەو دەنگۆیانە بێتاقەتیان دەكات و لە ماڵەوە دەمێننە و ناچن بۆ هەڵبژاردن".
یەكێكی تر لە سیناریۆكان وەك باس دەكرێت ئەوەیە، لەدرەنگانی كۆتایی شەوی هەڵبژاردنەكان زۆرترین وێستگەی تەلەفزیۆنە سەرەكیەكان سەركەوتنی بایدن رادەگەیەنن بە رێژەیەكی كەم بەسەر ترەمپدا كە گوایە سەركەوتنی گەورەی بەدەست نەهێناوە لە بازنەی هەڵبژاردنەكان، بەڵام لە دەنگدانی گشتی سەركەوتنی بەدەستهێناوە، شارەزایانی راپرسی پێشبینی دەكەن لەكاتی بژاردن و جیاكردنەوەی كارتەكانی دەنگەكان لە ویلایەتەكانی رۆژئاوا كە زۆربەی دەنگەكانیان لەرێگەی بەریدەوەیە دەنگەكانی بایدن زیاد بكات.
هەر بەپێی سیناریۆكان، ترەمپ یەكسەر رەتی دەكاتەوە دان بنێت بەو سەركەوتنەی بایدندا و لە تویتەر دەنوسێت "بەملیۆنان سەردانیكەرانی نایاسایی و كەسانی مردوو بەرێژەیەكی زۆر دەنگیانداوە، وە كارتەكانی دەنگدان نەژمێردراوە و هەموویان دەنگی ساختەن". ئیدی تۆڕەكانی كۆمەڵایەتی پڕ دەبێت لە نامەی پاڵپشتی لە ترەمپ و خۆیان بەخەمبار دەردەخەن كە هەڵبژاردنەكان گزی و دزی تێداكراوە بە كودەتایەك لەلایەن (دەوڵەتی قوڵ)ەوە، راڤەكاران و لایەنگرانی ترەمپ هەمان نامە لە كەناڵی فۆكس نیوز و كەناڵە راستڕەوەكانەوە بڵاو دەكەنەوە. بەخێرای ولیام بار داواكاری گشتی لێكۆڵینەوەیەك دەستپێدەكات كە هیچ بنەمایەكی درووستی نیە كە ساختەكاری لە لەدەنگدانی ئەلیكترۆنیدا كرابێت.
هەفتەی دواتر ئاژاوە درووست دەبێت، دوای ئەوەی داواكاری گەورە درووست دەبێت لە شەقام بۆ پاڵپشتی بایدن، داوا لە ترەمپ دەكەن وازبهێنێت و دان بنێت بە دۆڕانە گەورەكەیدا. ترەمپ تویتێك دەكات و دەڵێت "نیشتیمانپەرەوەرە راستەقینەكان پێویستە بەربگرن لە چەپ و ئەنتیفا تیرۆریستەكان، رێگەنادەین بە كەسانێك بیانەوێت هەمواری دووەمی دەستوور بكەنەوە بە دزیكردن لە هەڵبژاردندا".
لەنێوان خۆپیشاندەراندا هەندێك كاری توندوتیژی درووست دەبێت لە بەشێكی زۆر لە شارە ئەمەریكیەكان وە هەندێك برینداردەبن و دەمرن، وە راپۆرتی جیاواز دەربارەی ناسنامەی بكوژان بڵاودەكرێتەوە، كە كێ دەستیكردووە بە كوشتن.
لەهەمانكاتدا ترەمپ رایدەگەیەنێت "مادام ئەو كوشتارە راناگیرێت ئیدی دەبێت یاسا بسەپێنین" و بەڵێن دەدات بە رەوانەكردنی سوپا بۆ سەر شەقامەكان بەبیانوی پێدانی وانەیەكی توند بەئەوانەی هەڵساون بەخۆپیشاندان بۆ پاڵشتی لە بایدن، بەخێرایی لە پنتاگۆن دەستەی ئەركانی هاوبەش پێكدێت بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئەو قەیرانە، ئەمە تەنها نمونەیەك بوو لەو سیناریۆیانە كە لەحاڵەتی بردنەوەی بایدن ئاژاوە و توندوتیژی درووست دەبێت.
سیناریۆكان باس لە گزی و دزی لە هەڵبژاردنەكان و ئاژاوە و كودەتا و پیلانی جیابوونەوە دەكەن، لەسەر زاری گەورە بەرپرسانی هەردوو پارتی كۆمارییەكان و دیموكراتەكان لەگەڵ پسپۆڕان و شارەزایانی كاروباری سیاسی ئەمەریكا.
بەدرێژایی مێژوو، هەڵبژاردنەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا وەك بەنزین لە نزیكی ئاگر بووە، لەگەڵ نزیكبوونەوە و دەستپێكردنی وادەی هەڵبژاردنەكان خۆپیشاندان و كاری توندوتیژی سەریهەڵداوە و لەپاش راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانیش نەبوونی متمانە بە دەرئەنجامەكانی هەبووە.
لە ساڵی 1968 رۆبەرت كەندی، كە پاڵێوراوێكی بەهێز بوو كوژرا، ساڵی 1912 تێدی رۆزفێڵت، كە یەكێك بوو لە پاڵێوراوەكان لەكاتی وتاردانیدا لە ویلایەتی ویسكنسۆن تەقەی لێكرا و بریندار بوو، بەڵام پاشتر بوو بەسەرۆك.
تا ئەمڕۆ چاودێران و مێژوونوسان سەرسام ماون كێ بەڕاستی لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 1876 بردیەوە لە نێوان پاڵێوراوی كۆمارییەكان (روسفۆرد هایس) و پاڵێوراوی دیموكراتەكان (ساموێل تیلدن).
بەگوێرەی بۆچوونی بەشێك لە چاودێرانی سیاسی، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بەردەوام سەركەوتوو بووە لە بەدەستهێنانی دانپێدانانی دۆڕاوەكان لە هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی، تەنانەت لەناوجەرگەی شەری ناوخۆدا.
بەگوێرەی بۆچون و پێشبینی چاودێرانی سیاسی ئەو وڵاتە، مەترسیەكی جدی هەیە بۆ روودانی حاڵەتی نەخوازراو لەكاتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان سێی تشرینی دووەمی داهاتوو بەشێوەیەك كە پێشتر وڵات شتی بەوجۆرەی بەخۆیەوە نەبینیبێت.
ئەو مەترسیانە پشتڕاست دەكرێنەوە بە گومانەكانی دۆناڵد ترەمپ كاتێك چەند جارێك رایگەیاندووە بەڵێن نادات رێزی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمەریكا بگرێت.
لەژێر رۆشنایی هەڵبژاردنەكانی داهاتوو، چەند دەستپێشخەرییەك خراونەتەروو لەلایەن روزا بروكس، پسپۆری دەستوری لەزانكۆی جۆرج تاون و نیڵز جیلمان، جێگری سەرۆكی پەیمانگای بێرگین.
ئامانجی ئەو دەسپێشخەریەش بۆ زانینی خراپترین بارودۆخە كە دەكرێت رووبدات لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لەكاتی هەڵبژاردنە سەرۆكایەتیەكەدا.
ئەو دەسپێشخەریە بەناوی (پرۆژەی پاكیی گۆڕینی دەسەڵات) خراوەتەروو، پرۆژەكە لە چوار سیناریۆدا مەترسیەكانی هەڵبژاردنەكانی داهاتوو باس دەكات، كەبڕیارە لە سێـی تشرینی دووەمی داهاتوو هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمەریكا ئەنجامبدرێت.
سیناریۆكان لەم چوار خاڵەی خوارەوەدا خراونەتەروو:
1- لە حاڵەتی بردنەوەی بچوكی جۆ بایدن، پاڵێوراوی پارتی دیموكراتەكان.
2- لە حاڵەتی بردنەوەی گەورەی بایدن لەگەڵ پێشكەوتنی زۆری لە هەموو بازنەكانی هەڵبژاردن و دەنگدانی گشتی.
3- لە حاڵەتی بردنەوەی ترەمپ بەدەنگی زۆرینەی دەستەی هەڵبژاردنەكان، بەڵام بەدۆڕانی لە دەنگدانی گشتی وەك چۆن لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2016 روویدا.
4- لەحاڵەتی نەبوونی دڵنیایی لە ناڕوونی براوە بۆ ماوەیەكی درێژ، وەك ئەوەی بینیمان لە هەڵبژاردنەكانی 2000.
بەشداربووان پێكدێن لە بەشێك لە ئەندامان و سەركردەكانی هەردوو پاتی كۆمارییەكان و دیموكراتەكان لەگەڵ بەشێك لە پسپۆڕان و چاودێرای سیاسی، لەناو پارتی كۆمارییەكان، وەك: مایكڵ ستیل، سەرۆكی پێشووی لیژنەی نیشتمانی پارتی كۆمارییەكان، بێڵ كریستۆڵ، پارێزگاری رەخنەگر و تری گرایسۆن، وەزیری پێشووی دەرەوەی ویلایەتی كینتاكی.
لای دیموكراتەكانیشەوە، لەنێوان ئەوانەی بەشداریان كردووە وەك: جۆن بۆدیستا سەرۆكی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی هیلاری كلینتۆن لە ساڵی 2016 و راوێژكاری پێشووی بیل كلینتۆن و باراك ئۆباما، دانا بەرازیل، سەرۆكی پێشووی لیژنەی نیشتیمانی پارتی دیموكراتەكان، و جێنیفەر گرانهۆڵم، دادوەری پێشووی ویلایەتی میشیگان.
هەروەها لەنێوان بەشداربوواندا پسپۆڕی ستراتیژی و سیاسی لەگەڵ رۆژنامەنووسان و پسپۆڕانی بواری راپرسی و پسپۆرانی وەزارەتی داد و سوپا و وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆیی هەیە.
لەو بارەیەوە برۆكس دەڵێت " من و هاورێكانم لە پرۆژەی پاكی گواستنەوەی دەسەڵات بە پاكی، نامانەوێت دودڵ بین لەبارەی ئەوەی ئەزمونی دیموكراتی ئەمەریكی شكست بهێنێت، هەستمان بەوەكردووە مەترسی گەورەهەیە كە هەڕەشەی جدییە بۆ روودانی كارەسات لە تشرینی دووەمی داهاتوو".
هەروەها دەڵێت "لەوبارەیەوە سیناریۆی ترسناك هەیە كە مەترسی گەورەن بۆ سەر ئاسایش و ئەزموونی دیموكراتی وڵاتەكەمان".
وتیشی سیناریۆنان باس لەوەدەكەن "لەوانەیە بەیانی رۆژی هەڵبژاردنەكان كە هەستاین لەخەو چیرۆكێكی درۆ بخوێنینەوە كە بایدن رەوانەی نەخۆشخانە كراوە بەهۆی جەڵدەی دڵەوە كە هەڕەشە لەژیانی دەكات، بەوهۆیەشەوە هەڵبژاردنەكان دوا دەخرێت، هەموو تۆڕەكانی ئەنتەرنێت و رۆژنامە گەورەكانیش ئەو دەنگۆیانە بڵاو دەكەنەوە، كە بەدڵنیایی هیچ بنەمایەكی درووستی نیە و دورە لە راستیەوە، بەڵام زۆرێك لە پاڵپشتیكارانی بایدن، ئەو دەنگۆیانە بێتاقەتیان دەكات و لە ماڵەوە دەمێننە و ناچن بۆ هەڵبژاردن".
یەكێكی تر لە سیناریۆكان وەك باس دەكرێت ئەوەیە، لەدرەنگانی كۆتایی شەوی هەڵبژاردنەكان زۆرترین وێستگەی تەلەفزیۆنە سەرەكیەكان سەركەوتنی بایدن رادەگەیەنن بە رێژەیەكی كەم بەسەر ترەمپدا كە گوایە سەركەوتنی گەورەی بەدەست نەهێناوە لە بازنەی هەڵبژاردنەكان، بەڵام لە دەنگدانی گشتی سەركەوتنی بەدەستهێناوە، شارەزایانی راپرسی پێشبینی دەكەن لەكاتی بژاردن و جیاكردنەوەی كارتەكانی دەنگەكان لە ویلایەتەكانی رۆژئاوا كە زۆربەی دەنگەكانیان لەرێگەی بەریدەوەیە دەنگەكانی بایدن زیاد بكات.
هەر بەپێی سیناریۆكان، ترەمپ یەكسەر رەتی دەكاتەوە دان بنێت بەو سەركەوتنەی بایدندا و لە تویتەر دەنوسێت "بەملیۆنان سەردانیكەرانی نایاسایی و كەسانی مردوو بەرێژەیەكی زۆر دەنگیانداوە، وە كارتەكانی دەنگدان نەژمێردراوە و هەموویان دەنگی ساختەن". ئیدی تۆڕەكانی كۆمەڵایەتی پڕ دەبێت لە نامەی پاڵپشتی لە ترەمپ و خۆیان بەخەمبار دەردەخەن كە هەڵبژاردنەكان گزی و دزی تێداكراوە بە كودەتایەك لەلایەن (دەوڵەتی قوڵ)ەوە، راڤەكاران و لایەنگرانی ترەمپ هەمان نامە لە كەناڵی فۆكس نیوز و كەناڵە راستڕەوەكانەوە بڵاو دەكەنەوە. بەخێرای ولیام بار داواكاری گشتی لێكۆڵینەوەیەك دەستپێدەكات كە هیچ بنەمایەكی درووستی نیە كە ساختەكاری لە لەدەنگدانی ئەلیكترۆنیدا كرابێت.
هەفتەی دواتر ئاژاوە درووست دەبێت، دوای ئەوەی داواكاری گەورە درووست دەبێت لە شەقام بۆ پاڵپشتی بایدن، داوا لە ترەمپ دەكەن وازبهێنێت و دان بنێت بە دۆڕانە گەورەكەیدا. ترەمپ تویتێك دەكات و دەڵێت "نیشتیمانپەرەوەرە راستەقینەكان پێویستە بەربگرن لە چەپ و ئەنتیفا تیرۆریستەكان، رێگەنادەین بە كەسانێك بیانەوێت هەمواری دووەمی دەستوور بكەنەوە بە دزیكردن لە هەڵبژاردندا".
لەنێوان خۆپیشاندەراندا هەندێك كاری توندوتیژی درووست دەبێت لە بەشێكی زۆر لە شارە ئەمەریكیەكان وە هەندێك برینداردەبن و دەمرن، وە راپۆرتی جیاواز دەربارەی ناسنامەی بكوژان بڵاودەكرێتەوە، كە كێ دەستیكردووە بە كوشتن.
لەهەمانكاتدا ترەمپ رایدەگەیەنێت "مادام ئەو كوشتارە راناگیرێت ئیدی دەبێت یاسا بسەپێنین" و بەڵێن دەدات بە رەوانەكردنی سوپا بۆ سەر شەقامەكان بەبیانوی پێدانی وانەیەكی توند بەئەوانەی هەڵساون بەخۆپیشاندان بۆ پاڵشتی لە بایدن، بەخێرایی لە پنتاگۆن دەستەی ئەركانی هاوبەش پێكدێت بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئەو قەیرانە، ئەمە تەنها نمونەیەك بوو لەو سیناریۆیانە كە لەحاڵەتی بردنەوەی بایدن ئاژاوە و توندوتیژی درووست دەبێت.
بیروڕا
