خەڵەف غەفور
سوید و پەكەكەی تیرۆریست
1
لەدوای هەڵگیرسانی شەڕی نێوان رووسیا و ئۆكرانیاوە، وڵاتانی ئەوروپای هاوسنوور لەگەڵ رووسیا ترسی بەردەوامیی سیناریۆی شەڕی ئۆكرانیایان لە دژی خۆیان هەیە، بەتایبەت سوید و فینلاند، ئەوە وایكردووە هەردوو وڵات نیازی خۆیان بخەنەڕوو بۆ پێشكەشكردنی داوای ئەندامێتی لە رێكخراوی پەیمانی باكووری ئەتڵەسڵی- ناتۆ، كە هاوپەیمانێتییەكی سەربازیی ئەوروپی- جیهانییە و لە سەرەتای هەڵگیرسانی شەڕی ساردەوە لە نیوەی یەكەمی سەدەی بیست، دامەزرێنراوە، جگە لە وڵاتانی ئەوروپی، دیاریترین ئەندامەكانی ئەمەریكا و توركیان.
2
رووسیا لە جەنگی دووەمی جیهانی بە سەركەوتوویی دەرچوو و بەتەواوەتی پێگەی سەربازیی خۆی بەرانبەر ئەڵمانیا و زۆرینەی وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا بەهێزكرد، بەپێی بڕیاری كۆبوونەوەی لووتكە لە ساڵی 1949 لە واشنتۆن، پەیمانی باكووری ئەتڵەسی- ناتۆ دروستبوو.
ناتۆ رۆڵی كارای هەبووە لە یەكلاكردنەوەی زۆر پرسی سیاسی و سەربازی و مرۆیی، بەشداریكردن و سەركەوتنی لە زۆر شەڕدا بووە هۆكاری ئەوەش كە زیاتر كاریگەر دەربكەوێت كاتێك وڵاتانی زلهێزی وەكو ئەمەریكا، فەرەنسا و توركیا تیایدا ئەندامن.
3
سوید و فینلاند بەو پێیەی سنووری زۆریان لەگەڵ رووسیا هەیە، هەروەها بۆ خۆپاراستن لە ئەگەری شەڕ و ململانێ سەربازییەكانی نێوان رووسیا و وڵاتانی رۆژئاوا، نەبوونە ئەندام لە ناتۆ و بێلایەن بوونیان هەڵبژارد، بەتایبەت فینلاند كە 1340 كم سنووری لەگەڵ رووسیا هەیە.
شەڕی ئۆكرانیا و ئەو هێرش و داگیركارییەی رووسیا بۆ سەر ئۆكرانیا ئەنجامیدا، هەڵوێستی وڵاتانی ئەوروپای گۆڕی بەتایبەت لە پرسی خۆپڕچەككردن و گرنگیدانی زیاتر بە توانا سەربازییەكان، زوو زووش رووسیا بە ئاماژە هەڕەشەیەك ناوی سوید و فینلاندی دەهێنا كە ئەگەر ببنە مەترسی بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی وڵاتەكەیان، ئەوا دوودڵ نابن لە گرتنەبەری رێوشوێن بەرانبەریان.
4
سوید لەسەر ئاستێكی دیاریكراو پشتیوانیی چارەسەركردنی دۆزی كوردی دەكرد، ئەندام پەرلەمانی كوردی هەیە و هاوسۆز و پشتیوانی دۆزی كوردە لە رۆژئاوای كوردستان و چەندینجاریش نوێنەرایەتیی كوردی بانگهێشتی وڵاتەكەی كردووە، رەخنەی تووندیشی لە توركیا گرتووە سەبارەت بە چارەسەر نەكردنی دۆزی كورد و چەوساندنەوەی خەڵكەكەی. بەكورتییەكەی سیاسەتی سوید بەرانبەر دۆزی كورد تائەندازەیەكی باش بە سوودی بزووتنەوەی رزگاریخوازی خەڵكی كوردستان كەتوونەتەوە، بۆ فینلاندیش بڕێك راستە، هەڵبەت بەپێی بەرژەوەندی ئەو هەڵوێستانەی سوید و ئەوروپا گۆڕانیان بەسەردا هاتووە.
4
لە یەكەم كاردانەی ویستی داواكردنی سوید و فینلاند بۆ بوونە ئەندام لە ناتۆ، رەجەب تەیب ئەردۆغان رایگەیاند ڤیتۆ دژی داواكاریی ئەو دوو وڵاتە بەكاردەهێنن كە پشتیوانیی پەكەكە و یەپەگەی تیرۆریست دەكەن"، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد هەرگیز رێگە بەكاری وانادەن.
دوای ئەو هەڕەشە تووندەی توركیا، ئان لێندێ، وەزیری دەرەوەی سوید وتی "سوید پێیوایە پەكەكە رێكخراوێكی تیرۆریستییە".
گۆڕینی هەڵوێستی سیاسی بەو شێوە خێرایە جێگەی پرسیار و تێڕامان نییە ئەویش لەبەر یەك هۆ: بەرژەوەندیی نیشتمانی و ئاسایشی نەتەوەیی سوید بۆ سیاسەتمەدارانی وڵاتەكە لەپێش دۆزی كورد و هەر دۆزێكی دیكەوە هەیە، لە ململانێی لەو شێوەیەشدا هەمیشە كارەكتەرە بچووكەكان دەبنە قوربانی.
5
بەستنەوەی دۆزی كورد بە پرسی ئەندامێتی لە ناتۆ یان هەر پرسێكی دیكەوە لەلایەن ئەردۆغانەوە شتێكی نوێ نییە، بەڵكو پێچەوانەكەی نوێ و نامۆ دەبوو. لە یەكەم كاردانەوەشیدا بەرانبەر هەڵوێستە تووندەكەی ئەردۆغان، ساروهان ئۆڵوچ، وتەبێژی پارتی دیموكراتی گەلان- هەدەپە لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەڤانی لە پەرلەمانی توركیا وتی "ئەم دەسەڵاتە لە هەر كوێیەكی جیهان كوردێك هەبێت، لەسەر خۆی كردوویەتییە ئەرك كە دوژمنایەتیی بكات. جا ئەوە لە سوید یان فینلاند بێت، یاخود فەرەنسا، هۆڵەندا، ژاپۆن، چین، ئوسترالیا هیچ جیاوازی نییە. ئەمڕۆ تێگەیشتنێك لای دەسەڵات هەیە كە لەسەر بنەمای دوژمنایەتیكردنی كورد بنیاتنراوە. بەڕاستی دۆخی ئەم دەسەڵاتە مایەی خەمبارییە و ناخهەژێنە كە تەنانەت لە بابەتی ئەندامبوون لە ناتۆشدا، گفتوگۆكە هەر لەسەر كورد چڕدەكاتەوە".
6
توركیای ئەردۆغان لە چەند ساڵی رابردوودا، بەتایبەت دوای دروستبوونی ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان، زیاتر لە هەركات دژایەتی كورد دەكات، لە هەرێمی كوردستان، رۆژئاوا و باكووریش كە هەر لە چوارچێوەی نەخشەی دەوڵەتی خۆیەتی، وا بۆ دژایەتیكرنی دۆزی كورد سودیشی هاتەسەر.
ئەمە تەنها دەرخەری رووی ناشیرینی ئەردۆغان نییە دژی مرۆڤ و مرڤایەتی، بەڵكو ماسكی سەر رووی وڵاتێكی مرۆڤدۆستی وەكو سویدیشی هەڵماڵی، ئیتر سویدیش مرۆڤدۆست نییە، بەرژەوەندیی وڵاتەكەی خستە سەرووی بەها و چەمكەكانی دیموكراسی، ئازادی، مافی مرۆڤ و بوونی نەتەوەكانیشەوە. دوێنێ نوێنەرایەنی یەپەگە و پەكەكەی بانگهێشت دەكرد و ئێستایش پێیان دەڵێت "رێكخراوی تیرۆریستی".
خ.غ
لەدوای هەڵگیرسانی شەڕی نێوان رووسیا و ئۆكرانیاوە، وڵاتانی ئەوروپای هاوسنوور لەگەڵ رووسیا ترسی بەردەوامیی سیناریۆی شەڕی ئۆكرانیایان لە دژی خۆیان هەیە، بەتایبەت سوید و فینلاند، ئەوە وایكردووە هەردوو وڵات نیازی خۆیان بخەنەڕوو بۆ پێشكەشكردنی داوای ئەندامێتی لە رێكخراوی پەیمانی باكووری ئەتڵەسڵی- ناتۆ، كە هاوپەیمانێتییەكی سەربازیی ئەوروپی- جیهانییە و لە سەرەتای هەڵگیرسانی شەڕی ساردەوە لە نیوەی یەكەمی سەدەی بیست، دامەزرێنراوە، جگە لە وڵاتانی ئەوروپی، دیاریترین ئەندامەكانی ئەمەریكا و توركیان.
2
رووسیا لە جەنگی دووەمی جیهانی بە سەركەوتوویی دەرچوو و بەتەواوەتی پێگەی سەربازیی خۆی بەرانبەر ئەڵمانیا و زۆرینەی وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا بەهێزكرد، بەپێی بڕیاری كۆبوونەوەی لووتكە لە ساڵی 1949 لە واشنتۆن، پەیمانی باكووری ئەتڵەسی- ناتۆ دروستبوو.
ناتۆ رۆڵی كارای هەبووە لە یەكلاكردنەوەی زۆر پرسی سیاسی و سەربازی و مرۆیی، بەشداریكردن و سەركەوتنی لە زۆر شەڕدا بووە هۆكاری ئەوەش كە زیاتر كاریگەر دەربكەوێت كاتێك وڵاتانی زلهێزی وەكو ئەمەریكا، فەرەنسا و توركیا تیایدا ئەندامن.
3
سوید و فینلاند بەو پێیەی سنووری زۆریان لەگەڵ رووسیا هەیە، هەروەها بۆ خۆپاراستن لە ئەگەری شەڕ و ململانێ سەربازییەكانی نێوان رووسیا و وڵاتانی رۆژئاوا، نەبوونە ئەندام لە ناتۆ و بێلایەن بوونیان هەڵبژارد، بەتایبەت فینلاند كە 1340 كم سنووری لەگەڵ رووسیا هەیە.
شەڕی ئۆكرانیا و ئەو هێرش و داگیركارییەی رووسیا بۆ سەر ئۆكرانیا ئەنجامیدا، هەڵوێستی وڵاتانی ئەوروپای گۆڕی بەتایبەت لە پرسی خۆپڕچەككردن و گرنگیدانی زیاتر بە توانا سەربازییەكان، زوو زووش رووسیا بە ئاماژە هەڕەشەیەك ناوی سوید و فینلاندی دەهێنا كە ئەگەر ببنە مەترسی بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی وڵاتەكەیان، ئەوا دوودڵ نابن لە گرتنەبەری رێوشوێن بەرانبەریان.
4
سوید لەسەر ئاستێكی دیاریكراو پشتیوانیی چارەسەركردنی دۆزی كوردی دەكرد، ئەندام پەرلەمانی كوردی هەیە و هاوسۆز و پشتیوانی دۆزی كوردە لە رۆژئاوای كوردستان و چەندینجاریش نوێنەرایەتیی كوردی بانگهێشتی وڵاتەكەی كردووە، رەخنەی تووندیشی لە توركیا گرتووە سەبارەت بە چارەسەر نەكردنی دۆزی كورد و چەوساندنەوەی خەڵكەكەی. بەكورتییەكەی سیاسەتی سوید بەرانبەر دۆزی كورد تائەندازەیەكی باش بە سوودی بزووتنەوەی رزگاریخوازی خەڵكی كوردستان كەتوونەتەوە، بۆ فینلاندیش بڕێك راستە، هەڵبەت بەپێی بەرژەوەندی ئەو هەڵوێستانەی سوید و ئەوروپا گۆڕانیان بەسەردا هاتووە.
4
لە یەكەم كاردانەی ویستی داواكردنی سوید و فینلاند بۆ بوونە ئەندام لە ناتۆ، رەجەب تەیب ئەردۆغان رایگەیاند ڤیتۆ دژی داواكاریی ئەو دوو وڵاتە بەكاردەهێنن كە پشتیوانیی پەكەكە و یەپەگەی تیرۆریست دەكەن"، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد هەرگیز رێگە بەكاری وانادەن.
دوای ئەو هەڕەشە تووندەی توركیا، ئان لێندێ، وەزیری دەرەوەی سوید وتی "سوید پێیوایە پەكەكە رێكخراوێكی تیرۆریستییە".
گۆڕینی هەڵوێستی سیاسی بەو شێوە خێرایە جێگەی پرسیار و تێڕامان نییە ئەویش لەبەر یەك هۆ: بەرژەوەندیی نیشتمانی و ئاسایشی نەتەوەیی سوید بۆ سیاسەتمەدارانی وڵاتەكە لەپێش دۆزی كورد و هەر دۆزێكی دیكەوە هەیە، لە ململانێی لەو شێوەیەشدا هەمیشە كارەكتەرە بچووكەكان دەبنە قوربانی.
5
بەستنەوەی دۆزی كورد بە پرسی ئەندامێتی لە ناتۆ یان هەر پرسێكی دیكەوە لەلایەن ئەردۆغانەوە شتێكی نوێ نییە، بەڵكو پێچەوانەكەی نوێ و نامۆ دەبوو. لە یەكەم كاردانەوەشیدا بەرانبەر هەڵوێستە تووندەكەی ئەردۆغان، ساروهان ئۆڵوچ، وتەبێژی پارتی دیموكراتی گەلان- هەدەپە لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەڤانی لە پەرلەمانی توركیا وتی "ئەم دەسەڵاتە لە هەر كوێیەكی جیهان كوردێك هەبێت، لەسەر خۆی كردوویەتییە ئەرك كە دوژمنایەتیی بكات. جا ئەوە لە سوید یان فینلاند بێت، یاخود فەرەنسا، هۆڵەندا، ژاپۆن، چین، ئوسترالیا هیچ جیاوازی نییە. ئەمڕۆ تێگەیشتنێك لای دەسەڵات هەیە كە لەسەر بنەمای دوژمنایەتیكردنی كورد بنیاتنراوە. بەڕاستی دۆخی ئەم دەسەڵاتە مایەی خەمبارییە و ناخهەژێنە كە تەنانەت لە بابەتی ئەندامبوون لە ناتۆشدا، گفتوگۆكە هەر لەسەر كورد چڕدەكاتەوە".
6
توركیای ئەردۆغان لە چەند ساڵی رابردوودا، بەتایبەت دوای دروستبوونی ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان، زیاتر لە هەركات دژایەتی كورد دەكات، لە هەرێمی كوردستان، رۆژئاوا و باكووریش كە هەر لە چوارچێوەی نەخشەی دەوڵەتی خۆیەتی، وا بۆ دژایەتیكرنی دۆزی كورد سودیشی هاتەسەر.
ئەمە تەنها دەرخەری رووی ناشیرینی ئەردۆغان نییە دژی مرۆڤ و مرڤایەتی، بەڵكو ماسكی سەر رووی وڵاتێكی مرۆڤدۆستی وەكو سویدیشی هەڵماڵی، ئیتر سویدیش مرۆڤدۆست نییە، بەرژەوەندیی وڵاتەكەی خستە سەرووی بەها و چەمكەكانی دیموكراسی، ئازادی، مافی مرۆڤ و بوونی نەتەوەكانیشەوە. دوێنێ نوێنەرایەنی یەپەگە و پەكەكەی بانگهێشت دەكرد و ئێستایش پێیان دەڵێت "رێكخراوی تیرۆریستی".
خ.غ
وتارەکانی تری نووسەر
