راپۆرت
ناكۆكيیەكانی پەكەكە و توركیا و پەیوەندی بە رۆژئاوای كوردستانەوە
مەودا میدیا - سلێمانی |
مەودا میدیا – سەركۆ جەمال
پارتی كرێكارانی كوردستان لە كۆتایی حەفتاكانی سەدەی رابردوەوە كە دامەزراوە، بووەتە گەورەترین ئاستەنگ لەبەردەم حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی توركیا.
پەكەكە لە سەرەتای دامەزراندنیەوە لەسەر بیری ئایدۆلۆژی –ماركسی- لینینی بەڕێوەدەچوو، داوای دەوڵەتێكی سەربەخۆی كوردی دەكرد لە باكوری كوردستان و بەشەكانی دیكەی كوردستان، لە ساڵی 1984 ەوە پەكەكە شەڕی چەكداری دژ بە دەوڵەتی توركیا دەستپێكردووە.
لەوكاتەشەوە كە شەڕی نێوان پەكەكە و سوپای توركیا دەستیپێكردووە، نزیكەی 50 هەزار كەس لەو نێوەندەدا كوژراون، شەڕی نێوان پەكەكە و توركیا لە كۆتایی 90 ەكان لەوپەڕی سەختیدا بووە، بەوهۆیەشەوە حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی توركیا هەزاران گوندی باكوری كوردستانیان خاپوركردووە و سەدان هەزار كوردیش بەهۆی وێرانكردنی شوێنی نیشتەجێبوونیانەوە ئاوارەی ناوخۆی توركیا بوون، یاخود ناچار بوون لەو وڵاتە هەڵبێن.
ئێستا پەكەكە بیروباوەڕی تەواو لەسەر سەربەخۆیی گۆڕدراوە و لەو بڕوایەدایە خۆبەڕێوەبەری چارەسەری كێشەی تەواوی گەلی كورد و گەلانی دیكەش دەكات، لە ماركسی لینینیشەوە بیروباوەڕ و دنیا بینییان گۆڕدراوە و وەك خۆیان دەڵێن دوای ڕێبازی "عەبدوڵا ئۆجەلان" ڕێبەری زیندانیكراوی پەكەكە كەوتوون.
یەكەم گورزی گەورە كە بەر پەكەكە كەوت
لە ساڵی 1999 پەكەكە گورزێكی "دەروونی" گەورەی بەركەوت، ئەویش بەهۆی دەستگیركردنی عەبدوڵا ئۆجەلان سەرۆكی ئەو حزبە لە پلانێكی هەواڵگرییدا كە چەند وڵاتێك هاوكاری توركیایان كرد بۆ ئەو مەبەستە، دوای دەستگیركردنیشی لە كینیا هێندرایەوە بۆ توركیا و بە تۆمەتی" خیانەتی گەورە" لەوكاتەوە زیندانیكراوە.
یەكەم داوای ئاگربەست لە زیندانەوە
عەبدوڵا ئۆجەلان سەرەڕای ئەوەی لە زیندان بوو، بەڵام لەلایەن كۆمەڵگەی كوردی لە باكور و سەركردایەتی پەكەكەوە بەردەوام چاو لەسەر ئیمراڵی بوو(ئەو دوورگەیەی ئۆجەلانی تێدا زیندانیكراوە) تا لێدوانێك یاخود قسەیەكی لەسەر پرۆسەی سیاسی لە توركیا هەبێت، بۆیە لە ساڵی 2013 بۆ یەكەمجار ئۆجەلان داوای لە پەكەكە كرد ئاگربەست رابگەیەنێت و پرۆژەیەكی بۆ ئاشتەوایی پێشكەش كرد، داواشی لە پەكەكە كرد هێزەكانی لە قوڵایی خاكی باكوری كوردستان و توركیا بكێشێتەوە، ئەو ئاگربەستەشی بە مێژوویی ناوبرد.
بەڵام ئاگربەستەكە لەلایەن توركیاوە لە ساڵی 2015 پێشێلكرا، كاتێك سوپای توركیا هێرشی ئاسمانی بۆسەر بارەگاكانی پەكەكە لە زنجیرە چیاكانی قەندیل لەسنوری عیراق و توركیا ئەنجامدا.
جارێكی دیكە پەرەسەندنی توندوتیژییەكان
یەكەمجار نەبوو عەبدوڵا ئۆجەلان لە زیندانەوە داوای ئاگربەست و پرۆسەی ئاشتی بكات، چەند جارێك پەكەكەش یەكلایەنە ئاگربەستی لە توركیا راگەیاندووە،بەڵام زۆربەی ئەو جارانە حكومەتی توركیا ئاگربەستی پێشێلكردووە و شەڕ دەستیپێكردووەتەوە.
بەپێی راپۆرتێكی تۆری بی بی سی ، دوای ئەوەی عەبدوڵا ئۆجەلان لە ساڵی 1999 دەستگیركرا، پەكەكە داوای ئاگربەستی پێنج ساڵی كرد، بەڵام لەگەڵ شكستهێنانی ئەو ئاگربەستە شەڕێكی خوێناوی لە توركیا دەستیپێكرد، دوای ساڵی 2015 ش لەگەڵ شكستهێنانی پرۆسەی ئاشتی دیسان شەڕی نێوان پەكەكە و سوپای توركیا بە سەختی بەتایبەت لە ناو خاكی باكوری كوردستان بەڕێوەدەچێت.
پەكەكە و پرۆسەی سیاسی لە توركیا
بەهۆی ئەوەی پەكەكە لەلایەن توركیاوە بە رێكخراوێكی تیرۆریستی ناسێندراوە، هەر بەهۆی هەوڵەكانی توركیاشەوە لە ئەوروپا و ئەمریكا وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی ناسێندراوە، پەكەكە راستەوخۆ و بەشێوەیەكی ئاشكرا لەگەڵ توركیا نەكەوتووەتە گفتوگۆوە، بەڵام چەند جارێك بە نهێنی گفتوگۆ لەنێوان پەكەكە و بەرپرسانی توركیا هاتووەتە ئاراوە، بۆ نمونە وەك لە راپۆرتەكەی بی بی سی دا ئاماژەی پێكراوە، لە ساڵی 2004 بۆ 2009 بەهۆی گفتوگۆی نهێنی نێوان پەكەكە و توركیاوە پەكەكە چالاكییەكانی دژ بە سوپای توركیا زۆر سنوردار كردبوو، بەڵام كاتێك گفتوگۆكان شكستیان هێنا ئاگربەستیش كۆتایی پێهات.
كۆتا جاریش بەرپرسی میتی توركیا لە زیندان چاوی بە عەبدوڵا ئۆجەلان كەوتووە، بەڵام دیسان گفتوگۆكان شكستیان هێنا و بەوهۆیەشەوە بۆ ماوەی زیاتر لە دووساڵ رێگەنەدرا هیچ كەسێك چاوی بە عەبدوڵا ئۆجەلان بكەوێت.
پەكەكە لەرێگەی پشتیوانیكردنی چەند پارتێكی كوردی لە توركیا كە بە چەندین ناوی جیاواز دروستبوون، توانی كادر و ئەو كەسایەتیانەی پشتیوانی دەكەن بخزێنێتە كایەی سیاسی و پەرلەمانی توركیاوە، بەڵام هەموو كاتێك لەلایەن حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی توركیاوە كێشە بۆ ئەو پارتە كوردیانە دروست دەكرێت كە خاوەن بیری سیاسی پەكەكەن، ئێستاش بەهۆی یاسای دژەتیرۆرەوە لە توركیا هەزاران لایەنگری هەدەپە و ئەندام و لایەنگرانی پەكەكەش لە زیندانن، كە بەشێكی زۆریان سەر بە كەجەكەن، ئەو رێكخراوەی پەكەكە بۆ كۆكردنەوەی پارت و رێكخراوەكانی نزیك لە خۆی دروستیكردووە.
توركیا بەهۆی زیندانیكردنی سیاسەتمەدارانی كورد رووبەڕووی رەخنەیەكی زۆر بووەتەوە
بەهۆی زیندانیكردنی سیاسەتمەدار و چالاكوانانی كورد و ئەشكەنجەدان و هەندێك جاریش كوشتنیان لەژێر ناوی جیادا، توركیا لەلایەن رێكخراوی لێبوردنی نێودەڵەتی و رێكخراوە جیهانیەكانەوە روبەڕووی رەخنە و فشاری زۆر بووەتەوە، تۆمەتباریش كراوە بەوەی یاسای تیرۆر بۆ سەركوتكردنی كورد و نەیارە سیاسیەكانی بەكاردەهێنێت، بەتایبەت لەدوای هاتنە سەركاری حكومەتی پارتی دادوگەشەپێدانی كە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكایەتی دەكات.
لە ساڵی 2009 بۆ 2011 بەشێوەیەكی نهێنی گفتوگۆ لەنێوان پەكەكە و توركیا لە ئۆسلۆی پایتەختی نەرویج بەڕێوەچوو، بەڵام بەهۆی پێكدادانێكی نێوان گەریلاكانی پەكەكە و سوپای توركیا لە حوزەیرانی 2011 كە تیایدا 14 سەربازی توركیا كوژران، گفتوگۆكان جارێكی دیكە گەیشتنە بنبەست.
لە 31 ی كانوونی یەكەمی 2012 ئەردۆغان بۆ یەكەمجار رایگەیاند كە گفتوگۆی ئاشتی لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلان ئەنجام دەدات، لە مانگی شوباتی هەمان ساڵدا ئۆجەلان داوایكرد كە دەبێت زیندانیانی هەردوولا ئازاد بكرێن، پەكەكە وەك نیازپاكییەك هەشت سەربازی دیلی توركیای ئازادكرد.
بۆچی پرۆسەی ئاشتی تێكچوو؟
شەڕی سوریا و رۆڵی كورد لە شەڕی دژ بە دەوڵەتی ئیسلامی و دواتر ئازادكردنی رۆژئاوای كوردستان لەلایەن هێزەكانی یەپەگە كە نزیكن لە بیروباوەڕی پەكەكە، ئاڵۆزییەكانی نێوان پەكەكە و توركیای زیاتركرد.
چەند جارێك توركیا لەشكركێشی كرد بۆ ناو خاكی سوریا، كە زۆربەی جارەكان ئامانج لێی دەستكەوتەكانی كورد بوو لەو پارچەیەی كوردستان، بەڵام جگە لە دەستبەسەرداگرتنی عەفرین توركیا ئەنجامێكی ئەوتۆی بەدەستنەهێنا، بەتایبەت دوای ئەوەی كوردانی رۆژئاوا توانییان هەماهەنگی لەگەڵ ئەمریكیەكان بەدەستبهێنن و ناوماڵی خۆشیان رێكبخەنەوە.
ئێستاش بەهۆی بەرەوپێشچوونی رۆڵی كورد لە سوریا جارێكی تر توركیا بە فشار خستنە سەر پەكەكە و هێنانی هێزی سەربازی بۆ باشوری كوردستان و نزیك چیاكانی قەندیل، دەیەوێت فشار بخاتە سەر پەكەكە تا لە سوریا ناچار بە رێككەوتنی بكات، هەروەها رێگە بگرێت لەو هەوڵەی كە كوردانی رۆژئاوا دەیدەن بۆ رێككەوتنی بازرگانی لەگەڵ عیراق، كە بێگومان ئەمەش توركیای والێكردووە ترسی لە ئایندەی خۆی هەبێت و فشاری زیاتر بخاتە سەر عیراق و باشوری كوردستان لەلایەك و پارتی كرێكارانی كوردستانیش لەلایەكی دیكە.
پارتی كرێكارانی كوردستان لە كۆتایی حەفتاكانی سەدەی رابردوەوە كە دامەزراوە، بووەتە گەورەترین ئاستەنگ لەبەردەم حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی توركیا.
پەكەكە لە سەرەتای دامەزراندنیەوە لەسەر بیری ئایدۆلۆژی –ماركسی- لینینی بەڕێوەدەچوو، داوای دەوڵەتێكی سەربەخۆی كوردی دەكرد لە باكوری كوردستان و بەشەكانی دیكەی كوردستان، لە ساڵی 1984 ەوە پەكەكە شەڕی چەكداری دژ بە دەوڵەتی توركیا دەستپێكردووە.
لەوكاتەشەوە كە شەڕی نێوان پەكەكە و سوپای توركیا دەستیپێكردووە، نزیكەی 50 هەزار كەس لەو نێوەندەدا كوژراون، شەڕی نێوان پەكەكە و توركیا لە كۆتایی 90 ەكان لەوپەڕی سەختیدا بووە، بەوهۆیەشەوە حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی توركیا هەزاران گوندی باكوری كوردستانیان خاپوركردووە و سەدان هەزار كوردیش بەهۆی وێرانكردنی شوێنی نیشتەجێبوونیانەوە ئاوارەی ناوخۆی توركیا بوون، یاخود ناچار بوون لەو وڵاتە هەڵبێن.
ئێستا پەكەكە بیروباوەڕی تەواو لەسەر سەربەخۆیی گۆڕدراوە و لەو بڕوایەدایە خۆبەڕێوەبەری چارەسەری كێشەی تەواوی گەلی كورد و گەلانی دیكەش دەكات، لە ماركسی لینینیشەوە بیروباوەڕ و دنیا بینییان گۆڕدراوە و وەك خۆیان دەڵێن دوای ڕێبازی "عەبدوڵا ئۆجەلان" ڕێبەری زیندانیكراوی پەكەكە كەوتوون.
یەكەم گورزی گەورە كە بەر پەكەكە كەوت
لە ساڵی 1999 پەكەكە گورزێكی "دەروونی" گەورەی بەركەوت، ئەویش بەهۆی دەستگیركردنی عەبدوڵا ئۆجەلان سەرۆكی ئەو حزبە لە پلانێكی هەواڵگرییدا كە چەند وڵاتێك هاوكاری توركیایان كرد بۆ ئەو مەبەستە، دوای دەستگیركردنیشی لە كینیا هێندرایەوە بۆ توركیا و بە تۆمەتی" خیانەتی گەورە" لەوكاتەوە زیندانیكراوە.
یەكەم داوای ئاگربەست لە زیندانەوە
عەبدوڵا ئۆجەلان سەرەڕای ئەوەی لە زیندان بوو، بەڵام لەلایەن كۆمەڵگەی كوردی لە باكور و سەركردایەتی پەكەكەوە بەردەوام چاو لەسەر ئیمراڵی بوو(ئەو دوورگەیەی ئۆجەلانی تێدا زیندانیكراوە) تا لێدوانێك یاخود قسەیەكی لەسەر پرۆسەی سیاسی لە توركیا هەبێت، بۆیە لە ساڵی 2013 بۆ یەكەمجار ئۆجەلان داوای لە پەكەكە كرد ئاگربەست رابگەیەنێت و پرۆژەیەكی بۆ ئاشتەوایی پێشكەش كرد، داواشی لە پەكەكە كرد هێزەكانی لە قوڵایی خاكی باكوری كوردستان و توركیا بكێشێتەوە، ئەو ئاگربەستەشی بە مێژوویی ناوبرد.
بەڵام ئاگربەستەكە لەلایەن توركیاوە لە ساڵی 2015 پێشێلكرا، كاتێك سوپای توركیا هێرشی ئاسمانی بۆسەر بارەگاكانی پەكەكە لە زنجیرە چیاكانی قەندیل لەسنوری عیراق و توركیا ئەنجامدا.
جارێكی دیكە پەرەسەندنی توندوتیژییەكان
یەكەمجار نەبوو عەبدوڵا ئۆجەلان لە زیندانەوە داوای ئاگربەست و پرۆسەی ئاشتی بكات، چەند جارێك پەكەكەش یەكلایەنە ئاگربەستی لە توركیا راگەیاندووە،بەڵام زۆربەی ئەو جارانە حكومەتی توركیا ئاگربەستی پێشێلكردووە و شەڕ دەستیپێكردووەتەوە.
بەپێی راپۆرتێكی تۆری بی بی سی ، دوای ئەوەی عەبدوڵا ئۆجەلان لە ساڵی 1999 دەستگیركرا، پەكەكە داوای ئاگربەستی پێنج ساڵی كرد، بەڵام لەگەڵ شكستهێنانی ئەو ئاگربەستە شەڕێكی خوێناوی لە توركیا دەستیپێكرد، دوای ساڵی 2015 ش لەگەڵ شكستهێنانی پرۆسەی ئاشتی دیسان شەڕی نێوان پەكەكە و سوپای توركیا بە سەختی بەتایبەت لە ناو خاكی باكوری كوردستان بەڕێوەدەچێت.
پەكەكە و پرۆسەی سیاسی لە توركیا
بەهۆی ئەوەی پەكەكە لەلایەن توركیاوە بە رێكخراوێكی تیرۆریستی ناسێندراوە، هەر بەهۆی هەوڵەكانی توركیاشەوە لە ئەوروپا و ئەمریكا وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی ناسێندراوە، پەكەكە راستەوخۆ و بەشێوەیەكی ئاشكرا لەگەڵ توركیا نەكەوتووەتە گفتوگۆوە، بەڵام چەند جارێك بە نهێنی گفتوگۆ لەنێوان پەكەكە و بەرپرسانی توركیا هاتووەتە ئاراوە، بۆ نمونە وەك لە راپۆرتەكەی بی بی سی دا ئاماژەی پێكراوە، لە ساڵی 2004 بۆ 2009 بەهۆی گفتوگۆی نهێنی نێوان پەكەكە و توركیاوە پەكەكە چالاكییەكانی دژ بە سوپای توركیا زۆر سنوردار كردبوو، بەڵام كاتێك گفتوگۆكان شكستیان هێنا ئاگربەستیش كۆتایی پێهات.
كۆتا جاریش بەرپرسی میتی توركیا لە زیندان چاوی بە عەبدوڵا ئۆجەلان كەوتووە، بەڵام دیسان گفتوگۆكان شكستیان هێنا و بەوهۆیەشەوە بۆ ماوەی زیاتر لە دووساڵ رێگەنەدرا هیچ كەسێك چاوی بە عەبدوڵا ئۆجەلان بكەوێت.
پەكەكە لەرێگەی پشتیوانیكردنی چەند پارتێكی كوردی لە توركیا كە بە چەندین ناوی جیاواز دروستبوون، توانی كادر و ئەو كەسایەتیانەی پشتیوانی دەكەن بخزێنێتە كایەی سیاسی و پەرلەمانی توركیاوە، بەڵام هەموو كاتێك لەلایەن حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی توركیاوە كێشە بۆ ئەو پارتە كوردیانە دروست دەكرێت كە خاوەن بیری سیاسی پەكەكەن، ئێستاش بەهۆی یاسای دژەتیرۆرەوە لە توركیا هەزاران لایەنگری هەدەپە و ئەندام و لایەنگرانی پەكەكەش لە زیندانن، كە بەشێكی زۆریان سەر بە كەجەكەن، ئەو رێكخراوەی پەكەكە بۆ كۆكردنەوەی پارت و رێكخراوەكانی نزیك لە خۆی دروستیكردووە.
توركیا بەهۆی زیندانیكردنی سیاسەتمەدارانی كورد رووبەڕووی رەخنەیەكی زۆر بووەتەوە
بەهۆی زیندانیكردنی سیاسەتمەدار و چالاكوانانی كورد و ئەشكەنجەدان و هەندێك جاریش كوشتنیان لەژێر ناوی جیادا، توركیا لەلایەن رێكخراوی لێبوردنی نێودەڵەتی و رێكخراوە جیهانیەكانەوە روبەڕووی رەخنە و فشاری زۆر بووەتەوە، تۆمەتباریش كراوە بەوەی یاسای تیرۆر بۆ سەركوتكردنی كورد و نەیارە سیاسیەكانی بەكاردەهێنێت، بەتایبەت لەدوای هاتنە سەركاری حكومەتی پارتی دادوگەشەپێدانی كە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكایەتی دەكات.
لە ساڵی 2009 بۆ 2011 بەشێوەیەكی نهێنی گفتوگۆ لەنێوان پەكەكە و توركیا لە ئۆسلۆی پایتەختی نەرویج بەڕێوەچوو، بەڵام بەهۆی پێكدادانێكی نێوان گەریلاكانی پەكەكە و سوپای توركیا لە حوزەیرانی 2011 كە تیایدا 14 سەربازی توركیا كوژران، گفتوگۆكان جارێكی دیكە گەیشتنە بنبەست.
لە 31 ی كانوونی یەكەمی 2012 ئەردۆغان بۆ یەكەمجار رایگەیاند كە گفتوگۆی ئاشتی لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلان ئەنجام دەدات، لە مانگی شوباتی هەمان ساڵدا ئۆجەلان داوایكرد كە دەبێت زیندانیانی هەردوولا ئازاد بكرێن، پەكەكە وەك نیازپاكییەك هەشت سەربازی دیلی توركیای ئازادكرد.
بۆچی پرۆسەی ئاشتی تێكچوو؟
شەڕی سوریا و رۆڵی كورد لە شەڕی دژ بە دەوڵەتی ئیسلامی و دواتر ئازادكردنی رۆژئاوای كوردستان لەلایەن هێزەكانی یەپەگە كە نزیكن لە بیروباوەڕی پەكەكە، ئاڵۆزییەكانی نێوان پەكەكە و توركیای زیاتركرد.
چەند جارێك توركیا لەشكركێشی كرد بۆ ناو خاكی سوریا، كە زۆربەی جارەكان ئامانج لێی دەستكەوتەكانی كورد بوو لەو پارچەیەی كوردستان، بەڵام جگە لە دەستبەسەرداگرتنی عەفرین توركیا ئەنجامێكی ئەوتۆی بەدەستنەهێنا، بەتایبەت دوای ئەوەی كوردانی رۆژئاوا توانییان هەماهەنگی لەگەڵ ئەمریكیەكان بەدەستبهێنن و ناوماڵی خۆشیان رێكبخەنەوە.
ئێستاش بەهۆی بەرەوپێشچوونی رۆڵی كورد لە سوریا جارێكی تر توركیا بە فشار خستنە سەر پەكەكە و هێنانی هێزی سەربازی بۆ باشوری كوردستان و نزیك چیاكانی قەندیل، دەیەوێت فشار بخاتە سەر پەكەكە تا لە سوریا ناچار بە رێككەوتنی بكات، هەروەها رێگە بگرێت لەو هەوڵەی كە كوردانی رۆژئاوا دەیدەن بۆ رێككەوتنی بازرگانی لەگەڵ عیراق، كە بێگومان ئەمەش توركیای والێكردووە ترسی لە ئایندەی خۆی هەبێت و فشاری زیاتر بخاتە سەر عیراق و باشوری كوردستان لەلایەك و پارتی كرێكارانی كوردستانیش لەلایەكی دیكە.
بیروڕا
