نەرمین عوسمان
پیسبوونی بینین
پیسبوونی بینین (Visual Pollution)، ئاماژەیە بۆ بوونی زۆریی توخمە ناڕێک و ناشیرنەکان لە ژینگەدا، کە کاریگەریی نەرێنی دەبێت لەسەر کوالێتیی جوانیی دەوروبەر و دەکرێت ببێتە هۆی نائارامیی دەروونی یان ناڕەحەتی بۆ بینەران. بە پێچەوانەی جۆرەکانی تری پیسبوون، کە راستەوخۆ کاریگەری لەسەر ژینگەی فیزیایی دەبێت، پیسبوونی بینین، سەرەتا کاریگەری لەسەر تێڕوانینی مرۆڤ و تەندروستیی دەروونیی دەبێت.
پیسبوونی بینین، دەکرێت وەک هەر توخمێکی بینراو پێناسە بکرێت کە کوالێتیی بینینی ژینگەیەک کەم دەکاتەوە و دەبێتە هۆی نائارامی یان ناڕەحەتیی بینین. جۆرێکە لە زیادەباریی هەستی، کە پێچەوانەی جوانیی سروشتی یان ئارەزووکراوی شوێنێکە. هەرچەندە چەمکەکە لە بنەڕەتدا خودییە، چونکە تێڕوانینەکان بۆ جوانیی بینراو لە نێوان کلتوورەکان، تاکەکان و دۆخەکاندا جیاوازە، لەگەڵ ئەوەش، توێژینەوەکان چەندین توخمی هاوبەشیان دەستنیشان کردووە کە بەشداری دەکەن لە پیسبوونی بینین لە چەندین ژینگەی جیاوازدا.
سەرچاوە باوەکانی پیسبوونی بینین
ریکلام و تابلۆی بازرگانی: بیلبۆرد (تابلۆی گەورە)، شاشەی دیجیتاڵی و تابلۆی بازرگانیی زۆر، لە باوترین جۆرەکانی پیسبوونی بینینن لە ژینگە شارییەکاندا. توێژینەوەکان پیشانیان داوە کە ناوچەکانی خڕبوونەوەی تابلۆکانی ریکلام، ئاژاوەی بینین دروست دەکەن، کە دەتوانن بینەران سەرسام بکەن و لە تایبەتمەندییە تەلارسازی و سروشتییەکان کەم بکەنەوە.
ژێرخانی خزمەتگوزاری: هێڵەکانی کارەبا، تاوەرەکانی تەلەکۆمیونیکەیشن و ژێرخانی تری خزمەتگوزاری... زۆر جار تێکەڵییەکی بینراو دروست دەکەن، بەتایبەتی کاتێک بەشێوەیەکی خراپ لەگەڵ ژینگەی دەوروبەریان تێکەڵ دەکرێن.
تەلارسازیی نەگونجاو: ئەو باڵەخانە و بینایانەی کە لەگەڵ دەوروبەریان ناکۆکن لە رووی قەبارە، شێواز، یان کەرەستەوە، دەتوانن ناڕێکیی بینین دروست بکەن. ئەمە ئەو پێکهاتانە لەخۆ دەگرێت کە دیمەنە سەرنجڕاکێشەکان دەشارنەوە یان زاڵ دەبن بەسەر ئاسۆی شاردا بەشێوەیەک کە کۆی گشتیی بینراوی ناوچەکە کەم دەکەنەوە.
گرافیتی و وێرانکاری: لەکاتێکدا هەندێک لە جۆرەکانی هونەری شەقام بەشێوەیەکی ئەرێنی بەشداری لە جوانکاریی شاردا دەکەن، گرافیتی و وێرانکاریی بێ مۆڵەت، زۆر جار کوالێتیی بینینی شوێنە گشتییەکان کەم دەکەنەوە.
پاشماوە و زبڵ: پاشەڕۆ و پاشماوەی بەشێوەیەکی نادروست فڕێدراو، خۆڵ و خاشاک، زبڵ و موڵکی فەرامۆشکراو... بەشێوەیەکی بەرچاو بەشداری دەکەن لە پیسبوونی بینین، بەتایبەتی لە ژینگە شاری و دەرەوەی شارەکاندا. ئەمە ئۆتۆمبێلی بەجێهێڵراو، بینای تێکچوو و پاشماوەی کۆبووەوە و هەر شتێک دیمەنی سروشتیی تێک بدات، لەخۆ دەگرێت.
پیسبوونی رووناکی: رووناکیی دەستکردی زۆر، یان بە خراپی ئاڕاستەکراو، پیسبوونی بینین دروست دەکات، بەتایبەتی لە شەودا. ئەمە رووناککردنەوەی زیاد لە پێویستی بیناکان، رووناکیی پاراستن و رووناکیی شەقامی بە خراپی دیزاینکراو لەخۆ دەگرێت، کە درەوشانەوە دروست دەکەن یان بینینی ئاسمانی شەو کەم دەکەنەوە.
کاریگەرییە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان
کاریگەرییەکانی بیرکردنەوە: توێژینەوەکانی تایبەت بە دەروونناسیی ژینگەیی ئاماژە بەوە دەکەن کە پیسبوونی بینین دەتوانێت ببێتە هۆی زیادەباریی بیرکردنەوە، کەمکردنەوەی توانای سەرنجدان و زیادکردنی ماندووبوونی دەروونی. توێژینەوەکان کەمبوونەوەی ئەدای ئەرکەکانی بیرکردنەوەیان لە نێو ئەو کەسانەدا تۆمار کردووە کە رووبەڕووی ژینگەی پڕ لە تێکەڵیی بینین بوونەتەوە.
تەندروستی دەروونیی: رووبەڕووبوونەوەی پیسبوونی بینین، پەیوەندیی هەبووە لەگەڵ زیادبوونی ئاستەکانی سترێس، دڵەڕاوکێ و کەمبوونەوەی مۆڕاڵ... بە پێچەوانەشەوە، ژینگەی لە رووی بینینەوە هەماهەنگ، پەیوەندیی هەبووە بە باشتربوونی تەندروستیی دەروونی و خێراتر چاکبوونەوە لە سترێس.
دەرەنجامە ئابوورییەکان
پیسبوونی بینین دەتوانێت دەرەنجامی ئابووریی گرنگی هەبێت، لەوانە کەمبوونەوەی بەهای موڵک، کەمبوونەوەی گەشتیاری و کاریگەریی نەرێنی لەسەر بزنسەکان لە ناوچە کاریگەرەکاندا... لە بەرانبەر ئەمەدا، ژینگەی لە رووی بینینەوە سەرنجڕاکێش، زۆر جار بەهای بەرز بۆ خانوبەرە بەدەست دەهێنێت و چالاکیی بازرگانی زیاتر رادەکێشن.
ستراتیژەکانی کەمکردنەوەی پیسبوونی بینین
چوارچێوە یاساییەکان: زۆربەی دەسەڵاتە یاساییەکان رێساگەلێکیان جێبەجێ کردووە بۆ کۆنترۆڵکردنی پیسبوونی بینین، لەوانە یاساکانی نیشانە، سنووردارییەکانی بیلبۆرد و رێنماییەکانی دیزاین بۆ پەرەپێدانی نوێ. کاریگەری ئەم رێسایانە بەشێوەیەکی بەرفراوان دەگۆڕێت بەپێی جێبەجێکردن و بەشداریی گشتی.
پلاندانان و دیزاینی شاری: پلاندانانی شاریی گشتگیر، دەتوانن پیسبوونی بینین کەم بکەنەوە لە رێگەی دانانی ژێرخانی خزمەتگوزاری، رێنماییەکانی دیزاین و رێکخستنی هێما و نیشانە و ریکلامەکان بەجۆرێک کە هەماهەنگیی بینین پەرە پێ دەدەن.
بەشداریی تاک و کۆمەڵگە: کەمکردنەوەی پیسبوونی بینین، زۆر جار هۆشیاریی تاک و بەشداریی کۆمەڵگە لەخۆ دەگرێت لە دەستنیشانکردنی ناوچە کێشەدارەکان و پەرەپێدانی چارەسەری گونجاو بۆ ناوچەکە.
تەکنەلۆژیا: تەکنەلۆژیا نوێیەکان چارەسەری پۆتێنشیاڵ پێشکەش دەکەن بۆ پیسبوونی بینین، لەوانە هێڵەکانی خزمەتگوزاریی ژێر زەوی، ژێرخانی فرە ئەرکی کە چەندین خزمەتگوزاری تێکەڵ دەکات لەگەڵ دیزاینی جوان، هەروەها تەکنۆلۆژیای شاری زیرەک کە پێویستی بە نیشانەی فیزیکی کەم دەکاتەوە.
یەکێک لە ئاستەنگە سەرەکییەکان لە چارەسەرکردنی پیسبوونی بینین؛ هاوسەنگکردنی بەرژەوەندییە جیاوازەکانە، لەوانە ریکلامی بازرگانی، دەربڕینی هونەری، پێداویستییەکانی ژێرخان و جوانیی گشتی... دۆزینەوەی چارەسەری دادپەروەرانە، پێویستی بە رەچاوکردنی وردی خاوەن بەرژەوەندییەکان هەیە.
پیسبوونی بینین، لایەنێکی گرنگ، بەڵام زۆر جار فەرامۆشکراوی کوالێتی ژینگەیی پێکدەهێنێت کە کاریگەری لەسەر تەندروستی مرۆڤ، دینامیکیەتی کۆمەڵایەتی و ژیانی ئابووری هەیە. چارەسەرکردنیشی پێویستی بە توێژینەوەی ورد، یاسا و رێسای سەردەمیانە، دیزاینی داهێنەرانە و بەشداریی تاک و کۆمەڵگە هەیە.
خ.غ
پیسبوونی بینین، دەکرێت وەک هەر توخمێکی بینراو پێناسە بکرێت کە کوالێتیی بینینی ژینگەیەک کەم دەکاتەوە و دەبێتە هۆی نائارامی یان ناڕەحەتیی بینین. جۆرێکە لە زیادەباریی هەستی، کە پێچەوانەی جوانیی سروشتی یان ئارەزووکراوی شوێنێکە. هەرچەندە چەمکەکە لە بنەڕەتدا خودییە، چونکە تێڕوانینەکان بۆ جوانیی بینراو لە نێوان کلتوورەکان، تاکەکان و دۆخەکاندا جیاوازە، لەگەڵ ئەوەش، توێژینەوەکان چەندین توخمی هاوبەشیان دەستنیشان کردووە کە بەشداری دەکەن لە پیسبوونی بینین لە چەندین ژینگەی جیاوازدا.
سەرچاوە باوەکانی پیسبوونی بینین
ریکلام و تابلۆی بازرگانی: بیلبۆرد (تابلۆی گەورە)، شاشەی دیجیتاڵی و تابلۆی بازرگانیی زۆر، لە باوترین جۆرەکانی پیسبوونی بینینن لە ژینگە شارییەکاندا. توێژینەوەکان پیشانیان داوە کە ناوچەکانی خڕبوونەوەی تابلۆکانی ریکلام، ئاژاوەی بینین دروست دەکەن، کە دەتوانن بینەران سەرسام بکەن و لە تایبەتمەندییە تەلارسازی و سروشتییەکان کەم بکەنەوە.
ژێرخانی خزمەتگوزاری: هێڵەکانی کارەبا، تاوەرەکانی تەلەکۆمیونیکەیشن و ژێرخانی تری خزمەتگوزاری... زۆر جار تێکەڵییەکی بینراو دروست دەکەن، بەتایبەتی کاتێک بەشێوەیەکی خراپ لەگەڵ ژینگەی دەوروبەریان تێکەڵ دەکرێن.
تەلارسازیی نەگونجاو: ئەو باڵەخانە و بینایانەی کە لەگەڵ دەوروبەریان ناکۆکن لە رووی قەبارە، شێواز، یان کەرەستەوە، دەتوانن ناڕێکیی بینین دروست بکەن. ئەمە ئەو پێکهاتانە لەخۆ دەگرێت کە دیمەنە سەرنجڕاکێشەکان دەشارنەوە یان زاڵ دەبن بەسەر ئاسۆی شاردا بەشێوەیەک کە کۆی گشتیی بینراوی ناوچەکە کەم دەکەنەوە.
گرافیتی و وێرانکاری: لەکاتێکدا هەندێک لە جۆرەکانی هونەری شەقام بەشێوەیەکی ئەرێنی بەشداری لە جوانکاریی شاردا دەکەن، گرافیتی و وێرانکاریی بێ مۆڵەت، زۆر جار کوالێتیی بینینی شوێنە گشتییەکان کەم دەکەنەوە.
پاشماوە و زبڵ: پاشەڕۆ و پاشماوەی بەشێوەیەکی نادروست فڕێدراو، خۆڵ و خاشاک، زبڵ و موڵکی فەرامۆشکراو... بەشێوەیەکی بەرچاو بەشداری دەکەن لە پیسبوونی بینین، بەتایبەتی لە ژینگە شاری و دەرەوەی شارەکاندا. ئەمە ئۆتۆمبێلی بەجێهێڵراو، بینای تێکچوو و پاشماوەی کۆبووەوە و هەر شتێک دیمەنی سروشتیی تێک بدات، لەخۆ دەگرێت.
پیسبوونی رووناکی: رووناکیی دەستکردی زۆر، یان بە خراپی ئاڕاستەکراو، پیسبوونی بینین دروست دەکات، بەتایبەتی لە شەودا. ئەمە رووناککردنەوەی زیاد لە پێویستی بیناکان، رووناکیی پاراستن و رووناکیی شەقامی بە خراپی دیزاینکراو لەخۆ دەگرێت، کە درەوشانەوە دروست دەکەن یان بینینی ئاسمانی شەو کەم دەکەنەوە.
کاریگەرییە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان
کاریگەرییەکانی بیرکردنەوە: توێژینەوەکانی تایبەت بە دەروونناسیی ژینگەیی ئاماژە بەوە دەکەن کە پیسبوونی بینین دەتوانێت ببێتە هۆی زیادەباریی بیرکردنەوە، کەمکردنەوەی توانای سەرنجدان و زیادکردنی ماندووبوونی دەروونی. توێژینەوەکان کەمبوونەوەی ئەدای ئەرکەکانی بیرکردنەوەیان لە نێو ئەو کەسانەدا تۆمار کردووە کە رووبەڕووی ژینگەی پڕ لە تێکەڵیی بینین بوونەتەوە.
تەندروستی دەروونیی: رووبەڕووبوونەوەی پیسبوونی بینین، پەیوەندیی هەبووە لەگەڵ زیادبوونی ئاستەکانی سترێس، دڵەڕاوکێ و کەمبوونەوەی مۆڕاڵ... بە پێچەوانەشەوە، ژینگەی لە رووی بینینەوە هەماهەنگ، پەیوەندیی هەبووە بە باشتربوونی تەندروستیی دەروونی و خێراتر چاکبوونەوە لە سترێس.
دەرەنجامە ئابوورییەکان
پیسبوونی بینین دەتوانێت دەرەنجامی ئابووریی گرنگی هەبێت، لەوانە کەمبوونەوەی بەهای موڵک، کەمبوونەوەی گەشتیاری و کاریگەریی نەرێنی لەسەر بزنسەکان لە ناوچە کاریگەرەکاندا... لە بەرانبەر ئەمەدا، ژینگەی لە رووی بینینەوە سەرنجڕاکێش، زۆر جار بەهای بەرز بۆ خانوبەرە بەدەست دەهێنێت و چالاکیی بازرگانی زیاتر رادەکێشن.
ستراتیژەکانی کەمکردنەوەی پیسبوونی بینین
چوارچێوە یاساییەکان: زۆربەی دەسەڵاتە یاساییەکان رێساگەلێکیان جێبەجێ کردووە بۆ کۆنترۆڵکردنی پیسبوونی بینین، لەوانە یاساکانی نیشانە، سنووردارییەکانی بیلبۆرد و رێنماییەکانی دیزاین بۆ پەرەپێدانی نوێ. کاریگەری ئەم رێسایانە بەشێوەیەکی بەرفراوان دەگۆڕێت بەپێی جێبەجێکردن و بەشداریی گشتی.
پلاندانان و دیزاینی شاری: پلاندانانی شاریی گشتگیر، دەتوانن پیسبوونی بینین کەم بکەنەوە لە رێگەی دانانی ژێرخانی خزمەتگوزاری، رێنماییەکانی دیزاین و رێکخستنی هێما و نیشانە و ریکلامەکان بەجۆرێک کە هەماهەنگیی بینین پەرە پێ دەدەن.
بەشداریی تاک و کۆمەڵگە: کەمکردنەوەی پیسبوونی بینین، زۆر جار هۆشیاریی تاک و بەشداریی کۆمەڵگە لەخۆ دەگرێت لە دەستنیشانکردنی ناوچە کێشەدارەکان و پەرەپێدانی چارەسەری گونجاو بۆ ناوچەکە.
تەکنەلۆژیا: تەکنەلۆژیا نوێیەکان چارەسەری پۆتێنشیاڵ پێشکەش دەکەن بۆ پیسبوونی بینین، لەوانە هێڵەکانی خزمەتگوزاریی ژێر زەوی، ژێرخانی فرە ئەرکی کە چەندین خزمەتگوزاری تێکەڵ دەکات لەگەڵ دیزاینی جوان، هەروەها تەکنۆلۆژیای شاری زیرەک کە پێویستی بە نیشانەی فیزیکی کەم دەکاتەوە.
یەکێک لە ئاستەنگە سەرەکییەکان لە چارەسەرکردنی پیسبوونی بینین؛ هاوسەنگکردنی بەرژەوەندییە جیاوازەکانە، لەوانە ریکلامی بازرگانی، دەربڕینی هونەری، پێداویستییەکانی ژێرخان و جوانیی گشتی... دۆزینەوەی چارەسەری دادپەروەرانە، پێویستی بە رەچاوکردنی وردی خاوەن بەرژەوەندییەکان هەیە.
پیسبوونی بینین، لایەنێکی گرنگ، بەڵام زۆر جار فەرامۆشکراوی کوالێتی ژینگەیی پێکدەهێنێت کە کاریگەری لەسەر تەندروستی مرۆڤ، دینامیکیەتی کۆمەڵایەتی و ژیانی ئابووری هەیە. چارەسەرکردنیشی پێویستی بە توێژینەوەی ورد، یاسا و رێسای سەردەمیانە، دیزاینی داهێنەرانە و بەشداریی تاک و کۆمەڵگە هەیە.
خ.غ
وتارەکانی تری نووسەر
