نەرمین عوسمان
یان بەخۆداچوونەوە، یان تیاچوون
ماوەی چەند هەفتەیەکە وتار و کردەوەی توندوتیژیی گۆڕەپانی سیاسی و ناوخۆیی کوردی تەنیوە و دڵەڕاوکێی بۆ تاکی کورد دروستکردووە. گفتوگۆ و ناوەندگیرییەکان هیچ سوودێکیان نەبووە، ئەگەر چاوەڕێین دەسەڵاتی ناوەندیی عیراق پارێزگاری لە سنوورەکان بکات؛ ئەوا هەڵەین.
ئەمڕۆ عیراق ناتوانێ پارێزگاریی لە ئاسایش و سنوورەکانی خۆی بکات، ئەویش بەهۆی جیاوازیی ئەجێندا و گوتاری سیاسیی لایەنە سیاسییەکانی عیراق. لە لایەکی تریشەوە دەزگاکانی بەرگری و ئاسایش دابەشبوون بەسەر چەندین لایەندا هەر وەکو هەرێم، بۆیە بڕیارەکانیان پەرتەوازەن و یەک هەڵوێست و هەڵسوکەوتیان نییە. هەروەها دەیان کێشەی ناوخۆیی چەقبەستووی وەک؛ کێشەی خنکێنەری ئابووری، کێشەی خۆپیشاندانەکان و ئاشتییەکی شلۆقی لاواز کە لەسەر تاڵەموویەک بەندە، ئەمانە و چەندین هۆکاری تر؛ هەموویان رێخۆشکەرن بۆ ئەوەی هێزەکانی دەوڵەتی تورکیا بە دڵی خۆی لەم ناوە تەراتێن بکەن.
تورکیا و دەوڵەتانی ئیقلیمی، ئەم لاوازییەی دەوڵەتی عیراق و حکومەت و دەسەڵاتی سیاسیی هەرێمیان لە بەرژەوەندی خۆیان قۆستووەتەوە.
تورکیا، مانەوەیان بە فەرمی لە قەڵەم دەدەن بەهۆی ئەو دوو رێککەوتنە ئاشکرایەی کە لەنێوان عیراق و تورکیا واژۆ کراون، کە یەکەمیان لە ساڵی 1995 و لە سەردەمی رژێمی سەدامدا کراوە و بواری بە هێزە بەرگرییەکانی تورکیا داوە (20)کم بێنە ناو خاکی عیراق لەو ناوچە و سنوورانە کە خاکی کوردستانی باشوورە. دووەمیشیان؛ لە ساڵی (2007) واژۆ کراوە، ئەم جارەیان قووڵیی هاتنەناوەوەی هێزەکانی تورکیا بۆ (30)کم زیاد کرا. لەگەڵ ئەوەشدا هێزەکانی تورکیا لەئێستادا بە قووڵایی (40)کم هاتوونەتە ناو خاکی کوردستانی باشوورەوە و لە چەندین شوێنی جیاواز بنکە و بارەگایان هەیە و چالاکیی سەربازیی لەسەر ئاستی زەمینی و ئاسمانیی ئەنجام دەدەن و بوونەتە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی هەێم بەگشتی و ژیانی خەڵکی ئەو ناوچانە بەتایبەتی. ئەم هۆکارانەی کە باسمکردن و رێخۆشکەرییەکانی هەرێمی کوردستانیش؛ بە هەبوونی چەندین ئەجێندای سیاسی و بەرژەوەندیی ئابووریی جیاواز و بواردان بە دەستتێوەردانی دەوڵەتان لە کاروباری ناوخۆ و دەرەوەی هەرێم و ئامادەنەبوونی لایەنە کوردییەکان بۆ پێداچوونەوە بە سیاسەتە چەوتەکانیان و هەوڵنەدان بۆ داڕشتنەوەی سیاسەت و پلانێکی تازە کە لە بەرژەوەندیی نەتەوە و جوگرافیای کوردستاندا بێت.
ئەوەتا هیچ لایەنێکیان ئامادە نین دەستهەڵبگرن لە بەرژەوەندییەکانیان و دان بە هەڵەکانی رابردوویاندا بنێن و واز لەخۆبەزلزانین و بیری تەنها خۆم دەبێ لە گۆڕەپانی سیاسیدا بم، بهێنن. هیچ لایەکیان رەخنە لەیەکتری قبووڵ ناکەن و سازش بۆ یەکتری ناکەن، لەکاتێکدا ئەوە روونە کە ئەگەر ئەمانە نەکەن؛ ئەوا هەرچی دەستکەوتە لەدەستدەچێ و ماڵوێرانی و تێکدانی کیانی کوردیی چاوەڕێمانە و سوودمەندیش تەنها تورکیا و دوژمنانی نەتەوەکەمانن.
س.س
ئەمڕۆ عیراق ناتوانێ پارێزگاریی لە ئاسایش و سنوورەکانی خۆی بکات، ئەویش بەهۆی جیاوازیی ئەجێندا و گوتاری سیاسیی لایەنە سیاسییەکانی عیراق. لە لایەکی تریشەوە دەزگاکانی بەرگری و ئاسایش دابەشبوون بەسەر چەندین لایەندا هەر وەکو هەرێم، بۆیە بڕیارەکانیان پەرتەوازەن و یەک هەڵوێست و هەڵسوکەوتیان نییە. هەروەها دەیان کێشەی ناوخۆیی چەقبەستووی وەک؛ کێشەی خنکێنەری ئابووری، کێشەی خۆپیشاندانەکان و ئاشتییەکی شلۆقی لاواز کە لەسەر تاڵەموویەک بەندە، ئەمانە و چەندین هۆکاری تر؛ هەموویان رێخۆشکەرن بۆ ئەوەی هێزەکانی دەوڵەتی تورکیا بە دڵی خۆی لەم ناوە تەراتێن بکەن.
تورکیا و دەوڵەتانی ئیقلیمی، ئەم لاوازییەی دەوڵەتی عیراق و حکومەت و دەسەڵاتی سیاسیی هەرێمیان لە بەرژەوەندی خۆیان قۆستووەتەوە.
تورکیا، مانەوەیان بە فەرمی لە قەڵەم دەدەن بەهۆی ئەو دوو رێککەوتنە ئاشکرایەی کە لەنێوان عیراق و تورکیا واژۆ کراون، کە یەکەمیان لە ساڵی 1995 و لە سەردەمی رژێمی سەدامدا کراوە و بواری بە هێزە بەرگرییەکانی تورکیا داوە (20)کم بێنە ناو خاکی عیراق لەو ناوچە و سنوورانە کە خاکی کوردستانی باشوورە. دووەمیشیان؛ لە ساڵی (2007) واژۆ کراوە، ئەم جارەیان قووڵیی هاتنەناوەوەی هێزەکانی تورکیا بۆ (30)کم زیاد کرا. لەگەڵ ئەوەشدا هێزەکانی تورکیا لەئێستادا بە قووڵایی (40)کم هاتوونەتە ناو خاکی کوردستانی باشوورەوە و لە چەندین شوێنی جیاواز بنکە و بارەگایان هەیە و چالاکیی سەربازیی لەسەر ئاستی زەمینی و ئاسمانیی ئەنجام دەدەن و بوونەتە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی هەێم بەگشتی و ژیانی خەڵکی ئەو ناوچانە بەتایبەتی. ئەم هۆکارانەی کە باسمکردن و رێخۆشکەرییەکانی هەرێمی کوردستانیش؛ بە هەبوونی چەندین ئەجێندای سیاسی و بەرژەوەندیی ئابووریی جیاواز و بواردان بە دەستتێوەردانی دەوڵەتان لە کاروباری ناوخۆ و دەرەوەی هەرێم و ئامادەنەبوونی لایەنە کوردییەکان بۆ پێداچوونەوە بە سیاسەتە چەوتەکانیان و هەوڵنەدان بۆ داڕشتنەوەی سیاسەت و پلانێکی تازە کە لە بەرژەوەندیی نەتەوە و جوگرافیای کوردستاندا بێت.
ئەوەتا هیچ لایەنێکیان ئامادە نین دەستهەڵبگرن لە بەرژەوەندییەکانیان و دان بە هەڵەکانی رابردوویاندا بنێن و واز لەخۆبەزلزانین و بیری تەنها خۆم دەبێ لە گۆڕەپانی سیاسیدا بم، بهێنن. هیچ لایەکیان رەخنە لەیەکتری قبووڵ ناکەن و سازش بۆ یەکتری ناکەن، لەکاتێکدا ئەوە روونە کە ئەگەر ئەمانە نەکەن؛ ئەوا هەرچی دەستکەوتە لەدەستدەچێ و ماڵوێرانی و تێکدانی کیانی کوردیی چاوەڕێمانە و سوودمەندیش تەنها تورکیا و دوژمنانی نەتەوەکەمانن.
س.س
وتارەکانی تری نووسەر
