د. عادل باخەوان
عیراق؛ سەرزەمینی نادڵنیایی بەردەوام!
سەرەتا
لە 10ی ئۆکتۆبەری 2021وە، ساتەوەختی هەڵبژاردنەکان، عیراق پێیناوەتە نێو زنجیرەیەک لە قەیرانی فرەڕەهەندییەوە و دوێنیش، 24ی ئاب 2022، لایەنگرانی موقتەدا سەدر، وەک چۆن پێشتر پەرلەمانیان داگیرکرد، ویستیان بارەگای سەرەکی ئەنجومەنی باڵای دادوەریش داگیربکەن. واتا لەنێوان سێ دەسەڵاتەکەی دەوڵەتدا، دەسەڵاتی یاسادانان کە پەرلەمانە و دەسەڵاتی دادوەری کە ئەنجومەنی باڵای دادوەرییە و دەسەڵاتی جێبەجێکار کە حکومەتە، تەنها گەڕ بە سێهەم ناگێڕێ و دەیانەوێت لە پەلامارەکانیان بیپارێزن و دوو دەسەڵاتەکەی دیکە وەک دوژمنێک تەماشادەکەن کە دەبێت ئیفلیج بکرێت.
بەڕاستی چی لە عیراقدا روودەدات؟ لەسەر ئاستی کورتەمەودا، عیراقییەکان دەبێت خۆیان بۆ چی ئامادەبکەن؟ لەنێو ئەم کۆڵانە داخراوەدا، ئایا دەکرێت دەرگایەک دروستبکرێت بۆ چوونە دەرەوە؟
بۆ راوەستان لەسەر ئەم پرسیارە هەنووکەییانە، کە رۆژانە نەک هەر تەنها عیراقییەکان، بەڵکو وڵاتانی سیستمی هەرێمایەتی و جیهانیش لە خۆیانی دەکەن، پشکنینی ئەم مەلەفانەی خوارە رووناکی دەخاتە سەر داهاتووی عیراق لە چەند رۆژ و چەند هەفتە و چەند مانگی داهاتوودا.
کازمی و هەڵبژاردنی پێشوەخت
پاش هەڵبژاردنەکانی 10ی ئۆکتۆبەر 2021، زۆر بەدەگمەن تایبەتمەندێکی عیراقمان دەستدەکەوت پێشبینی ئەوەی کردبێت کە لەکۆتایی یاریەکەدا، مستەفا کازمی وەک بژاردەیەکی قبوڵکراو لەلایەن رکابەرەکانەوە لەسەر شانۆ سیاسییەکە بمێنێتەوە. راستە ئەم پیاوە حزب و مێژووی سیاسی و میلیشیا و سەرمایەیەکی ئابووریی گەورەی شەخسی نییە، بەڵام ئەوەش راستە کە وەلائی هێزەکانی دژەتیرۆری هەیە و خاوەنی باشترین پەیوەندییە لەگەڵ ئێران و تورکیا و وڵاتانی کەنداو و ئەمەریکا و ئەوروپادا و لەسەر ئاستی ناوخۆش باشترین پەیوەندی لەگەڵ سەدر و کورددا هەیە و لەکۆی حەوت ئەکتەرە سەرەکییەکەی چوارچێوەی هاوئاهەنگیدا، پەیوەندی زۆر باشی لەگەڵ پێنجیاندا هەیە و لەگەڵ شەشەمدا کە مالیکییە پەیوەندییەکانی تەواو ئاساییکردووەتەوە و تەنها قەیس خەزعەلی ماوە کە وەک دوژمن تەماشای دەکات.
لێرەوە، مانەوەی کازمی وەک سەرۆکی حکومەت بۆ ئامادەکردنی هەڵبژاردنی پێشوەختە یەکێکە لەو بژاردانەی کە دەکرێت هەموولایەک لەسەری رێکبکەون و بەم شێوەیەش تاوەکو دوای هەڵبژاردنی داهاتوو لە کۆڵانە داخراوەکە بێنەدەرە!
سەرۆکوەزیرانێکی نوێی پلاسخارتی
لەبەرئەوەی کە سەرکردە عیراقییەکان، لە 2021وە تاوەکو ئەمڕۆ لە هەموو تاقیکردنەوەکانی پێکهێنانی حکومەتدا، سەرکەوتوو نەبوون لەوەی کە خۆیان (بە تەنها) حکومەت پێکبهێنن و هەمیشە ئێران و ئەمەریکا هاوڕێیەتییان کردوون و لەبەرئەوەی کە ئێستا ئێران و ئەمەریکا وەک جاران ئەو رۆڵە سەرەکییە نابینن، رەنگە جێنین پلاسخارت باشترین ئەکتەربێت بۆ ئەوەی لایەنە ناکۆکەکان رازیبکات بە سەرۆکوەزیرانێکی پلاسخارتی کە نە ئیتاربێت و نە تەیاری، بەڵام لە هەمانکاتدا لە هەردووکیشیانەوە نزیکبێت و ئەرکی سەرەکیشی برییتی دەبێت لە ئامادەکردنی هەڵبژاردنی پێشوەختە.
تێکدانی پەیوەندییەکانی هێز لەلایەن کورد و سوننەوە
لەسەر کۆی شانۆکان (عیراقی، هەرێمایەتی، جیهانی)، موقتەدا سەدر وەک بەهێزترین ئەکتەر دەردەکەوێت و پێگەی ئەو لەنێو پەیوەندییەکانی هێزدا وەک هەژمووندارتر خۆی نمایشدەکات. هۆکارەکان زۆرن، بەڵام رەنگە لە هەموویان گرنگتر، هاوپەیمانی ئەوبێت لەگەڵ براوەی یەکەمی کورد و براوەی یەکەمی سوننەدا.
سەدر تەواو سەرکەوتوو بووە لە سەرمایەگوزاریکردن بەم هاوپەیمانییەوە و هەر لەڕاستیشدا رەگەزێکی گرنگی هەژموونی ئەوە بەسەر رکابەرەکانیدا. راستە ئێستا ئەم هاوپەیمانییە، هەم لە ناوەڕۆک و هەم لە فۆڕمیشدا، گۆڕانکاریی زۆری بەسەردا هاتووە، بەڵام تاوەکو ئەم چرکەساتە کورد و سوننە بێلایەنی خۆیان لەنێوان تەیار و ئیتاردا رانەگەیاندووە.
لە سیناریۆی راگەیاندنی فەرمیی ئەم بێلایەنییەدا، سەدر وەک حسێن بە تەنها لە دەشتی کەربەلادا دەمێنێتەوە و ئەمەش کارایی راستەوخۆ بەسەر پەیوەندییەکانی هێزەوە دادەنێت و رەنگە ناچاریبکات بە گەڕانەوە بۆ رێککەوتن لەگەڵ چوارچێوەی هاوئاهەنگیدا.
حکومەتێک بەناوی شەرعیەتی دەستوورییەوە
بە کشانەوەی 73 پەرلەمانتاری سەدرییەکان لە پەرلەمان، سەدر دیارییەکی گەورەی پێشکەش بە هێزەکانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی کرد کە بریتیبوو لە شەرعیەتی دەستووری و دەزگایی و دەوڵەتی. تاوەکو پێش کشانەوە، هەمیشە چوارچێوەی هاوئاهەنگی وەک ئەو هێزە دەخرایە سەر شانۆ کە شەرعییەتی دەستووری و دەزگایی و دەوڵەتی ئیفلیج دەکات، لە پاش کشانەوەوە، ئیتر دەبێت بە گوزارشت لە رۆحی ئەم شەرعییەتە و کۆمەڵگای نێودەوڵەتیش ئامادەکاری لەگەڵدا بکات. لەم سیناریۆیەدا و بەناوی ئەم شەرعیەتەوە، چوارچێوەی هاوئاهەنگی حکومەت پێکدەهێنێت و ئیدارەی ناڕەزایی و توڕەبوونەکانی سەدریش بەشێوەی دیپلۆماسی و دەزگایی و دەستووری دەکات.
حکومەتێک بۆ راگەیاندنی باری نائاسایی
بەشێک لە سەرکردەکانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی پێیانوایە کە عیراق بە دۆخێکی یەکجار ترسناکدا تێدەپەڕێت و کاتی دیپلۆماسیەت و دانوستان کۆتاییهاتووە و ئێستا دەبێت حکومەتێک بۆ ئیدارەکردنی باری نائاسایی وڵات پێکبهێنرێت. لە دۆخی باری نائاساییدا، ئیتر خۆپێشاندان و کۆبوونەوەی فراوان و بزووتنەوەی ناڕەزایی بەپێی یاسا قەدەغە دەکرێت.
لە سیناریۆیەکی لەوجۆرەدا هەموو جووڵە دەستەجەمعیەکانی سەدر دەبێت بە جوڵەی نایاسای و لەم رێگایەشەوە دەیانەوێت لەبەرچاوی عیراقییەکان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، سەدر بکەن بە کەسێکی دەرەوەی یاسا و دژە یاسا و دژە ئاسایش و سەقامگیری.
قەسابخانەیەک لەنێو کۆڵانە داخراوەکەدا
هیچ کاتێک لە ئێستا زیاتر هەلومەرجی بابەتی بۆ چوونە نێو جەنگێکی براکوژی فراوان لەنێو ماڵی شیعەدا ئامادە نەبووە. زۆربەی زۆری هێزە سیاسییە ناکۆکەکان، یەکەم هێزی چەکداریان هەیە، دووەم ئەم هێزانە زیرەکترین چەکی دەوڵەتی عیراقیان لەبەردەستدایە، سێیەم لە جیهانبینی هەر یەکێک لەم هێزانەدا ئەوی دیکە رکابەرنییە، بەڵکو دوژمنە و تۆمارە دەنگییەکانی مالیکیش هەر بەم ئاراستەیەدا دەڕۆن. لێرەوە و بۆ چوونە دەرەوە لەم کۆڵانە داخراوە، دەکرێت قەسابخانەیەک لەناوەوە دروستببێت و خوێنێکی زۆری شیعە بە دەستی شیعە بڕژێت.
هەڵهاتنەوەی خۆرەکەی مەرجەعیەت
تاوەکو ئێستا مەرجەعیەتی نەجەف پێیوایە کە ململانێکان هێڵی سووریان تێنەپەڕاندووە بۆ ئەوەی دەستێوەردان بکات. لە 2019دا کاتێک خوێنی لاوانی شیعە بەدەستی میلیشیا شیعیەکان رژا، مەرجەعیەت هاتەدەنگ و عادل عەبدولمەهدی ناچار بە وازهێنانکرد و حکومەتەکەی هەڵوەشاندەوە و لە کۆتاییدا کازمی هات. چەند هێزە ناکۆکە شیعیەکانی هەردوو بلۆک لەو هێڵانە نزیکببنەوە کە مەرجەعیەت دەکرێت بە سووریان بزانێت، هێندەش سیناریۆی دەستێوەردانی ئایەتوڵڵا سیستانی بەهێزتر دەبێت و لە دۆخێکی ئاواشدا ئاگرەکە بۆ ماوەیەک دەکوژێتەوە.
کۆتایی
لە کۆتاییدا دەبێت ئێمە تەنها لە یەک شت دڵنیابین ئەویش نادڵنیاییە. واتە لە دۆخی عیراقدا، لەبەرئەوەی گرەوەکان، نۆرمەکان، رێکخستنەکان، پرەنسیپەکان، بەرژەوەندییەکان و چوارچێوەکان خاوەنی سەقامگیرییەکی رێژەییش نین، دەبێت عیراقییەکان هەمیشە لە دۆخی نادڵنیایدابن لەوەی کە سبەینێ روودەدات.
لێرەوە هەر یەکێک لەو حەوت سیناریۆیەی کە باسمانکردن، دەکرێت سبەینێ بەدیبێن، هەروەک دەکرێت هیچکامیشیان بەدی نەیەن و ئەوەی کە خەیاڵدانیش ناتوانێت لە ئێستا و ئێرەدا پێشبینی بکات رووبدات. ئێمە لە وڵاتێکداین کە دەکرێت ناویبنێین: سەرزەمینی نادڵنیایی بەردەوام.
خ.غ
لە 10ی ئۆکتۆبەری 2021وە، ساتەوەختی هەڵبژاردنەکان، عیراق پێیناوەتە نێو زنجیرەیەک لە قەیرانی فرەڕەهەندییەوە و دوێنیش، 24ی ئاب 2022، لایەنگرانی موقتەدا سەدر، وەک چۆن پێشتر پەرلەمانیان داگیرکرد، ویستیان بارەگای سەرەکی ئەنجومەنی باڵای دادوەریش داگیربکەن. واتا لەنێوان سێ دەسەڵاتەکەی دەوڵەتدا، دەسەڵاتی یاسادانان کە پەرلەمانە و دەسەڵاتی دادوەری کە ئەنجومەنی باڵای دادوەرییە و دەسەڵاتی جێبەجێکار کە حکومەتە، تەنها گەڕ بە سێهەم ناگێڕێ و دەیانەوێت لە پەلامارەکانیان بیپارێزن و دوو دەسەڵاتەکەی دیکە وەک دوژمنێک تەماشادەکەن کە دەبێت ئیفلیج بکرێت.
بەڕاستی چی لە عیراقدا روودەدات؟ لەسەر ئاستی کورتەمەودا، عیراقییەکان دەبێت خۆیان بۆ چی ئامادەبکەن؟ لەنێو ئەم کۆڵانە داخراوەدا، ئایا دەکرێت دەرگایەک دروستبکرێت بۆ چوونە دەرەوە؟
بۆ راوەستان لەسەر ئەم پرسیارە هەنووکەییانە، کە رۆژانە نەک هەر تەنها عیراقییەکان، بەڵکو وڵاتانی سیستمی هەرێمایەتی و جیهانیش لە خۆیانی دەکەن، پشکنینی ئەم مەلەفانەی خوارە رووناکی دەخاتە سەر داهاتووی عیراق لە چەند رۆژ و چەند هەفتە و چەند مانگی داهاتوودا.
کازمی و هەڵبژاردنی پێشوەخت
پاش هەڵبژاردنەکانی 10ی ئۆکتۆبەر 2021، زۆر بەدەگمەن تایبەتمەندێکی عیراقمان دەستدەکەوت پێشبینی ئەوەی کردبێت کە لەکۆتایی یاریەکەدا، مستەفا کازمی وەک بژاردەیەکی قبوڵکراو لەلایەن رکابەرەکانەوە لەسەر شانۆ سیاسییەکە بمێنێتەوە. راستە ئەم پیاوە حزب و مێژووی سیاسی و میلیشیا و سەرمایەیەکی ئابووریی گەورەی شەخسی نییە، بەڵام ئەوەش راستە کە وەلائی هێزەکانی دژەتیرۆری هەیە و خاوەنی باشترین پەیوەندییە لەگەڵ ئێران و تورکیا و وڵاتانی کەنداو و ئەمەریکا و ئەوروپادا و لەسەر ئاستی ناوخۆش باشترین پەیوەندی لەگەڵ سەدر و کورددا هەیە و لەکۆی حەوت ئەکتەرە سەرەکییەکەی چوارچێوەی هاوئاهەنگیدا، پەیوەندی زۆر باشی لەگەڵ پێنجیاندا هەیە و لەگەڵ شەشەمدا کە مالیکییە پەیوەندییەکانی تەواو ئاساییکردووەتەوە و تەنها قەیس خەزعەلی ماوە کە وەک دوژمن تەماشای دەکات.
لێرەوە، مانەوەی کازمی وەک سەرۆکی حکومەت بۆ ئامادەکردنی هەڵبژاردنی پێشوەختە یەکێکە لەو بژاردانەی کە دەکرێت هەموولایەک لەسەری رێکبکەون و بەم شێوەیەش تاوەکو دوای هەڵبژاردنی داهاتوو لە کۆڵانە داخراوەکە بێنەدەرە!
سەرۆکوەزیرانێکی نوێی پلاسخارتی
لەبەرئەوەی کە سەرکردە عیراقییەکان، لە 2021وە تاوەکو ئەمڕۆ لە هەموو تاقیکردنەوەکانی پێکهێنانی حکومەتدا، سەرکەوتوو نەبوون لەوەی کە خۆیان (بە تەنها) حکومەت پێکبهێنن و هەمیشە ئێران و ئەمەریکا هاوڕێیەتییان کردوون و لەبەرئەوەی کە ئێستا ئێران و ئەمەریکا وەک جاران ئەو رۆڵە سەرەکییە نابینن، رەنگە جێنین پلاسخارت باشترین ئەکتەربێت بۆ ئەوەی لایەنە ناکۆکەکان رازیبکات بە سەرۆکوەزیرانێکی پلاسخارتی کە نە ئیتاربێت و نە تەیاری، بەڵام لە هەمانکاتدا لە هەردووکیشیانەوە نزیکبێت و ئەرکی سەرەکیشی برییتی دەبێت لە ئامادەکردنی هەڵبژاردنی پێشوەختە.
تێکدانی پەیوەندییەکانی هێز لەلایەن کورد و سوننەوە
لەسەر کۆی شانۆکان (عیراقی، هەرێمایەتی، جیهانی)، موقتەدا سەدر وەک بەهێزترین ئەکتەر دەردەکەوێت و پێگەی ئەو لەنێو پەیوەندییەکانی هێزدا وەک هەژمووندارتر خۆی نمایشدەکات. هۆکارەکان زۆرن، بەڵام رەنگە لە هەموویان گرنگتر، هاوپەیمانی ئەوبێت لەگەڵ براوەی یەکەمی کورد و براوەی یەکەمی سوننەدا.
سەدر تەواو سەرکەوتوو بووە لە سەرمایەگوزاریکردن بەم هاوپەیمانییەوە و هەر لەڕاستیشدا رەگەزێکی گرنگی هەژموونی ئەوە بەسەر رکابەرەکانیدا. راستە ئێستا ئەم هاوپەیمانییە، هەم لە ناوەڕۆک و هەم لە فۆڕمیشدا، گۆڕانکاریی زۆری بەسەردا هاتووە، بەڵام تاوەکو ئەم چرکەساتە کورد و سوننە بێلایەنی خۆیان لەنێوان تەیار و ئیتاردا رانەگەیاندووە.
لە سیناریۆی راگەیاندنی فەرمیی ئەم بێلایەنییەدا، سەدر وەک حسێن بە تەنها لە دەشتی کەربەلادا دەمێنێتەوە و ئەمەش کارایی راستەوخۆ بەسەر پەیوەندییەکانی هێزەوە دادەنێت و رەنگە ناچاریبکات بە گەڕانەوە بۆ رێککەوتن لەگەڵ چوارچێوەی هاوئاهەنگیدا.
حکومەتێک بەناوی شەرعیەتی دەستوورییەوە
بە کشانەوەی 73 پەرلەمانتاری سەدرییەکان لە پەرلەمان، سەدر دیارییەکی گەورەی پێشکەش بە هێزەکانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی کرد کە بریتیبوو لە شەرعیەتی دەستووری و دەزگایی و دەوڵەتی. تاوەکو پێش کشانەوە، هەمیشە چوارچێوەی هاوئاهەنگی وەک ئەو هێزە دەخرایە سەر شانۆ کە شەرعییەتی دەستووری و دەزگایی و دەوڵەتی ئیفلیج دەکات، لە پاش کشانەوەوە، ئیتر دەبێت بە گوزارشت لە رۆحی ئەم شەرعییەتە و کۆمەڵگای نێودەوڵەتیش ئامادەکاری لەگەڵدا بکات. لەم سیناریۆیەدا و بەناوی ئەم شەرعیەتەوە، چوارچێوەی هاوئاهەنگی حکومەت پێکدەهێنێت و ئیدارەی ناڕەزایی و توڕەبوونەکانی سەدریش بەشێوەی دیپلۆماسی و دەزگایی و دەستووری دەکات.
حکومەتێک بۆ راگەیاندنی باری نائاسایی
بەشێک لە سەرکردەکانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی پێیانوایە کە عیراق بە دۆخێکی یەکجار ترسناکدا تێدەپەڕێت و کاتی دیپلۆماسیەت و دانوستان کۆتاییهاتووە و ئێستا دەبێت حکومەتێک بۆ ئیدارەکردنی باری نائاسایی وڵات پێکبهێنرێت. لە دۆخی باری نائاساییدا، ئیتر خۆپێشاندان و کۆبوونەوەی فراوان و بزووتنەوەی ناڕەزایی بەپێی یاسا قەدەغە دەکرێت.
لە سیناریۆیەکی لەوجۆرەدا هەموو جووڵە دەستەجەمعیەکانی سەدر دەبێت بە جوڵەی نایاسای و لەم رێگایەشەوە دەیانەوێت لەبەرچاوی عیراقییەکان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، سەدر بکەن بە کەسێکی دەرەوەی یاسا و دژە یاسا و دژە ئاسایش و سەقامگیری.
قەسابخانەیەک لەنێو کۆڵانە داخراوەکەدا
هیچ کاتێک لە ئێستا زیاتر هەلومەرجی بابەتی بۆ چوونە نێو جەنگێکی براکوژی فراوان لەنێو ماڵی شیعەدا ئامادە نەبووە. زۆربەی زۆری هێزە سیاسییە ناکۆکەکان، یەکەم هێزی چەکداریان هەیە، دووەم ئەم هێزانە زیرەکترین چەکی دەوڵەتی عیراقیان لەبەردەستدایە، سێیەم لە جیهانبینی هەر یەکێک لەم هێزانەدا ئەوی دیکە رکابەرنییە، بەڵکو دوژمنە و تۆمارە دەنگییەکانی مالیکیش هەر بەم ئاراستەیەدا دەڕۆن. لێرەوە و بۆ چوونە دەرەوە لەم کۆڵانە داخراوە، دەکرێت قەسابخانەیەک لەناوەوە دروستببێت و خوێنێکی زۆری شیعە بە دەستی شیعە بڕژێت.
هەڵهاتنەوەی خۆرەکەی مەرجەعیەت
تاوەکو ئێستا مەرجەعیەتی نەجەف پێیوایە کە ململانێکان هێڵی سووریان تێنەپەڕاندووە بۆ ئەوەی دەستێوەردان بکات. لە 2019دا کاتێک خوێنی لاوانی شیعە بەدەستی میلیشیا شیعیەکان رژا، مەرجەعیەت هاتەدەنگ و عادل عەبدولمەهدی ناچار بە وازهێنانکرد و حکومەتەکەی هەڵوەشاندەوە و لە کۆتاییدا کازمی هات. چەند هێزە ناکۆکە شیعیەکانی هەردوو بلۆک لەو هێڵانە نزیکببنەوە کە مەرجەعیەت دەکرێت بە سووریان بزانێت، هێندەش سیناریۆی دەستێوەردانی ئایەتوڵڵا سیستانی بەهێزتر دەبێت و لە دۆخێکی ئاواشدا ئاگرەکە بۆ ماوەیەک دەکوژێتەوە.
کۆتایی
لە کۆتاییدا دەبێت ئێمە تەنها لە یەک شت دڵنیابین ئەویش نادڵنیاییە. واتە لە دۆخی عیراقدا، لەبەرئەوەی گرەوەکان، نۆرمەکان، رێکخستنەکان، پرەنسیپەکان، بەرژەوەندییەکان و چوارچێوەکان خاوەنی سەقامگیرییەکی رێژەییش نین، دەبێت عیراقییەکان هەمیشە لە دۆخی نادڵنیایدابن لەوەی کە سبەینێ روودەدات.
لێرەوە هەر یەکێک لەو حەوت سیناریۆیەی کە باسمانکردن، دەکرێت سبەینێ بەدیبێن، هەروەک دەکرێت هیچکامیشیان بەدی نەیەن و ئەوەی کە خەیاڵدانیش ناتوانێت لە ئێستا و ئێرەدا پێشبینی بکات رووبدات. ئێمە لە وڵاتێکداین کە دەکرێت ناویبنێین: سەرزەمینی نادڵنیایی بەردەوام.
خ.غ
وتارەکانی تری نووسەر
