خەڵەف غەفور
ئیداره‌ی خۆجێیی تورکیا له سوریا
له سه‌ره‌تای راپه‌ڕینی گه‌لانی سوریاوه، تورکیا ده‌موده‌ست که‌وته لۆبیکردن بۆ رووخاندنی رژێمه‌که‌ی به‌شار ئه‌سه‌د، بانگه‌شه‌ی ئاشکرای بۆ کرد و ئه‌وه‌ش ره‌نگه بووبێت به‌سه‌ره‌تای قڵپه‌وه‌بوونی کارکردن به بیردۆزه‌ی سفربوونه‌وه‌ی کێشه‌کانی خواجه ئه‌حمه‌د داود ئۆغڵو که له کتێبی «قوڵایی ستراتیژیی تورکیا» به‌ڕوونی ئاماژه‌ی بۆ کردبوو.
تورکیا و سوریا له ده‌یان ساڵی رابردوودا په‌یوه‌ندییه‌کانیان له هه‌ڵبه‌ز و دابه‌زدا بووه، به‌تایبه‌ت له‌سه‌روه‌ختی دروستکردنی که‌مپی سه‌ربازی و فێرگه‌ی فیکری پارتی کرێکارانی کوردستان له ده‌شتاییه‌کانی بیقاع که عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان بۆ ماوه‌ی ده‌یان ساڵ له‌وێوه مانیفێستی په‌که‌که‌ی نمایش ده‌کرد.
په‌یوه‌ندییه‌کانی سوریا و تورکیا ئاڵۆزیی تێکه‌وتووه، به‌ڵام له سه‌روه‌ختی داوای تورکیا بۆ ده‌رپه‌ڕاندنی ئۆجه‌لان له سوریا و سه‌ره‌تا ملنه‌دانی سوریا، تورکیا هه‌ڕه‌شه‌ی سه‌ربازیی کرد و ته‌نانه‌ت سوپاشی بۆ سه‌ر سنوور جوڵه‌پێکرد، به‌ڵام سوریا خۆی له شه‌ڕه‌که دوورخسته‌وه و ئۆجه‌لان و کوردی کرده قوربانی.
سه‌رده‌می ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان، تورکیا سیاسه‌تی فراوانخوازیی په‌یڕه‌و ده‌کات، پێچه‌وانه‌ی سه‌رده‌می مسته‌فا که‌مال ئه‌تاتورک و ده‌سه‌ڵاته‌کانی پێش خۆشی، له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی تورکیا ده‌ستوه‌ردانی سیاسی و سه‌ربازیی له ده‌ره‌وه‌ی تورکیا بۆته خاڵێکی کار له‌سه‌رکراو، پێشتر تورکیا ده‌ستوه‌ردانی سه‌ربازیی له قوبرس کرد و له ساڵی 1974ه‌وه تائێستا نزیکه‌ی 100 هه‌زار سه‌ربازی تورکیا له کۆماری باکووری قوبرسی تورکی دان پێدا نه‌نراو بوونیان هه‌یه. دوای گه‌مارۆی سعودیه، میسر، ئیمارات به‌بیانووی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی چه‌ند هه‌زار سه‌ربازێکی تورکیا چوونه‌ته قه‌ته‌ر له‌سه‌ر داوای شێخ ته‌میم محه‌مه‌د ئالسانی میری ئه‌و وڵاته.
به‌هه‌مان شێوه تورکیا به‌ئاشکرا ده‌ست له ناکۆکییه‌کانی لیبیا وه‌رده‌دات، له هه‌رێمی کوردستان نزیکه‌ی 20 بنکه‌ی سه‌ربازیی تورکیا هه‌یه، له زۆر وڵاتی دیکه‌ش تورکیا بوونی سه‌ربازیی و هه‌یمه‌نه‌ی سه‌ربازیی و ئابووریی خۆی سه‌پاندووه. ئه‌مانه ده‌رفه‌تی زیاتریان داوه‌ته ئه‌ردۆغان به‌رده‌وام بێت له سیاسه‌تی ده‌ستوه‌ردان و سڵ له هه‌ڕه‌شه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی نه‌کاته‌وه.
باکووری سوریا «رۆژئاوای کوردستان» بۆ تورکیا ناوچه‌یه‌کی ستراتیژییه، بوونی ده‌سه‌ڵاتێکی خۆجێیی کوردی که سنووری نێوان رۆژئاوا و باکووری کوردستان ناهێڵێت لای تورکیا قبوڵ نییه، بگره به‌بیانووی پاراستنی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی وڵاته‌که‌ی هه‌وڵی له‌ناوبردنی ده‌دات. پیلانه‌که کتوپڕ نییه، به‌ڵکو مه‌ودایه‌کی دوورتری هه‌یه و چه‌ند ئامانجێکی روونی هه‌یه:
یه‌که‌م: رێگه‌نه‌دان به دروستکردنی ده‌سه‌ڵاتی کوردیی خۆجێیی له‌و ناوچه‌یه.
دووه‌م: ته‌عریبکردنی ناوچه کوردییه‌کانی رۆژئاوای کوردستان و بۆ ئه‌وه‌ش کارتی ئاواره‌کانی له‌ده‌سته و به‌ده‌یان بیانوو شه‌رعییه‌تی گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ وه‌رگرتوون.
سێیه‌م: هێزی میلیشیایی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات له عه‌فرین و شار و شارۆچکه‌کانی دیکه‌ی ناوچه‌ی ئارام سه‌ر به تورکیان، به‌ڵکو به‌شێک ده‌بن له ئه‌جێندای تورکیا له‌نێو خاکی سوریا.
چواره‌م: ئاماژه‌ی مه‌ترسیدار ئه‌وه‌یه له داگیرکردنی قوبرسه‌وه تائێستا، سوپای تورکیا چووبێته هه‌ر ناوچه، وڵاتێکه‌وه ده‌رنه‌چووه و ده‌رناچێت، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی سوپای تورکیا «مه‌گه‌ر به هێزی سه‌ربازیی یان گۆڕانێکی دراماتیکی نێوده‌وڵه‌تی» ئه‌گینا له ناوچه کوردییه‌کان و خاکی سوریا ناچێـته ده‌ره‌وه.
ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و شوێنانه‌ی سوپای تورکیای لێ ده‌بێت ناوه راسته‌قینه‌که‌ی «ئیداره‌ی خۆجێیی تورکیایه له سوریا» و رووکه‌شیش ئه‌وه‌یه که عه‌ره‌به ئاواره‌کانی لێ نیشته‌جێ ده‌کرێت و له‌لایه‌ن ئۆپۆزسیۆنی رژێمه‌که‌ی به‌شار ئه‌سه‌ده‌وه به‌ڕێوه‌ده‌برێت و ئه‌مه‌ش وانییه.
ده‌رئه‌نجامه‌که ئه‌وه‌یه بێ پشتیوانیی نێوده‌وڵه‌تی و ناوخۆیی و کۆده‌نگی هێزه‌کانی کوردستانی، رۆژئاوای کوردستان له‌به‌رده‌م مه‌ترسییه‌کی دیمۆگرافی و ئاینده‌ییدایه، ئه‌گه‌ر دۆخه‌که به‌رده‌وام بێت هه‌رێمێکی تورکی له وێنه‌ی قوبرس له سوریا و له‌سه‌ر خاکی کورد دروست ده‌بێت.
تورکیا و سوریا له ده‌یان ساڵی رابردوودا په‌یوه‌ندییه‌کانیان له هه‌ڵبه‌ز و دابه‌زدا بووه، به‌تایبه‌ت له‌سه‌روه‌ختی دروستکردنی که‌مپی سه‌ربازی و فێرگه‌ی فیکری پارتی کرێکارانی کوردستان له ده‌شتاییه‌کانی بیقاع که عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان بۆ ماوه‌ی ده‌یان ساڵ له‌وێوه مانیفێستی په‌که‌که‌ی نمایش ده‌کرد.
په‌یوه‌ندییه‌کانی سوریا و تورکیا ئاڵۆزیی تێکه‌وتووه، به‌ڵام له سه‌روه‌ختی داوای تورکیا بۆ ده‌رپه‌ڕاندنی ئۆجه‌لان له سوریا و سه‌ره‌تا ملنه‌دانی سوریا، تورکیا هه‌ڕه‌شه‌ی سه‌ربازیی کرد و ته‌نانه‌ت سوپاشی بۆ سه‌ر سنوور جوڵه‌پێکرد، به‌ڵام سوریا خۆی له شه‌ڕه‌که دوورخسته‌وه و ئۆجه‌لان و کوردی کرده قوربانی.
سه‌رده‌می ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان، تورکیا سیاسه‌تی فراوانخوازیی په‌یڕه‌و ده‌کات، پێچه‌وانه‌ی سه‌رده‌می مسته‌فا که‌مال ئه‌تاتورک و ده‌سه‌ڵاته‌کانی پێش خۆشی، له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی تورکیا ده‌ستوه‌ردانی سیاسی و سه‌ربازیی له ده‌ره‌وه‌ی تورکیا بۆته خاڵێکی کار له‌سه‌رکراو، پێشتر تورکیا ده‌ستوه‌ردانی سه‌ربازیی له قوبرس کرد و له ساڵی 1974ه‌وه تائێستا نزیکه‌ی 100 هه‌زار سه‌ربازی تورکیا له کۆماری باکووری قوبرسی تورکی دان پێدا نه‌نراو بوونیان هه‌یه. دوای گه‌مارۆی سعودیه، میسر، ئیمارات به‌بیانووی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی چه‌ند هه‌زار سه‌ربازێکی تورکیا چوونه‌ته قه‌ته‌ر له‌سه‌ر داوای شێخ ته‌میم محه‌مه‌د ئالسانی میری ئه‌و وڵاته.
به‌هه‌مان شێوه تورکیا به‌ئاشکرا ده‌ست له ناکۆکییه‌کانی لیبیا وه‌رده‌دات، له هه‌رێمی کوردستان نزیکه‌ی 20 بنکه‌ی سه‌ربازیی تورکیا هه‌یه، له زۆر وڵاتی دیکه‌ش تورکیا بوونی سه‌ربازیی و هه‌یمه‌نه‌ی سه‌ربازیی و ئابووریی خۆی سه‌پاندووه. ئه‌مانه ده‌رفه‌تی زیاتریان داوه‌ته ئه‌ردۆغان به‌رده‌وام بێت له سیاسه‌تی ده‌ستوه‌ردان و سڵ له هه‌ڕه‌شه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی نه‌کاته‌وه.
باکووری سوریا «رۆژئاوای کوردستان» بۆ تورکیا ناوچه‌یه‌کی ستراتیژییه، بوونی ده‌سه‌ڵاتێکی خۆجێیی کوردی که سنووری نێوان رۆژئاوا و باکووری کوردستان ناهێڵێت لای تورکیا قبوڵ نییه، بگره به‌بیانووی پاراستنی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی وڵاته‌که‌ی هه‌وڵی له‌ناوبردنی ده‌دات. پیلانه‌که کتوپڕ نییه، به‌ڵکو مه‌ودایه‌کی دوورتری هه‌یه و چه‌ند ئامانجێکی روونی هه‌یه:
یه‌که‌م: رێگه‌نه‌دان به دروستکردنی ده‌سه‌ڵاتی کوردیی خۆجێیی له‌و ناوچه‌یه.
دووه‌م: ته‌عریبکردنی ناوچه کوردییه‌کانی رۆژئاوای کوردستان و بۆ ئه‌وه‌ش کارتی ئاواره‌کانی له‌ده‌سته و به‌ده‌یان بیانوو شه‌رعییه‌تی گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ وه‌رگرتوون.
سێیه‌م: هێزی میلیشیایی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات له عه‌فرین و شار و شارۆچکه‌کانی دیکه‌ی ناوچه‌ی ئارام سه‌ر به تورکیان، به‌ڵکو به‌شێک ده‌بن له ئه‌جێندای تورکیا له‌نێو خاکی سوریا.
چواره‌م: ئاماژه‌ی مه‌ترسیدار ئه‌وه‌یه له داگیرکردنی قوبرسه‌وه تائێستا، سوپای تورکیا چووبێته هه‌ر ناوچه، وڵاتێکه‌وه ده‌رنه‌چووه و ده‌رناچێت، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی سوپای تورکیا «مه‌گه‌ر به هێزی سه‌ربازیی یان گۆڕانێکی دراماتیکی نێوده‌وڵه‌تی» ئه‌گینا له ناوچه کوردییه‌کان و خاکی سوریا ناچێـته ده‌ره‌وه.
ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و شوێنانه‌ی سوپای تورکیای لێ ده‌بێت ناوه راسته‌قینه‌که‌ی «ئیداره‌ی خۆجێیی تورکیایه له سوریا» و رووکه‌شیش ئه‌وه‌یه که عه‌ره‌به ئاواره‌کانی لێ نیشته‌جێ ده‌کرێت و له‌لایه‌ن ئۆپۆزسیۆنی رژێمه‌که‌ی به‌شار ئه‌سه‌ده‌وه به‌ڕێوه‌ده‌برێت و ئه‌مه‌ش وانییه.
ده‌رئه‌نجامه‌که ئه‌وه‌یه بێ پشتیوانیی نێوده‌وڵه‌تی و ناوخۆیی و کۆده‌نگی هێزه‌کانی کوردستانی، رۆژئاوای کوردستان له‌به‌رده‌م مه‌ترسییه‌کی دیمۆگرافی و ئاینده‌ییدایه، ئه‌گه‌ر دۆخه‌که به‌رده‌وام بێت هه‌رێمێکی تورکی له وێنه‌ی قوبرس له سوریا و له‌سه‌ر خاکی کورد دروست ده‌بێت.
وتارەکانی تری نووسەر
