لە وتارەکانی پێشوودا، باسم لەوە کردووە رەوتی مێگەرایی بەپێی شوێن و قۆناغەکانی مێژوو چەندین گۆڕان و چالاکیی جیاوازیان بەخۆیانەوە بینیوە، لە هەر کوێیەکی ئەم جیهانەدا بێت ژنان پلە بە پلە و قۆناغ بە قۆناغ مافەکانیان بەدەست هێناوە. لێرەدا دێمە سەر ئەوەی بۆچی لە کۆمەڵگەکانی رۆژهەڵات بەگشتی و عیراق و کوردستان بەتایبەتی، پاش ئەو هەموو ساڵە کارکردنی رێکخراوەکانی بواری ژنان و مافەکانی مرۆڤ و چالاکوانان، تازە بە تازە باسوخواس لەسەر چەمکی مێگەرایی و جێندەر گەرمە و بە بڤەی دەزانن؟ بۆچی یاسا و بڕیارەکان و کاری رێکخراوەکان ئەنجامێکی دڵخۆشکەریان نەبووە و هێشتا رووداوە دڵتەزێنەکان زوو زوو راماندەچڵەکێنن!؟ هۆکارەکان زۆر و هەمەچەشنن، گرنگترینیان بریتین لە:

 بەهۆی جیهانگیری و کرانەوەی کۆمەڵگەکان بە رووی یەکتردا، یەکێک لەو شتانەی لە رێگەیەوە کۆمەڵگەکان بەر یەک دەکەون، زمان و چەمکەکانە. سەبارەت بە پرسی ژنان، هەردوو چەمکی (جێندەر و فێمینیست) زۆر سەرنجیان لەسەرە. لە کۆمەڵگەی کوردیدا، لە بەرانبەر (Feminism - فێمینیزم) چەمکی مێگەرایی بەکار دەهێنرێت و چالاکوانەکانیشیان پێیان دەوترێت مێگەراییەکان (Feminists - فێمینیستت)، ئەم چەمکانە بەشێوەیەکی فراوان بوونەتە باسوخواسی ناو کۆمەڵگە بە دامەزراوەکانیشەوە، هەر لایەنە بە دڵی خۆی لێکدانەوەی بۆ دەکات؛ لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و میدیاکان باسی لێ دەکەن، هەیانە پشتیوانیی لێ دەکەن و هەشە ناو و ناتۆرە و تەشەر لە کەس و رێکخراوەکان دەدەن، بەڵام ئەوەی جێگەی داخە، ئەوەیە کە زۆربەیان لە واتا و مەبەستی چەمکەکان تێنەگەیشتوون، یاخود لە روانگەیەکی تەسکەوە سەیری دەکەن و هەستیار و بەگومانن لێیان. ئەمە تەنیا لە بابەتە پەیوەندیدارەکانی مێگەراییدا نییە، بەڵکوو لە زۆر بواری تری ژیانیشدا بە دی دەکەین.

 

هەرچەندە زۆربەی فێمینیستەکان و چالاکوانەکان و رێکخراوەکان بەرگری لە مافەکانی ژنان و یەکسانییان لەگەڵ پیاواندا دەکەن و لەسەر چاککردنی یاساکان و تەشریعەکان کار دەکەن، هەرچییەکیش پەیوەندی بە مافی ژنانەوە هەبێت، بەپێی تاک و رێکخراوەکان کەم یان زۆر لەو بوارانەدا کار دەکەن. بەڵام ئەوەی جێی داخە، ئەم چالاکوان و رێکخراوانە نەیانتوانیوە بۆچوونە جیاوازەکانیان وەلا بنێن و بەیەکەوە کاری هاوبەشی ستراتیژیی بکەن؛ راستە هەندێک تۆڕی رێکخراوەی ژنان هەن بەیەکەوەن، بەڵام نەتوانراوە بە دوای ستراتیژ و بەرنامەکانیان بکەون، ناوبەناو بەیەکەوە کارێک دەکەن و بەردەوامییان نییە، لە هەمان کاتیشدا دابەش بوون بەسەر چەند لایەنێکدا، هەیانە ئیسلامین و هەشیانە سەر بە پارتە سیاسییەکانی ترن و چەند دانەیەکی کەمیش هەن سەربەخۆن. جگە لە رێکخراوەکانی ژنانی پارتە ئیسلامییەکان، کە تێڕوانین و بنەمای تایبەت بە خۆیان هەیە کە (قورئان و سوننەتە)، ئەوانی تر بەیەکەوە ئایدۆلۆژیا و تیۆرییەکی تایبەتیان نییە و جاری واش هەیە جیاواز لە ئایدۆلۆژیای حزبەکانیان رەفتار دەکەن و هەندێکیشیان جگە لە چەند چالاکییەک، نەچوونەتە بواری تەبەنی تیۆرییەکەوە، بۆیە دەبینین واقیعی ژنی کورد هێشتا لەگەڵ ئەم هەموو گۆڕانکارییانە زۆر نەگۆڕاوە و لە ئاستی پێویستدا نییە. 

 

واقیعی ژن لە ژینگە باوەکانی رۆژهەڵات، بە وتار داکۆکی لێ ناکرێت. هەروەها گەیشتن بە ناوەندەکانی دەسەڵات، مانای گۆڕانکاریی زۆر نییە لە واقیعی ژن لەو دەوڵەتانەدا، کە هێشتا زۆرێک لە مافە تایبەتی و گشتییەکان کەموکوڕییان هەیە، بۆ نموونە؛ ژن لە هیندستان و پاکستان گەیشتوون بە سەرۆکایەتی و ژنانی فەرەنسیش نەگەیشتوون، لەگەڵ ئەوەش ژنان لە پاکستان و هیندستان چەوساوەن و فەرەنسییەکان زۆربەی مافەکانیان بەدەست هێناوە.

لە لایەکی تریشەوە، پرسەکان تەنیا گۆڕانکاریی نییە لە یاساکاندا سەرەڕای گرنگییان، بەڵکوو پەیوەندی بە رۆشنبیریی گشتیی کۆمەڵگەوە هەیە کە دەسەڵاتی بەسەر هەموو رەفتارە گشتییەکاندا هەیە لە سەرجەم وردەکارییەکاندا و چارەنووسی مافەکان ژنانی پێوە بەندە. بۆ نموونە؛ کولتووری بێدەنگی و داپۆشینی چەوساندنەوە و ئەو ناحەقیانەی بەرانبەر بە ژن دەکرێن، لەم خاڵەشەوە دەچینە سەر خاڵی دواتر کە ئاوێتەی یەکترن و هۆکارێکی دیارن لە پێشنەکەوتنی پرسی مافەکانی ژنان. 

 

بۆ چارەسەرکردنی هەر دیاردە و کێشەیەک لە کۆمەڵگەدا، بێگومان پێویستت بە بوونی زانیاری و ئاماری ورد و دروست دەبێت بۆ دیاریکردنی هەنگاوەکان و ئامانجەکان. یەکێک لە گرفتە بنەڕەتییەکان لە کۆمەڵگەکانی رۆژهەڵات، دەستنەکەوتنی زانیاری و ئاماری دروستە، کە تەنیا بەهۆی ئەوەوە نییە دامەزراوەکان ئامارە راستەکان دەشارنەوە، بەڵکوو خودی ئەو کەسانەش کە تووشی کێشە و گێچەڵ دەبن، بە مەبەستی ئابڕوونەچوون و خۆپارێزی، سکاڵا تۆمار ناکەن و بێدەنگی هەڵدەبژێرن، ئەمەش وا دەکات هەر توێژینەوەیەک، یاخود لێکۆڵینەوەیەک ئەنجام بدرێت، ئامار و زانیاریی راستت دەست نەکەوێت و بەر چاوت روون نەبێت بۆ هەنگاونان.

 

 هەموو بوونەوەرەکانی سەر رووی زەوی بە مرۆڤیشەوە، لە نێر و مێ پێک هاتوون، هەر یەکێکیشیان خاوەنی خەسڵەتی تایبەت بە خۆیانن. لەناو سەرجەم بوونەوەرەکاندا تەنیا مرۆڤ بەپێی قۆناغەکانی مێژوو دەستکاری رۆڵی نێر و مێی کردووە و پلەبەندی کردووە؛ نێر/ پلە یەک/ سەردار/ بەهێز... مێ/ پلە دوو/ پاسیڤ/ لاواز... ئەوەی تێبینی دەکرێت، بیانووی ئەم دابەشکارییە، لایەنی مادی و فیزیکییە، پشتی بەستووە بە ماسوولکە و جەستە. 

لە لایەکی تریشەوە، پێدانی مۆرکی ئەخلاقی بە مێ، کە ئەمەش دیسان کورتکردنەوەی بەهاکانە لە جەستەدا. نێر هەر هەڵەیەک بکات خێزان پێی شەرمەزار نابێت، لەکاتێکدا ئەگەر مێ هەمان کردار بکات، دەبێتە مایەی شوورەیی و حەیاچوون بۆ خێزانەکەی.

لە راستیدا زۆربەی زۆری کێشەکانی ژن لەم خاڵەوەیە (جەستە)، پیاو وەک ئامێرێکی بێ رۆحی چێژ بەخشین و منداڵ خستنەوە و خزمەتکردن سەیری دەکەن، بەڵام ئەوەی جێی داخە، زۆرێک لە ژنان کە ژمارەیان کەم نییە و زۆریشن، هەمان هەڵە دەکەن و تەنیا گرنگیی بە لایەنی جەستەیی خۆیان دەدەن و گرنگییەکی ئەوتۆ بە لایەنی هۆشیاری و رۆشنبیرییان نادەن. راستە خۆڕازاندنەوە بۆ ژنان گرنگە، بەڵام راگرتنی هاوسەنگیی نێوان هزر و ئاوەز لەگەڵ جەستە کارێکی پێویستە و نابێت چاوپۆشیی لێ بکرێت، چونکە ئازادیی مرۆڤ بەندە بە رادەی تێگەیشتوویی و زانینەوە.

ئەمانە و چەندین کۆسپ و گرفتی تر، کە ناکرێت لە وتارێکدا جێیان بکرێتەوە، لەسەر رێی خەبات و چالاکییەکانی رەوتی ژناندا هەن و پێویستە بە وردی کاری پێکەوەییان لەسەر بکرێت و بە بەرنامە و پلانەوە رووبەڕوویان ببنەوە و بەسەریاندا زاڵ بن.

 

*ئەم وتارە، یەکێکە لە زنجیرەیەک وتار کە نووسەر لەبارەی (مێگەرایی)یەوە دەینووسێت.

خ.غ