شاهۆ عەبدوڵڵا
بۆچی ئێران هێندە بەرنامەی مووشەكی بەلاوە گرنگە؟
لەپاش شۆڕشی گەلانی ئێران و دەستبەسەراگرتنی باڵێۆزخانەی ئەمەریكا لەلایەن لایەنگرانی ئایەتوڵڵا خومەینییەوە، ئەمەریكا فرۆشتنی چەك و پێداویستیی سەربازی بە ئێران راگرت. لە تەك دەستپێكردنی جەنگی نێوان عیراق و ئێران لە ساڵی (1980)، ئێران پێویستی زۆری بە كڕینی چەك هەبوو. بە هاتنە سەر كاری رۆناڵد ریگن و ئازادكردنی گیراوانی باڵێۆزخانەی ئەمەریكا لە تارانی پایتەخت، ئەمەریكا چاوپۆشی لە فرۆشتنی چەك كرد بە ئێران، چوون لە بەرژەوەندیی ئەمەریكا نەبوو ئێران لەوە زیاتر لاواز بێت لە ترسی دوژمنە سەرەكییەكەی كە یەكێتیی سۆڤێت بوو. نەبادا هەژموونی لە ئێران زیاتر بكات.
مارك پڵمەر، دیپلۆمات و شارەزای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، یەكێك لەوانەی دژی هەر هێرشێكی سەربازی زەمینییە بۆ سەر ئێران، چوون پێی وایە ئێران لە رووی رووبەرەوە زۆر فراوانە و توانای كۆنترۆڵكردنی لەلایەن سەربازەوە كارێكی ئەستەمە و ژمارەی دانیشتوانی ئێجگار زۆرە، ئەمەش لایەنێكە نەرێنی دەبێت بۆ چۆنیەتی رێكخستن و بەڕێوەبردنی ئەو ژمارە زۆرە دانیشتوانە لەپاش هێرشی زەمینی، هەروەها توانای سەربازی وەك رێژەی زۆری ژمارەی سەربازی ئێرانی و توانای كەرەستەی جەنگی لەئێستادا هێندەی تر هێرشی سەربازی بۆ سەر ئێران ئاستەنگ دەكات، ئەمە جگە لە پێگەی جوگرافی ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، یەكێكە لە پێگە هەرە گرنگەكانی ناوچەكە . تاكە رێگە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئێران و كەمكردنەوەی هەژموونی لە ناوچەكە، بەكارهێنانی هێزی نەرمە دژ بەو وڵاتە و ئەنجامدانی هەر گفتوگۆیەك لە تەك ئێران، راستەوخۆ كاریگەری لەسەر بەهێزبوونی ئێران هەیە. بۆیە پێویستە هاوكاری هێزەكانی دژ بە ئێران بكرێت و لە رێگەی هێزی نەرمەوە و لە ناوخۆدا گۆڕانكاری لە سیستمی سیاسی ئێران بكرێت، بە جوڵەكانی سەر شەقام و خۆپیشاندان.
رۆژئاوا و بەتایبەت ئەمەریكا باش لەوە گەیشتوون، ئێران جیاوازە لە عیراق و نایانەوێت هەمان ئەزموونی عیراق لە ئێران دووبارە بكەنەوە، پەیامی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا بۆ ئێران لە لێدوانی بەرپرسانی ئەمەریكی لەوەدا رەنگدەداتەوە، مەبەستیانە ئێران بگەڕێننەوە بۆ چوارچێوەی سنووری سیاسیی خۆی و دەست لە وڵاتانی دەوروبەر وەرنەدات. بەرپرسانی ئێرانیش لەوە گەیشتوون، مەترسی هێرشی زەمینی كەمترە و ئەوەی ترسی زۆری بۆ سیستمی سیاسیی ئێران دروستكردووە، نائارامی ناوخۆییە و خۆپیشاندانی سەرشەقامە لە تەك هێرش بۆ سەر دامەزراوەی مووشەكی و ئاسمانییەكانیان. هەر بۆیە زۆر بەچڕی و بە پشتیوانییەكی مادی بەهێزەوە دوای بەرنامەی ئاسمانی و مووشەكی كەوتن، تەنانەت لەپاش رێككەوتننامەی ناوەكیی ئێران و وڵاتانی رۆژئاواش، ئێران دەستبەرداری بەرنامەی مووشەكیی خۆی نەبوو و بەئێستاشەوە بەردەوامە لەسەر ئەو بەرنامەیە، لە دیدی ئێرانییەكان بەرنامەی مووشەكی مافێكی نەتەوەیی وڵاتەكەیانە و بەمەبەستی بەرگری لە خاكی ئێران پەرەی پێدەدەن، بەڵام لە كرداردا ئێران لەناو خاكی خۆیەوە هێرشی مووشەكی لە عیراق و هەرێمی كوردستان و سوریا ئەنجامداوە. هەروەها لەلایەن گروپە چەكدارەكانی لوبنان و عیراق و یەمەن و سوریا مووشەكیی ئێرانی بەكارهاتووە بۆ بە ئامانجكردنی نەیارەكانی ئێران. هەر ئەمەشە وڵاتانی ناوچەكە و رۆژئاواییەكان بەگومانن لە بەرنامەی مووشەكیی ئێران و دژی دەوەستنەوە.
خ.غ
مارك پڵمەر، دیپلۆمات و شارەزای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، یەكێك لەوانەی دژی هەر هێرشێكی سەربازی زەمینییە بۆ سەر ئێران، چوون پێی وایە ئێران لە رووی رووبەرەوە زۆر فراوانە و توانای كۆنترۆڵكردنی لەلایەن سەربازەوە كارێكی ئەستەمە و ژمارەی دانیشتوانی ئێجگار زۆرە، ئەمەش لایەنێكە نەرێنی دەبێت بۆ چۆنیەتی رێكخستن و بەڕێوەبردنی ئەو ژمارە زۆرە دانیشتوانە لەپاش هێرشی زەمینی، هەروەها توانای سەربازی وەك رێژەی زۆری ژمارەی سەربازی ئێرانی و توانای كەرەستەی جەنگی لەئێستادا هێندەی تر هێرشی سەربازی بۆ سەر ئێران ئاستەنگ دەكات، ئەمە جگە لە پێگەی جوگرافی ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، یەكێكە لە پێگە هەرە گرنگەكانی ناوچەكە . تاكە رێگە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئێران و كەمكردنەوەی هەژموونی لە ناوچەكە، بەكارهێنانی هێزی نەرمە دژ بەو وڵاتە و ئەنجامدانی هەر گفتوگۆیەك لە تەك ئێران، راستەوخۆ كاریگەری لەسەر بەهێزبوونی ئێران هەیە. بۆیە پێویستە هاوكاری هێزەكانی دژ بە ئێران بكرێت و لە رێگەی هێزی نەرمەوە و لە ناوخۆدا گۆڕانكاری لە سیستمی سیاسی ئێران بكرێت، بە جوڵەكانی سەر شەقام و خۆپیشاندان.
رۆژئاوا و بەتایبەت ئەمەریكا باش لەوە گەیشتوون، ئێران جیاوازە لە عیراق و نایانەوێت هەمان ئەزموونی عیراق لە ئێران دووبارە بكەنەوە، پەیامی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا بۆ ئێران لە لێدوانی بەرپرسانی ئەمەریكی لەوەدا رەنگدەداتەوە، مەبەستیانە ئێران بگەڕێننەوە بۆ چوارچێوەی سنووری سیاسیی خۆی و دەست لە وڵاتانی دەوروبەر وەرنەدات. بەرپرسانی ئێرانیش لەوە گەیشتوون، مەترسی هێرشی زەمینی كەمترە و ئەوەی ترسی زۆری بۆ سیستمی سیاسیی ئێران دروستكردووە، نائارامی ناوخۆییە و خۆپیشاندانی سەرشەقامە لە تەك هێرش بۆ سەر دامەزراوەی مووشەكی و ئاسمانییەكانیان. هەر بۆیە زۆر بەچڕی و بە پشتیوانییەكی مادی بەهێزەوە دوای بەرنامەی ئاسمانی و مووشەكی كەوتن، تەنانەت لەپاش رێككەوتننامەی ناوەكیی ئێران و وڵاتانی رۆژئاواش، ئێران دەستبەرداری بەرنامەی مووشەكیی خۆی نەبوو و بەئێستاشەوە بەردەوامە لەسەر ئەو بەرنامەیە، لە دیدی ئێرانییەكان بەرنامەی مووشەكی مافێكی نەتەوەیی وڵاتەكەیانە و بەمەبەستی بەرگری لە خاكی ئێران پەرەی پێدەدەن، بەڵام لە كرداردا ئێران لەناو خاكی خۆیەوە هێرشی مووشەكی لە عیراق و هەرێمی كوردستان و سوریا ئەنجامداوە. هەروەها لەلایەن گروپە چەكدارەكانی لوبنان و عیراق و یەمەن و سوریا مووشەكیی ئێرانی بەكارهاتووە بۆ بە ئامانجكردنی نەیارەكانی ئێران. هەر ئەمەشە وڵاتانی ناوچەكە و رۆژئاواییەكان بەگومانن لە بەرنامەی مووشەكیی ئێران و دژی دەوەستنەوە.
خ.غ
وتارەکانی تری نووسەر
