د.شیلان فەتحی
ئەنفال لەنێوان کوڕوزانەوە و دەستمایەی نەتەوەییدا
مەودا میدیا -
سی و پێنج ساڵ تێپەڕی بەسەر یەکێک لە رووداوە تراژیدییەکانی گەلەکەمان، کۆمەڵکوژکردن و بەکارهێنانی دەسەڵاتی زاڵمانەی رژێمی پێشووی بەعس. هاوشێوەی گەلانی بندەست، گەلی کورد لەپێناو بەدەستهێنانی مافەکانی، بەتایبەتی ئازادی و رزگاریی رێی خەبات نەما تاقی نەکاتەوە تاکو گەیشت بە خەباتی چەکداری، لەو پێناوەشدا بە سەدان مرۆڤ گیانیان بەختکرد، بوونە مێژووی سووری گەلەکەمان. لە بەرانبەر تێکۆشانی گەلەکەمان دوژمنە بەزۆر سەپێندراوە یەک لەدوای یەکەکان، جۆرەکانی کوشتن و بڕین، شێوازەکانی مەرگیان لەسەر تاقیکردینەوە، ئەنفال و شاڵاوە دڕندەکانی قۆناغی بەوەحشی بوونی دوژمن و مەزڵومیەتی گەلەکەمانی سەلماندەوە. وێڕای کۆمەڵکوژی مرۆڤەکان، وێرانکردن و خاپوورکردنی هەزاران گووند، شێواندنی ژێرخان و سەرخانی سروشتیی خاکی کوردستان، بە بەرچاوی هەمووانەوە، دەرخەری ئەو راستییەن لەنێوان زۆردار و ماف زەوتکراودا، وڵاتانی جیهان و یاسا نێودەوڵەتییەکانیش زۆر بە ناوەختەوە پڕژانە سەر مەرگی سەدان هەزار مرۆڤی بێتاوان، بێگومان لەخۆڕایی لە کوردەواری نەوتراوە: پارە دین بەرە، روونتر بەگوێرەی رووداوەکە و کەڕ و لاڵ بوونی وڵاتان بدوێین، بەڵێ بەرژەوەندی هۆکاری فەرامۆشکردنی گەلێکی ئەنفالکراوە.
لەسێدارەدانی سەدام حسێن، لەسەر تاوانی دۆسیەیەکی دیاریکراودا کە بەراورد بە تاوانەکانی گەلی کورد، بچوک بوو، لەهەمانکاتدا ناچارکردنی حکومەتی دوای رژێمی بەعس بە قەرەبووکردنەوەی وڵاتی کوەیت کە لەماوەیەکی دیاریکراودا داگیرکرا، لە پێوانەی زیانەکانی گەلی کورد و خاکەکەی بەرانبەر بە کوەیت، ئەوپەڕی نابەرانبەری هەیە، بە هەموو پێوانەیەکی یاسایی دەبوو لەسەر تاوانەکانی دژ بە گەلی کورد و خاکەکەی بەسزا بگەیەندرێ، حکومەتی نوێی عیراقیش کە لەڕووی یاساییەوە میراتگری حکومەتەکانی پیش خۆیەتی، دەبوو ناچار بکرێت بە قەرەبووکردنەوەی گەلی کورد، کە نەکرا، شایان بە هەڵوەستە و بەخۆداچوونەوەیە.
بونیادی نەتەوەیی پێویستی بە ستراتیژی مەودا درێژە، دوای دەیان رووداوی تراژیدیی مرۆڤایەتی دژ بە کورد و خاکەکەی، کە خۆی دەبینێتەوە لە کوشتنی مرۆڤ بە تاک و بە کۆمەڵ و تێکدان و بێ خێرکردنی خاک و وێرانکردن و هەوڵی چڕ و پڕی سڕینەوەی شوناسی نەتەوەیەک، بە ئارەزوو لەنوێ بەخشینی دیمۆگرافیای شار و دێ، هەر بە چالاکیی فەرشی سور و چەپڵە و چەپکە گوڵ و وتاری بێ کردار، نەک ناتوانێت برین ساڕێژبکات، برین بە سوێتر دەکات، درەنگتر دەکەوین بۆ سڕینەوەی ئاسەوارە جۆراوجۆرەکانی سیاسەتی لە مێژینەی دوژمنکاری.
ئێستا کە جوگرافیاکەمان تەندراوە بە هەڵپەرستی سیاسی و تێرنەخۆرەی بەرژەوەندیی هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان، باشترین بژاردە تەریبکردنی بەرژەوەندییەکانمانە بە بەرژەوەندخوازان، ئەگەرنا نە دوژمن کۆتایی دێت و نە ئامانجیش دەمرێت، لەو نێوانەدا دەبێت لەبری هەفتەیادی کوڕوزانەوە، یادی ئەنفال بکەین بە ساڵانەیادی تێفکرین و پرۆژە و کار، لێکۆڵینەوەی سیاسی و خوێندنەوەی ساتەوەختی ئەنفالکردنمان و هۆکار و هاوکێشەکان، بەدەنگەوە هاتن و بێدەنگکردنمان. پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە: رژێمی لەناوچوی عیراق بەبیانووی هەبوونی بێگانە، کۆمەڵکوژی کوردی کرد لەکاتێکدا زۆرینەی جموجووڵە سیاسی و فەرمی و حکومییەکان، پرسە چارەنووسسازەکان و... هتد بە ئاشکرا نەک بوون، بەڵکو جێدەستی وڵاتان بەسەر عیراقدا دەبیندرێت، ئەنفالکردنی گەلێک لەپێناوی چی؟ ئەوانە و کۆمەڵێک پرسیار کە پێویستە سەرکردایەتیی سیاسیی کورد وردتر و زۆر ژیرانە قۆناغ و دۆخ و هاوکێشەکان بناسن، لە بەرانبەردا بە ئەرکی سیاسی و نەتەوەیی خۆیان هەڵسن، دواجار سەرکەوتنی نەتەوەیی سەرکەوتنی هەموو جومگەیەکی بازنەی ژیانە بەگشتی لەناویدا سیاسەت و حکومڕانی و دەستمایەی نەتەوەیی.
خ.غ
سی و پێنج ساڵ تێپەڕی بەسەر یەکێک لە رووداوە تراژیدییەکانی گەلەکەمان، کۆمەڵکوژکردن و بەکارهێنانی دەسەڵاتی زاڵمانەی رژێمی پێشووی بەعس. هاوشێوەی گەلانی بندەست، گەلی کورد لەپێناو بەدەستهێنانی مافەکانی، بەتایبەتی ئازادی و رزگاریی رێی خەبات نەما تاقی نەکاتەوە تاکو گەیشت بە خەباتی چەکداری، لەو پێناوەشدا بە سەدان مرۆڤ گیانیان بەختکرد، بوونە مێژووی سووری گەلەکەمان. لە بەرانبەر تێکۆشانی گەلەکەمان دوژمنە بەزۆر سەپێندراوە یەک لەدوای یەکەکان، جۆرەکانی کوشتن و بڕین، شێوازەکانی مەرگیان لەسەر تاقیکردینەوە، ئەنفال و شاڵاوە دڕندەکانی قۆناغی بەوەحشی بوونی دوژمن و مەزڵومیەتی گەلەکەمانی سەلماندەوە. وێڕای کۆمەڵکوژی مرۆڤەکان، وێرانکردن و خاپوورکردنی هەزاران گووند، شێواندنی ژێرخان و سەرخانی سروشتیی خاکی کوردستان، بە بەرچاوی هەمووانەوە، دەرخەری ئەو راستییەن لەنێوان زۆردار و ماف زەوتکراودا، وڵاتانی جیهان و یاسا نێودەوڵەتییەکانیش زۆر بە ناوەختەوە پڕژانە سەر مەرگی سەدان هەزار مرۆڤی بێتاوان، بێگومان لەخۆڕایی لە کوردەواری نەوتراوە: پارە دین بەرە، روونتر بەگوێرەی رووداوەکە و کەڕ و لاڵ بوونی وڵاتان بدوێین، بەڵێ بەرژەوەندی هۆکاری فەرامۆشکردنی گەلێکی ئەنفالکراوە.
لەسێدارەدانی سەدام حسێن، لەسەر تاوانی دۆسیەیەکی دیاریکراودا کە بەراورد بە تاوانەکانی گەلی کورد، بچوک بوو، لەهەمانکاتدا ناچارکردنی حکومەتی دوای رژێمی بەعس بە قەرەبووکردنەوەی وڵاتی کوەیت کە لەماوەیەکی دیاریکراودا داگیرکرا، لە پێوانەی زیانەکانی گەلی کورد و خاکەکەی بەرانبەر بە کوەیت، ئەوپەڕی نابەرانبەری هەیە، بە هەموو پێوانەیەکی یاسایی دەبوو لەسەر تاوانەکانی دژ بە گەلی کورد و خاکەکەی بەسزا بگەیەندرێ، حکومەتی نوێی عیراقیش کە لەڕووی یاساییەوە میراتگری حکومەتەکانی پیش خۆیەتی، دەبوو ناچار بکرێت بە قەرەبووکردنەوەی گەلی کورد، کە نەکرا، شایان بە هەڵوەستە و بەخۆداچوونەوەیە.
بونیادی نەتەوەیی پێویستی بە ستراتیژی مەودا درێژە، دوای دەیان رووداوی تراژیدیی مرۆڤایەتی دژ بە کورد و خاکەکەی، کە خۆی دەبینێتەوە لە کوشتنی مرۆڤ بە تاک و بە کۆمەڵ و تێکدان و بێ خێرکردنی خاک و وێرانکردن و هەوڵی چڕ و پڕی سڕینەوەی شوناسی نەتەوەیەک، بە ئارەزوو لەنوێ بەخشینی دیمۆگرافیای شار و دێ، هەر بە چالاکیی فەرشی سور و چەپڵە و چەپکە گوڵ و وتاری بێ کردار، نەک ناتوانێت برین ساڕێژبکات، برین بە سوێتر دەکات، درەنگتر دەکەوین بۆ سڕینەوەی ئاسەوارە جۆراوجۆرەکانی سیاسەتی لە مێژینەی دوژمنکاری.
ئێستا کە جوگرافیاکەمان تەندراوە بە هەڵپەرستی سیاسی و تێرنەخۆرەی بەرژەوەندیی هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان، باشترین بژاردە تەریبکردنی بەرژەوەندییەکانمانە بە بەرژەوەندخوازان، ئەگەرنا نە دوژمن کۆتایی دێت و نە ئامانجیش دەمرێت، لەو نێوانەدا دەبێت لەبری هەفتەیادی کوڕوزانەوە، یادی ئەنفال بکەین بە ساڵانەیادی تێفکرین و پرۆژە و کار، لێکۆڵینەوەی سیاسی و خوێندنەوەی ساتەوەختی ئەنفالکردنمان و هۆکار و هاوکێشەکان، بەدەنگەوە هاتن و بێدەنگکردنمان. پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە: رژێمی لەناوچوی عیراق بەبیانووی هەبوونی بێگانە، کۆمەڵکوژی کوردی کرد لەکاتێکدا زۆرینەی جموجووڵە سیاسی و فەرمی و حکومییەکان، پرسە چارەنووسسازەکان و... هتد بە ئاشکرا نەک بوون، بەڵکو جێدەستی وڵاتان بەسەر عیراقدا دەبیندرێت، ئەنفالکردنی گەلێک لەپێناوی چی؟ ئەوانە و کۆمەڵێک پرسیار کە پێویستە سەرکردایەتیی سیاسیی کورد وردتر و زۆر ژیرانە قۆناغ و دۆخ و هاوکێشەکان بناسن، لە بەرانبەردا بە ئەرکی سیاسی و نەتەوەیی خۆیان هەڵسن، دواجار سەرکەوتنی نەتەوەیی سەرکەوتنی هەموو جومگەیەکی بازنەی ژیانە بەگشتی لەناویدا سیاسەت و حکومڕانی و دەستمایەی نەتەوەیی.
خ.غ
وتارەکانی تری نووسەر
