ئەو نەتەوانەی کە دەوڵەتی نەتەوەیی خۆیان هەیە و جومگە سەرەکییەکانی دەوڵەتەکە بێ دەستبەسەرداگرتن موڵکی نەتەوەکەیانە و هیچ نەتەوەیەکی دیکە لەگەڵیاندا هاوبەش نییە، تەنانەت وەک کەمینەش، ئەوا پاراستنی ئەم دەوڵەتە لایان هەر لە لەدایکبوونەوە دەبێتە ئەرک و پیرۆزیی خۆی هەیە.

ئەمەش بەو واتایە نییە کە قووڵ دەبنەوە لە هەستی ناسیۆنالیستیدا و نەتەوەکانی تر رەتدەکەنەوە، بەڵکو ئینتیمایان، خۆشەویستییان بۆ خاک و نەتەوەکەیان وایانلێدەکات خۆشیان بووێت و بە ئەرکە نەتەوەییەکانیان هەستن وەک یادکردنەوەی رۆژ و یادەکانی پەیوەست بە مێژووی نەتەوەکە، داکۆکیکردن لێی، هەوڵدان بۆ سەرخستنی وڵاتەکەیان لە بوارەکانی زانست، هونەر، وەرزش، بنیاتنانی کۆمەڵگە و پێشخستنی، هەموو بوارەکانی دەوڵەتداریی.

لەو وڵاتانەدا کە نەتەوە هەیە و ژێر دەستەیە و خۆی راستەوخۆ دەوڵەتداریی ناکات، تاکەکانی کە لە ناسیۆنالیستیدا قاڵ دەبنەوە لە سەردەمێکدا کە نە دەتوانن لە خزمەتی نەتەوەکەیاندا بن، نە بۆ کاتییش بەرەو پێشی بەرن، چونکە ململانێ نەتەوەییەکان وادەکات هەمیشە لە شەڕ و ناسەقامگیریدا بن.

 ئەو سەرکردە یان حزبەی لەم جۆرە وڵاتەدا هاندەر و خۆشکەری بیری تووندی نەتەوەییە و دەشزانێت کە دەیان ساڵ بەردەوام بووە لەسەر ئەم رێچکەیە، بەڵام نەیتوانیوە جگە لە قوربانیدان و ماڵوێرانی هیچ بەدەست بێنێت، ئەوا تەنها بۆ فراوانکردنی پێگەکەیانە و دەیانەوێت حسابیان بۆ بکرێت و هەمیشە کارتی مەترسی بن بۆ نەتەوە سەردەستەکان و زیاتر روویان تێبکەن و ئەوانیش سوودێک بۆ خۆیان و حزبەکەیان کە وەسیلەی مانەوەیانە بەدەست بێنن.

سەردەمی بەعس لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی رابردوو، لای سەدام لە کوردستاندا مەترسیدارترین لایەن کە لێی دەترسان، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بوو، چونکە زەبری گەورەیان دەوەشاند لە رژێم، بەدوایدا ترسیان لە مەترسیی شیوعییەکان هەبوو، لە ناوەڕاست و خوارووی عیراقیش وێڕای شیوعییەکان  لە حزبی دەعوەش دەترسان و حسابیان بۆ دەکرد.

هەرێمی کوردستان کە لەدوای 2003وە بەپێی دەستوورێکی نوێ لە ناو عیراقی فیدراڵیدا دانیپیادانراوە، بەم پێیەش باس لە بوونی دەوڵەتێکی کوردی لە عیراقدا نەهاتووە و نییە، هەموو بەندەکانی دەستووریش ئەوەیان رێکخستووە کە هەرێم چۆن هەنگاو بنێت، کەوابوو تا ئەوکاتەی بەغدا لەم دەستوورە لانەدات و مامەڵە ناوخۆییەکانی لەگەڵ هەرێم بە باشی بەڕێوەبچن، ئەوا دەبێت کوردیش ئەم هەلە لەدەست نەدات و خۆی لە قەرەی بابەتی نەتەوەیی بوون نەدات، لەبری ئەمە روو لە ئاوەدانکردنەوە، پێشخستنی کۆمەڵگە لە هەموو بوارەکاندا، پتەوکردنی ئاستی ژیان، بکاتەوە، بەمەش رێگریی دەکات لە چوونە ناو شەڕ و ململانێی سەربازی و ئەمنییەوە، کە ئەمەش نەکرا، ئەوا لە سوودی هەرێم تەواو دەبێت.

 هەرێمێک کراوەتە شوێنی داڵدەدان
هەرێم خۆی لە خۆیدا وەک کورد لەگەڵ باقی عیراق چووەتە فیدراڵییەوە، بەڵام دەبینین، جگە لەوەی نەیتوانیوە هەڵوێستێک، سەکۆیەک، بەرەیەکی یەکڕیزیی لەسەر ئاستی تێکۆشان بۆ پێشخستنی هەرێم و ناساندنی سیفەتە نەتەوەییەکان لە رێگەی خوێندنگەکانەوە و پاراستنی زمان و کولتوور، هاتووین دەرگای بێ دیوارمان ئاوەڵە کردووە بۆ هەر گرووپ و حزبێکی دیکەی پارچەکانی کوردستان، بەبێ ئەوەی ئەوان خۆیان هیچ هەژموونێکیان هەبێت لەسەر خەڵک، کردوومانەتە کێشەی گەورە بۆ خۆمان و نەیارەکانیش وەک کارتی گوشار لەسەرمانی بەکاردێنن و دەممانی پێ دەبەستن.

کێشەی هەبوونی بنکەی سەرەکی پەکەکە لە ناوچەی پشدەر و بەتایبەتی لە قەندیل، یان لە برادۆست و چیای گارە و ناوچە فراوانەکانی دیکەی دەوری زاخۆ، هەڵوێست و رای شەقامی کوردی و سەرکردایەتی سیاسیی دابەشکردووە، بێ ئەوەی سوودێکی وەهای هەبووبێت کە بەرەو پێشی بردبن و ئامانجەکانیان هاتبێتە دی، واتا ئەگەر مانەوەیان لەماوەی لانیکەم 30 ساڵی رابردوەوە، هۆکار بووبێت بۆ هاتنەدی ئامانجەکانیان لە ناو تورکیادا، ئەوا دەمانووت ئەوانیش هەر کوردن و باشیان کرد کە بە سوودوەرگرتن لە خاکی هەرێم ئامانج بپێکن، بەپێچەوانەی ئەمەوە لە حاڵەتی نە سەرکەوتن و نە دۆڕاندا ماون و دوژمنانیش بە هەموو جۆرێک ئەمەیان کردووەتە بیانوو لە سوریا و عیراق و تورکیا، هەندێکجاریش بۆ ئێران.

یەک نموونەی دیاری خەبات
یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، لەدوای نسکۆی ساڵی 1975 بەپەلە و ژیرانە دامەزراندنی خۆی راگەیاند، هەر لە ماوەی دوو ساڵ تا چوار ساڵدا، بووە هێزی ژمارە یەک لەسەر ئاستی کوردستانی عیراق و بەشەکانی دیکەش، بەردەوامیی لە خەبات لە ماوەی تەنها 15 ساڵدا گەیاندییە ئەوەی یەکەمین هێزی سەرپەرشتیاری راپەڕین بێت، بەدواشیدا لە قۆناغەکانی تردا هەمیشە پێشڕەو بووە، دەبوا هێزێکی وەک پەکەکە وا بیربکاتەوە کە لە ماوەی سەرهەڵدانیانەوە وەک دەستکەوتی سەربازیی تا چەندە سەرکەوتوو بوون؟

یان ئایا توانیویانە لەگەڵ ئەم تەکنۆلۆژیا سەربازییەی ئەم سەردەمەدا بە چەکی سادەی هاوشێوەی ساڵانی حەفتاکانی سەدەی رابردوو رووبەڕووی هێزێکی وەک تورکیا ببنەوە؟ یان هەر تەقە لەمانە و بۆردومانیش لەوانە، خۆ ناکرێت کوژرانی هەزاران کەس لە تورک و کورد، بەبێ چوونە ناو قۆناغێکی نوێوە بەسەرکەوتن هەژمار بکرێت؟

یەکێتی لە لاوازیی نەبوو کە ساڵی 1984 چووە دانوستانەوە لەگەڵ حکومەتی عیراق، بەڵکو لە بڕوابوونی بە رێگەی ئاشتییانە بوو بۆ چارەسەر، باوەڕی بە پێكەوە کارکردن بوو لە چوارچێوەی عیراق و بەدەستهێنانی مافەکانی گەلی کورد.

ئێستا هەرێمی کوردستان بووەتە جێگەی مانەوەی چەندین لایەنی سیاسیی ئێرانی، بەتایبەتی لە کوردەکان، ئەمانیش بە هەمان شێوەی پەکەکە، نەیانتوانیوە هەژموونیان لەسەر ئێران هەبێت و هەنگاوێک لە بەدیهاتنی ئامانجەکانیان بچنە پێش، لەگەڵیشیدا بوونەتە کێشە بۆ هەرێمی کوردستان لە چۆنێتی بەڕێوەچوونی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ هەریەک لە ئێران و تورکیا.

لەولاشەوە عیراق وەک حکومەتی فیدراڵی، لەگەڵ ئەم دۆخەدا نییە کە رەنگە چارەسەرییەکەی لەدەستی هەرێم خۆیدا بێت، ئەویش بەوەی کە رێگە نەدات هیچ لایەنێکی چەکدار لەسەر خاکەکەی هەبێت و هەمووان بگەڕێنەوە ئەو شوێنانەی کە ناسنامەکەی گیرفانیانیان دیاریدەکات.

ئەمە ژیریی سیاسیی نییە بۆ هیچ سیاسییەکی کورد کە بەم شێوەیە خەباتەکان و هەنگاوەکان بۆ بەدیهاتنی ئامانجەکان بڕوات بەڕێوە، کاری زیرەکانە ئەوەیە هەر هەنگاوێک لە پارچەیەکی کوردستان دەنرێت نابێت زیانی هەبێت بۆ خوودی کورد لەو پارچەیە و پارچەیەکی دیکەش.

ئەگەر لایەنێکی کوردی ئێران، لە خاکی هەرێمەوە دوو فیشەک بنێت بە ئێرانەوە، یان کەسێک لەوان بکوژێت، هیچ کاریگەرییەک لەسەر رەوتی ئەو خەباتە دانانێت کە ئەوان لەمێژە دەستیان پێکردووە، کەوابوو کۆڵدان لە خەباتی چەکداریی نزیکیان دەخاتەوە لە گەیشتن بە چارەسەرێکی سیاسیی کە بۆ هەرێمی کوردستانیش دەبنە رێگر لەبەردەم گەیشتنی بە پێشکەوتن و گەشەسەندن.

ئەمڕۆ ئەوانەی کە بە دروشمی نەتەوەیی، مێشکی ئەو لاوە تازە گەیشتوانە دەشێوێنن، ئەوانەی کە خۆشیان باوەڕیان بەوە نییە کە دەتوانن بەم دوو تفەنگە، پێگەی سوپایەکی گەورەی ناوچەکە بلەقێنن کە ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی پێی ناوێرن، بەڵام سوودمەندن لەوەی چەند چەکدارێک بە دەوریانەوەیە و دەتوانن بەکاریانبهێنن و پێگەی خۆیانی پێ فراوان بکەن و لە گۆڕەپانەکەدا رەقەمێک بن، چونکە حسابی ئەوەیان کردووە کە دوژمن ئەوانە دەناسێت کە بزێون و رۆڵ و کاریگەرییان هەیە، دەنا هیچ ئامانجێکی راستەقینەی نەتەوەیی و نیشتمانیی لە پشتەوە نیی.

ئەوەی کە بەرپرسی یەکەمیانە، لە زۆر خاڵی جیهان خاوەنی پڕۆژە و سەرمایەی خۆیەتی و دێت و دەچێت، ئەوانەش کە بەڕاستی واهاتوون بۆ کورد تێبکۆشن، دەبنە قوربانی، چ خۆیان و چ کەسوکاریشیان کە رووبەڕووی ئازاردان دەبنەوە، لەسەرووی ئەمانەشەوە زیانی گەورەی سیاسیی دەدەن لە کورد بەگشتی لە هەرێمی کوردستان.

بۆ هەرێمی کوردستان چی بکەین؟
بۆ ئێستای ئێمە و رەنگە بڵێم تا چەند دەیەیەکی تریش، قووڵکردنەوەی پەیوەندیی هەرێم و بەغدایە لە رێگەی چەسپاندن و قاییمکردنی پێگەی هەرێمەکەمانە پێبەپێی مادەکانی دەستووری عیراقی فیدراڵی و رێگرتنە لە تێکچوونی، چونکە ئەمە تاکە رێگەیە بۆ پاراستنی مانەوەمان وەک قەوارەی هەرێم، ئەگەر ئەمە تێکبچێت، ئەوا سەرگەردان دەبین و دەبینەوە کارتی دەستی نەیاران خۆیان و دەگەڕێینەوە خاڵی سفر.

بەدەستهاتن و چەسپاندنی ئەم سیستمی فیدراڵییە لە عیراقدا، بە گەورەترین دەستکەوتی زیاتر لە 50 ساڵی خەباتی کورد بووە، کە پڕ بووە لە قوربانی و رووبەڕووی کیمیاباران و ئەنفال و جینۆساید بەگشتی بووەتەوە.

نابێت ئەمە بکرێتە قوربانیی بەرژەوەندیی حزبی و کەسێتیی بۆ فراوانکردنی پێگەی خۆیان و وەلاوەنانی بەرژەوەندییە گشتییەکەی هەرێم.

بەرژەوەندیی هەرێم لەگەڵ بەغدایە، ئەو وڵاتەی بیەوێت لە پشتی بەغداوە هاوکارییمان بکات، بێگومان مەبەست و بەرژەوەندیی تایبەتی خۆی هەیە و لەبەر خاتری ئێمە نییە و نە دڵسۆزمانە، نە دان بە بوونیشماندا دەنێت.

خ.غ