وردە وردە لە 9ی نیسان نزیکدەبینەوە، وردە وردە لە 20 ساڵ دوای دیکتاتۆر نزیکدەبینەوە، بەڵام نەک 20 ساڵ، بەڵکو چەند سەدەیەک لەو خەونانە دووردەکەوینەوە کە لەپێناویاندا دژی دیکتاتۆریەتی سەدام حسێن خەباتمان دەکرد و دەریایەک لە خوێنمان رشت.

 یەکێک لەو خەونانەی کە لەپێناویدا خەباتمان دەکرد و دژی دیکتاتۆریەت تێدەکۆشاین، دروستکردنی دنیایەکی جوانتر بوو بۆ هەژاران و چەسپاندنی دادپەروەریی کۆمەڵایەتی، بەڵام لە 20 ساڵی رابردوودا، هەژارەکان تادێت هەژارتر دەبن. لە پارێزگای زیقار رێژەی هەژاری گەیشتووەتە 40,90%، لە میسان 42,30%، لە دیوانیە 44,10% و لە موسەنا 52,50% و لە کۆی نیشتمانیش %25ی هاوڵاتییان لەژێر هێڵی هەژارییەوەن. ئەم داتا ترسناکانە دەریدەخەن کە 20 ساڵ دوای دیکتاتۆر، چەند هەموومان پێکەوە شکستمان هێنا لە دروستکردنی دنیایەکی جوانتر بۆ هەموو ئەو هەژارانەی کە لەپێناویاندا خەباتمان دەکرد و لە هەمانکاتدا سووتەمەنی یەکەمی خەباتەکەمان بوون.

 خەونێکی دیکەمان بریتیبوو لەو نەوانەی کە پاش ئێمە دێن؛ ئێمە هەموومان، لە فاوەوە تاوەکو زاخۆ، خەونمان بەوەوە دەبینی کە پاش دیکتاتۆر، جیهانێکی تەندروست بۆ نەوەکانمان دروستبکەین، بەڵام 20 ساڵ دوای سەدام حسێن و رژێمەکەی و بەپێی داتاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، هەر منداڵێک کە لە عیراقدا لەدایکدەبێت، 60%ی تواناکانی خۆی لەدەستداوە. واتە ئەو هەلومەرجە بابەتییەی کە لە 20 ساڵی دوای سەدام حسێندا دروستمانکرد، وادەکات کە هەر منداڵێکی عیراقی کە لەدایکدەبێت، هەر لە سەرەتاوە دەبێت چاوەڕوانی ئەوەبێت کە 60%ی تواناکانی قابیل بە سازدان و بەکارهێنان نەبن و تەنها دەبێت گرەوە لەسەر 40%ی تواناکانی بکات. واتە منداڵێکی عیراقی تەنیا بە 40% لە تواناکانییەوە داخڵ بە مێژوو دەبێت و بەرپرسیاری یەکەمیش، ئەگەر نەڵێم تاکە بەرپرسیار، ئێمەین، ئێمە ئەو نەوەیەین کە لەپێناوی نەوەکانی داهاتووماندا خەباتمان دژی دیکاتۆریەت دەکرد، بەڵام کە گەیشتینە دەسەڵات، ئەم هەلومەرجەمان بۆ دروستکردن.

 کاتیگۆریی ژنان لە عیراقدا بەشێکی گرنگی ئەو ماکرۆ درووشمانەبوون کە عیراقییەکان، بە جیاوازیی ئینتیما و شوناسەکانیانەوە، لەپێناوی مافەکانیدا دژی دیکتاتۆریەت خەباتیان دەکرد و عەلمانییەکان و ئیسلامیەکان وەک یەک، بەڵام لەسەر شاری جیاوازەوە، چیرۆکی گەورەیان لەسەر مافی ژنان بەرهەمدەهێنا، بەڵام لە عیراقی پاش دیکتاتۆردا، تەنیا 13% بەشداریی ژیانی چالاکی هێزی کاردەکەن، واتە 87% ژنانی عیراقی هیچ شانسێکی ئەوەیان نییە کە کاربکەن و ببن بە خاوەنی داهات و ئابووریی سەربەخۆی خۆیان، لەکاتێکدا لە ساڵی 1979 دا 47% پزیشکەکانی عیراق ژنبوون! لەسەر ئاستی جیهان تەنیا یەمەن لە عیراق خراپترە و رێژەی دوورخستنەوەی ژن لە هێزی بەرهەمهێنان 87% تێدەپەڕێنێت، واتە تەنانەت سۆماڵ و باشووری سودان و سەنیگالیش لە عیراق زۆر باشترن!

 گرووپێکی دیکەی کۆمەڵایەتی کە لەپێناویدا هێزە عیراقییەکان خەباتیان دژی سەدام حسێن دەکرد بریتیبوو لەو هەزاران هەزار عیراقییەی کە ساڵانە و پۆل پۆل وڵاتەکەیان بەجێدەهێشت و رێگەی مەنفایان دەگرتەبەر. 20 ساڵ پاش سەدام حسێن و بەپێی داتا فەرمییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، سێ ملیۆن و 400 هەزار عیراقی لە 14 وڵاتی دنیادا پەناهەندەن و هیچ خواست و ئارەزوویەکی گەڕانەوەیان بۆ ئەو نیشتمانە نییە کە پاش دیکتاتۆر بۆمان دروستکردن. بەبێ ئەوەی باسی ئەو چوار ملیۆن و 100 هەزار عیراقییە بکەین کە لە ناوخۆی وڵاتەکەیاندا ناچار بە ژیانی ئاوارەیی ناوخۆیی کراون. 

 هەر لەم عیراقە نوێیەدا کە لە 20 ساڵی رابردوودا دروستمانکرد، ئێمە پێنج ملیۆن و 600 هەزار منداڵی بێ باوکمان هەیە کە هیچ ئاسۆیەکیان لەبەردەستدا نییە و دەزگاکانی ئەو دەوڵەتەی کە پاش دیکاتۆریەت دروستمانکردن، هیچ جۆرە پڕۆگرامێکی ستراتیژی بۆ ئەم کاتیگۆرییە کۆمەڵایەتییە نییە کە باوکی بەشێکی زۆریان سووتەمەنی ئەو شۆڕشەبوون لە دژی سەدام حسێن بەرپامان کردبوو.

 هەر لەم عیراقە نوێیەدا ئێمە شەش ملیۆن عیراقیمان هەن کە نازانن بە دروستی بخوێننەوە و بنووسن، لە کاتێکدا سیستمی پەروەردە و فێرکردنی عیراقی لە حەفتاکان و هەشتاکاندا و بەپێی ستانداردەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، یەکەمی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە و خوێندکارانی جەزائیر و میسر و تونس خەونیان بەوەوە دەبینی کە لە یەکێک لە زانکۆکانی عیراقدا خوێندن تەواو بکەن و بڕوانامە بەدەستبهێنن!

 لە 2003 دا، عیراق تەنیا 24 ملیۆن هاوڵاتی بوو، لە 2023ی ئێمەدا عیراق 42 ملیۆن هاوڵاتین و لە 2050 دەبین بە 80 ملیۆن هاوڵاتی، لەکاتێکدا هەر ساڵێک عیراق 100 کیلۆمەتر دووجا لە خاکەکەی لەدەستدەدات و دەبێت بە بیابان و بەپێی هەموو ئاماژەکانیش لە 2050 دا عیراق 20%ی سەرچاوە ئاوییەکانی لەدەستداوە و جیهانیش چیتر پێویستی بە نەوت نابێت و بەدیلەکەی دۆزیوەتەوە. بە زمانێکی زۆر سادە، لە 2050 دا عیراقی نوێی ئێمە، رووبەڕووی گەورەترین کارەساتی مێژوویی دەبێتەوە، ئەگەر بێت و لەم چرکەساتەوە تەواوی ئەو پرۆژانە نەخەینە کار کە رێگە لەم کارەساتە دەگرن و بەپێی بانکی نێودەوڵەتی، تێچووی ئەو پرۆژانە نزیکەی 220 ملیار دۆلارن. ئەمە ئەو عیراقەیە کە پاش سەدام حسێن دروستمانکرد! ئایا بەڕاستی ئێمە ئامادەین ئەم واقیعە وەک خۆی ببینین و وەک خۆی مامەڵەی لەگەڵدا بکەین؟

خ.غ