سەرەتا
لە ساتەوەختی گشتپرسیی باشووری کوردستانەوە تاوەکو ناوبژیوانییەکەی ژوری بازرگانیی جیهانی لە پاریس، هەمیشە گفتوگۆیەک لەسەر چۆنیەتی بیناکردنەوەی پەیوەندیی نێوان هەولێر و بەغدا لەئارادابووە. ئەم گفتوگۆیە چەند لەسەر ئاستی ناوخۆیی کوردستانی و عیراقیدا ئامادەبووە، هێندەش لە رووبەرە نێودەوڵەتییەکاندا کارابووە و بەکارایی کاری لەسەر کراوە و دەکرێت.

کورد چۆن لەگەڵ بەغدای پۆست سەدام حسێندا مامەڵەی کردووە و لێرە بەدواوە چۆن دەبێت مامەڵەی لەگەڵدا بکات؟ تا کوێ و چەند کورد دەتوانێت شەرعیەتی بەغدا بخاتە خزمەتی بەرژەوەندییە باڵاکانی گەلی کوردستانەوە؟ تاکوێ و تاچەند و لە چ هەلومەرجێکدا کورد دەتوانێت سەرچاوە شەرعییەکانی داهاتی بەغدا وەک مانگای ئیسپانی بۆ خۆی دابدۆشێت؟
لەم چوارچێوەیەدا، ئەم وتارە کورتە هەوڵدانێکی خێرایە بۆ رووناکی خستنەسەر سێ خاڵی سەرەکی نێو ئەم گفتوگۆیە کە لە سیمینارێکی داخراودا لە پاریس روونتر و قوڵتر و راشکاوانەتر بۆ بازنەیەکی تایبەتمەندی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستم خستەڕوو. پێموایە هەر یەکێک لەم خاڵانە تەواو سەرەکین و ناکرێت لە  بیناکردنەوەی ئەم پەیوەندییەدا بە هەند وەرنەگیرێن.

چۆن کورد لەگەڵ بەغدای پۆست سەدام حسێندا مامەڵە بکات؟
20 ساڵ پاش کۆتاییهاتن بە رژێمی سەدام حسێن و تائێستاش، خەیاڵدانی سیاسیی کوردی لەژێر کارایی ئەو تراژیدیانەدایە کە بەدرێژایی سەدەی بیستەم، لە بەغداوە بەرنامەیان بۆ دانراوە و کەرەستەیان بۆ ئامادەکراوە و دواتریش جێبەجێکراون. تراژیدیاکانی سەدەی بیستەم، هەر لە هەڵوەشانەوەی دەوڵەتە دانپێدانەنراوە کوردییەکەوە کە شێخ مەحمود پادشای بوو تا دەگاتە ئەنفالی کورد، سەدان دیمەنی کارەساتاوی چوارچێوەیەکی کۆنکرێتییان بۆ خەیاڵدانی دەستەجەمعیی سیاسیی کوردی داڕشتووە، بەشێوەیەک کە هاتنەدەرەوە لێی ئێجگار ئەستەم بێت.
 ئەگەر ئەم دۆخە بۆ هاوڵاتییەکی ئاسایی کوردستان گرفتی گەورە دروستنەکات و دەرئەنجامەکانی دراماتیکی نەبن؛ لەسەر پرسە سەرەکییەکانی کورد لە عیراقدا، بەدڵنیاییەوە بۆ دەستەبژێری سیاسیی کورد هەم گرفتی گەورە دروستدەکات و هەم دەکرێت دەرئەنجامی دراماتیکیشی هەبێت؛ چونکە مامەڵەکردن لەگەڵ بەغدای پۆست سەدام حسێندا بە هەمان جیهانبینی بەغدای سەدەی بیستەمەوە، وامان لێدەکات کە ئێمە لەبری مامەڵەکردن لەگەڵ واقیعێکی کۆنکرێتیدا، مامەڵە لەگەڵ ئەفسانەیەکدا بکەین کە بەگۆشت و ئێسقانەوە کۆتاییهاتووە و هیچ دەسەڵاتێکیش چیتر ناتوانێت چوارچێوەیەکی کۆنکرێتی پێببەخشێتەوە.

 من هوشیارم بەوەی کە گوتارێکی بەهێز لە کوردستاندا لەسەر فاشیزم و راسیزم و تۆتالیتاریزم و سەنتراڵیزمی بەغدا ئامادەیە. رەنگە ئەم گوتارە بەکەڵکبێت بۆ پەروەردەی کۆمەڵایەتیی نەوەی نوێی کوردی لە شانەکانی حزب و قوتابخانەکان و ناوەندەکانی پێگەیاندندا، بەڵام بەهیچ شێوەیەک بەکەڵکی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان و دەستنیشانکردنی ئامادەیی سیاسییانەی کورد لە بەغدا نایێت؛ کورد دەبێت تێبگات لەوەی کە مێژوو بەهیچ شێوەیەک خۆی دووبارەناکاتەوە و بەغدای ئەمڕۆ بەهیچ شێوەیەک بەغدای دوێنێ نییە.
 
لەوەش زیاتر، ئەگەر تا دوێنێ سەدەی بیستەم، بەغدا هەمیشە ناوەندی چەوسانەوە و داپڵۆسینی کورد لە عیراقدا بووبێت، بەدڵنیاییەوە بەغدای سەدەی بیست و یەک، هەڵگری هەموو هەلومەرجێکی بابەتییە بۆئەوەی بکرێت بە ناوەندێکی کارا بۆ بیناکردنەوەی کوردستانێکی سیاسی و ئابووری و دیپلۆماسی و سەربازیی ئێجگار بەهێز لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا.
 چەند کەتائیبی حزبوڵڵا و عەسائیبی ئەهلی حەق و حزبی دەعوە و رێکخراوی بەدر شانسی ئەوەیان هەیە کە بەغدا بۆ بەرنامە ستراتیژییەکانی خۆیان بەکاربهێنن، کوردیش هەمان شانسی هەیە کە بەغدا بۆ بەرنامە ستراتیژییەکانی خۆی بەکاربێنێت؛ بەڵام کاتێک تۆ لە بەغدا نابیت، بێگومان مەیدانەکە بۆ ئەوانی دیکە بەجێدەهێڵیت بۆئەوەی هەژموونی خۆیان بەسەر رووبەرەکەدا بسەپێنن و بەناوی بەغداوە قسەبکەن و خۆیان وەک تاکە نوێنەری بەغدا بخەنە سەر شانۆ جیهانییەکان.
 
بەغدای شەرعییەتی نێودەوڵەتی
 تێزێکی دیکەی گرنگ کە پێویستە پێداچوونەوەی بنەڕەتی بۆ بکرێت بریتییە لە پرسی شەرعییەت و ئامادەبوون لەنێو رووبەرەکانی سیستمی نێودەوڵەتیدا. راستە کە هەولێر پایتەختی هەرێمێکی دەستوورییە و هەموو شەرعییەتێکی دەستووریی هەیە و ئەمەش نەک هەر لای خۆمان، بەڵکو لای کۆی پایتەختە گەورەکانی جیهان ئاشکرایە و سەلمێندراوە؛ بەڵام لە پەنای ئەم راستیەدا، راستییەکی دیکەش هەیە کە بریتییە لەوەی تائێستاش کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە زۆربەی هەرە زۆری رووبەرەکاندا، لە رێگەی بەغداوە مامەڵە لەگەڵ تەواوی عیراقدا، بە هەرێمی کوردستانیشەوە، دەکات.

 هەر لە پرسی فرۆشتنی نەوتەوە بیگرە تا دەگاتە قەرزکردن و چەککڕین و نێردە دیپلۆماسییەکان، سیستمی جیهانی لەگەڵ بەغدا مامەڵە دەکات. راستە لەبەر دۆخی نائاسایی عیراق و لەرزۆکی دەزگاکانی و ئامادەنەبوونی کولتووری دەوڵەتدار و گشتاندنی گەندەڵی، دەکرێت لە هەندێک دۆخدا بەغدا بەشێوەیەکی کاتی مۆنۆپۆڵی هەر یەکێک لە رووبەرە شەرعییەکانی خۆی لەدەستبدات، بەڵام ئەوەش راستە کە لە هەلومەرجێکی گونجاوتردا، دۆخە کاتییەکان کۆتاییان پێدێت و ئەگەر لەژێر گوشاری خودی بەغدایشدا نەبێت، لەژێر گوشاری کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا، بەغدا مۆنۆپۆڵی خۆی بەسەر ئەو رووبەرە ناکۆنترۆڵکراوانەدا دەسەپێنێتەوە.

 لێرەوە، لەپێناوی خۆبەهێزکردن و خۆتۆکمەکردن و بیناکردنی ژێرخانی کوردستانی سبەینێدا، باشترین ستراتیژیەتێک کە هەرێمی کوردستان لە ئێستا و ئێرەدا بیگرێتەبەر، بریتییە لە بەکارهێنانی تەواوی میکانیزمەکان بۆ کۆنترۆڵکردنی شەرعییەتی بەغدا و بەکارهێنانی هەمان ئەو شەرعییەتە لە کۆی رووبەرە جیهانییەکاندا. ئەمە بەهێزترین چەکێکە کە هەرێمی کوردستان بتوانێت جەنگی ئامادەبوونی خۆی لەنێو مێژووی سیاسەتی جیهانیدا پێبکات.

 ئێستا هەرێمی کوردستان کەمترین پێویستیی بە گوتاری حەماسی و وروژێنەری ئەفسانەگەرا هەیە. ئەوەی کە هەرێمی کوردستان پێویستیەتی، سیاسەتێکی بیناکراو لەسەر پراگماتیزم و عەقڵانیەت و کولتووری ساردیی بەرژوەندییەکان و ئاسایش و سەقامگیرییە. سەدەیەکە ئەوانیتر شەرعیەتی نێودەوڵەتیی بەغدا دژی کورد بەکاردەهێنن، ئێستا کاتی ئەوە هاتووە کە، لە رێگەی ئەو پۆستانەی کە کورد لەنێو دەوڵەتی عێراقیدا هەیەتی، هەمان ئەم شەرعەیەتە بۆ خزمەتی گەلی کوردستان بەکاربێنێت.

 

تێزێکی دیکەی نادروست کە دەبێت ئێمە سەرلەنوێ پێداچوونەوەی قوڵی بۆ بکەین، بریتییە لە داهاتی خۆیان بۆ خۆیان و داهاتی خۆمان بۆ خۆمان؛ هەرگیز هەرێمی کوردستان، تا ئەوکاتەی هەرێمێک بێت لە چوارچێوەی دەوڵەتێکی دیکەدا، ناتوانێت دەستی لەو سەرچاوانەی داهات گیرببێت کە دەڕژێن بەسەر بەغدا. 

 

بەغدا بەناوی گەلانی عێراقەوە، بە گەلی کوردستانیشەوە، لەگەڵ بانکی نێودەوڵەتیدا قسە دەکات، لەگەڵ سندووقی دراوی جیهانیدا قسەدەکات، لەگەڵ بانکی ناوەندیی ئەوروپیدا قسەدەکات، لەگەڵ یەکێتیی ئەوروپا و ئەمریکا و چین و رووسیا و وڵاتانی کەنداودا قسەدەکات و بەناوی نوێنەرایەتیکردنی شەرعیەتی گەلانی عێراقەوە، بە گەلی کوردیشەوە، هەزاران رێگە دەدۆزێتەوە بۆئەوەی لە خراپترین دۆخیشدا بە ملیار دۆلار بگاتە بەغدا، چەک و تەقمەنی بگاتە بەغدا، کۆمپانیا گەورەکانی جیهان بگەنە بەغدا و هتد.

 

بەغدا بەناوی تۆ و گەلانی دیکەی عێراقەوە دەرگای هەموو ئەم سەرچاوانەی داهاتی لێدەکرێتەوە ! چەند ستراتیژیەتێکی دروستە کە تۆی گەلی کوردستان، دروست وەک پێکهاتەکانی دیکەی عێراق، هەموو ئەو میکانیزمانەی کە دەتبەنەوە سەر ئەو سەرچاوانەی داهات بگریتەبەر و لەپێناوی بەرژەوەندییە باڵاکانی گەلی کوردستاندا وەک لیمۆ بیانگوشت.

 

هاوکێشەکە زۆر ئاسانە: ئەگەر تۆ بەهەموو تواناکانتەوە، بە هەموو هێز و گوڕوتینتەوە، لەوێ نەبی، ئەوێیەک کە هەموو شتێکی بەناوی تۆوە لەبەردەستدایە، بەدڵنیاییەوە ئەوانیتری لێدەبن و بەغدا وەک مانگای ئیسپانی دەگوشن تا دوا دڵۆپی شیر و دواتر کۆمەڵگای نێودەوڵەتیش نۆشی گیانیان لێدەکات.

 

هەموو ئەو ستراتیژیەت و میکانیزم و میتۆدانەی کە لەسەرەوە ئاماژەمان پێدان، تەنیا کاتێک مانایان دەبێت کە هەرێمی کوردستان بتوانێت لەبەرامبەر پرسە وجودییەکانی گەلی کورد لە عێراقدا، کۆدەنگییەکی نیشتمانی دروستبکات، کۆدەنگییەک کە بکرێت بەو هێڵە سوورەی کە هیچ ئەکتەرێک لە هیچ هەلومەرجێکدا نەتوانێت بیبەزێنێت، ئەگەرنا مۆرکی ناپاکی نیشتمانی لێدەدرێت.

 

راستە هیچ کۆمەڵگەیەکی مۆدێرن لە جیهاندا بوونی نییە کە بەسەر چەندین جیاوازیدا دابەشنەبووبێت، بەڵام ئەوەش راستە کە هیچ گرووپێکی خێڵەکی و ئیتنی و مەزهەبی نابێت بە کۆمەڵگەیەکی مۆدێرن بەبێ رێکەوتن لەسەر گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی چوارچێوە فراوان کە هیچ ئەکتەرێک بۆی نەبێت لە هیچ دۆخێکدا بیبەزێنێت.

 

با ئێمە دان بەوەدا بنێین کە ئێستا لە هەموو کاتێک زیاتر، پێویستیمان بەم گرێبەستە کۆمەڵایەتییە هەیە بۆ ئەوەی بتوانین لەگەڵ دەرەوەی خۆمان قسەبکەین و دەستنیشانی بوونمان لەنێو مێژوودا بکەین. هەروەها با دان بەوەدا بنێین کە بەبێ ئەم گرێبەستە کۆمەڵایەتییە، ئێمە هەمیشە لەو شوێنەدا دەمێنینەوە کە پێی دەگوترێت: پەراوێزەکانی مێژوو.